Του Νικόλαου-Νεκτάριου Δημητρά,
Η γκιλοτίνα αποτελεί ίσως την πιο γνωστή μορφή καρατόμησης και σύμβολο της περιόδου της τρομοκρατίας κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Ήρθε ως εξέλιξη στις μεθόδους καρατόμησης, η οποία, γενικά, ως μορφή ποινής, ήταν γνωστή ήδη από τα αρχαία χρόνια. Οι ρίζες της γκιλοτίνας χρονολογούνται κατά το Μεσαίωνα στη Γερμανία και την Αγγλία. Στη Γερμανία, ο μηχανισμός καρατόμησης ονομαζόταν “Planke” (που σημαίνει «σανίδα») και στην Αγγλία Halifax Gibbet (αγχόνη του Halifax). Μάλιστα, αντίγραφο του μηχανισμού βρίσκεται ακόμα στο Halifax. Η γκιλοτίνα αξιοποιήθηκε ευρύτατα στη Γαλλία κατά την εποχή κυριαρχίας της Επιτροπής Γενικής Ασφαλείας, η οποία ήρθε στην εξουσία κατά τα έτη 1793-1794.
H γκιλοτίνα εφευρέθηκε και πήρε το όνομά της από τον Joseph-Ignace Guillotin, ο οποίος ήταν γιατρός και πολιτικός, θερμός υποστηρικτής της Γαλλικής Επανάστασης και μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης. Το 1789, υποστήριξε πως, στο πλαίσιο της ισότητας, θα έπρεπε να εφευρεθεί μια μέθοδος θανατικής ποινής γρήγορη και ανώδυνη και κυρίως, που να εφαρμόζεται για όλους τους πολίτες. Πράγματι, η διαχείριση των εγκληματιών στη Γαλλία εκείνη την εποχή δεν ήταν ίση. Συνήθως, οι φτωχοί εγκληματίες γίνονταν θύματα βασανιστηρίων και κατέληγαν να πεθαίνουν οδυνηρά, ενώ οι πιο πλούσιοι εξασφάλιζαν έναν πιο ανώδυνο θάνατο, καταφέρνοντας ακόμα και να δωροδοκούν τους φρουρούς. Ο Guillotin έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία της γκιλοτίνας και έτσι, ο Antoine Louis, ένας Γάλλος χειρουργός και γνώστης της ανθρώπινης φυσιολογίας, κατασκεύασε, με τη βοήθεια του Tobias Schmidt, ενός Γερμανού μηχανικού, την πρώτη γκιλοτίνα, η οποία χρησιμοποιήθηκε το 1792 για την εκτέλεση ενός δολοφόνου (του Nicolas-Jacques Pelletier). Πρωτύτερα, είχε δοκιμαστεί σε πτώματα και σε ζώα. Η γκιλοτίνα αποτελούνταν από το ικρίωμα, το οποίο τοποθετούταν ανάμεσα σε ξύλινες δοκούς, τη λοξή λεπίδα, τα βάρη που βρίσκονταν πάνω της για να υποβοηθούν, ώστε να πέφτει με δύναμη μια ξύλινη μπάρα ψηλά και τέλος, το σχοινί, με του οποίου την άφεση έπεφτε η λεπίδα.
Στις 21 Ιανουαρίου 1793, ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ’, αδυνατώντας να αποτρέψει την πτώση της μοναρχίας, εκτελέστηκε δια αποκεφαλισμού στη γκιλοτίνα, στη σημερινή Place de la Concorde, με εντολή της Εθνοσυνέλευσης. Στις 16 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, εκτελέστηκε κατά τον ίδιο τρόπο η σύζυγός του, Μαρία Αντουανέτα. Εκείνη την περίοδο, η Γαλλία βρισκόταν σε πόλεμο με τις φιλομοναρχικές δυνάμεις της Ευρώπης. Οι φιλομοναρχικές δυνάμεις στους κόλπους της Γαλλίας υποστηρίζονταν από αυτές τις δυνάμεις της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται φιλοβασιλικές εξεγέρσεις και κυρίως, οι εμφύλιοι πόλεμοι της Βανδέας, το 1793. Για την αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων, το 1793 σχηματίστηκε η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, με πρώτο ηγέτη το δικηγόρο Δαντόν και στη συνέχεια το Ροβεσπιέρο. Η Επιτροπή ανέλαβε τα ηνία της διακυβέρνησης και εισήγαγε την Επανάσταση στην Εποχή της Τρομοκρατίας, κατά την οποία η γκιλοτίνα χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα. Ο Ροβεσπιέρος ακολούθησε σκληρή πολιτική. Η γκιλοτίνα χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον όχι μόνο για την εκτέλεση των αντιφρονούντων, αλλά και των υπόπτων. Έγιναν πολλές χιλιάδες εκτελέσεις. Η πολιτική του Ροβεσπιέρου προκάλεσε σύντομα φλογερές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα να χάσει την εξουσία και να εκτελεστεί και ο ίδιος στις 28 Ιουλίου 1794 στη γκιλοτίνα.
Η γκιλοτίνα, γενικώς, απέκτησε σύντομα μεγάλη δημοφιλία. Γράφονταν τραγούδια και ποιήματα σχετικά με αυτήν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το λογοτεχνικό έργο του Victor Hugo, «Η τελευταία μέρα ενός κατάδικου». Σύντομα, η ιδέα της γκιλοτίνας έγινε και προϊόν εμπορίου. Στο σπίτι τους οι Γάλλοι συνήθιζαν να αγοράζουν μινιατούρες γκιλοτίνας, ενώ τα παιδιά απολάμβαναν τις ψεύτικες γκιλοτίνες ως παιχνίδια που τους αγόραζαν οι γονείς τους. Πωλούνταν, επίσης, σουβενίρ γκιλοτίνας, ενώ οι θεατές μπορούσαν να αγοράσουν πρόγραμμα με κατάλογο των θυμάτων της ημέρας και να βλέπουν τις εκτελέσεις καθήμενοι στο εστιατόριο που βρισκόταν κοντά στην Place de la Concorde. Δημιουργήθηκαν ακόμη και μύθοι γύρω από τη γκιλοτίνα. Μερικοί, δηλαδή, ισχυρίζονταν ότι το κεφάλι του θύματος διατηρούσε για λίγο τις αισθήσεις του.
Τέλος, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η γκιλοτίνα δεν αφορά αποκλειστικά τη Γαλλική Επανάσταση. Άλλωστε, η χρήση της γκιλοτίνας συνεχίστηκε. Η ναζιστική Γερμανία παρήγγειλε και τοποθέτησε δεκάδες γκιλοτίνες, για να καρατομήσει περίπου 16.000 ανθρώπους, ενώ στη Γαλλία η τελευταία εκτέλεση με γκιλοτίνα έγινε το 1977 και η θανατική ποινή καταργήθηκε οριστικά το 1981. Στην Ελλάδα τη γκιλοτίνα την ονόμαζαν και «καρμανιόλα». Η βαυαρική κυβέρνηση την εισήγαγε στην Ελλάδα και η χρήση της συνεχίστηκε και μέσα στον 20ο αιώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Arasse, D. (2010), La Guillotine et l’ imaginaire de la Terreur, Flammarion, Paris.
- Bainville, J. (1924), Histoire de France, Perrin, Paris, σελ. 323-375.
- Benoit, M. (2019) La guillotine, Marivole, Paris.
