Της Καλλιόπης Τσιπλαντώνη,
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε νομική διαδικασία κατά της Γερμανίας, λόγω αμφιλεγόμενης απόφασης που εξέδωσε το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας, το οποίο αμφισβήτησε ευθέως την αυτονομία και την υπεροχή του δικαίου της ΕΕ. Η απόφαση από τις Βρυξέλλες παραπέμπει σε απόφαση του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου τον Μάιο του 2020. Το δικαστήριο, το οποίο εδρεύει στην πόλη Karlusche, δήλωσε τότε ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ενήργησε πέραν των αρμοδιοτήτων της (“ultra vires”), όταν ξεκίνησε το Πρόγραμμα Αγορών Δημόσιου Τομέα (PSPP).
Το πρόγραμμα PSPP, γνωστό και ως «ποσοτική χαλάρωση», επέτρεψε στην ΕΚΤ να αγοράσει κρατικά ομόλογα από κυβερνήσεις, με στόχο την παροχή ρευστότητας και τη σταθεροποίηση των χρηματοοικονομικών συνθηκών εντός της ευρωζώνης. Το PSPP ξεκίνησε το 2015 για τον έλεγχο των συνεπειών της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους και έκτοτε αγόρασε χρέος άνω των 2,3 τρισεκατομμυρίων ευρώ. Οι ενέργειες της ΕΚΤ επικυρώθηκαν αργότερα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΔΕΚ).
Τονίζεται, όμως, πως το πρόγραμμα PSPP δεν υπερβαίνει την εντολή της ΕΚΤ. Το πρόγραμμα εμπίπτει στον τομέα της νομισματικής πολιτικής, για τον οποίο η ΕΕ έχει αποκλειστική αρμοδιότητα για τα κράτη-μέλη των οποίων το νόμισμα είναι το ευρώ και τηρεί την αρχή της αναλογικότητας. Αλλά οι δικαστές του Karlusche ισχυρίστηκαν πως και το ΔΕΚ είχε επίσης υπερβεί τις αρμοδιότητές του. Το Συνταγματικό Δικαστήριο έφτασε στο σημείο να απαιτήσει από την ΕΚΤ να αποδείξει εντός τριών μηνών ότι οι στόχοι του προγράμματος αγοράς ομολόγων δεν ήταν δυσανάλογοι με τα επιθυμητά αποτελέσματά του. Εάν η ΕΚΤ δεν τηρήσει την προθεσμία, σημείωσε το δικαστήριο, η Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας (Bundesbank) θα πρέπει να αναστείλει εντελώς την εφαρμογή του PSPP. Δεδομένου ότι η Γερμανία είναι η μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ, η απόσυρση της Bundesbank θα είχε οδηγήσει στην κατάρρευση του κρίσιμου πακέτου κινήτρων και θα έθετε σε κίνδυνο το μέλλον του κοινού νομίσματος.
Εβδομάδες μετά την προκλητική απόφαση του Karlusche, ο Olaf Scholz, Υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, έστειλε μια επιστολή στο γερμανικό Κοινοβούλιο, εξηγώντας ότι η ΕΚΤ στην πραγματικότητα έδειξε «εύλογη αναλογικότητα όσον αφορά το PSPP» και ότι η Bundesbank είχε τη δυνατότητα να συμμετάσχει. Η αξιολόγηση έλαβε αργότερα την ευλογία από το ίδιο το Συνταγματικό Δικαστήριο. Ο ίδιος, όμως, δεν έχει εφαρμόσει ακόμη σημαντικές διαδικασίες, για παράδειγμα σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες με ικανοποιητικό τρόπο – αν και υποσχέθηκε να είναι αυστηρός σε αυτόν τον τομέα.
Πράγματι, η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου προκάλεσε σοκ σε ολόκληρη την ήπειρο. Οι φορείς χάραξης πολιτικής και νομικοί εμπειρογνώμονες επεσήμαναν γρήγορα ότι η ΕΚΤ είναι ένα ανεξάρτητο θεσμικό όργανο της ΕΕ που λογοδοτεί μόνο στα άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης (όπως το ΔΕΚ ή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και όχι στις εθνικές αρχές. Η συμπερίληψη του τελεσίγραφου τριών μηνών επικρίθηκε έντονα. Η γερμανική ετυμηγορία ήρθε την ώρα που η ΕΚΤ ανέπτυσσε μια παρόμοια πρωτοβουλία αγοράς περιουσιακών στοιχείων για την καταπολέμηση της οικονομικής καταστροφής της πανδημίας του κορωνοϊού.
Οι Βρυξέλλες αντέδρασαν στην απόφαση, θεωρώντας την ως άμεση επίθεση στα θεμέλια της ΕΕ. Ωστόσο, περίμενε περισσότερο από ένα χρόνο για να κινηθεί νομικά. Στην επίσημη ειδοποίηση που στάλθηκε, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η Γερμανία παραβίασε «τις θεμελιώδεις αρχές του δικαίου της ΕΕ, ιδίως τις αρχές της αυτονομίας, της υπεροχής, της αποτελεσματικότητας και της ενιαίας εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης».
Η Επιτροπή κατηγορεί το γερμανικό δικαστήριο για αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων τόσο της ΕΚΤ όσο και του ΔΕΚ, δύο υπερεθνικών ιδρυμάτων: «Το Γερμανικό Δικαστήριο στέρησε μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τη νομική του ισχύ στη Γερμανία, παραβιάζοντας την αρχή της υπεροχής του δικαίου της ΕΕ», αναφέρθηκε, καθιστώντας ανεπαρκή μια πρόσφατη γνώμη του Karlusche που όντως ενέκρινε το πρόγραμμα της ΕΚΤ.
Η επίσημη ειδοποίηση είναι το πρώτο βήμα σε μια διαδικασία παράβασης. Η Επιτροπή έδωσε δύο μήνες στη γερμανική κυβέρνηση για να απαντήσει. Στο πέρας της προθεσμίας εάν η απάντηση δεν θεωρηθεί ικανοποιητική ή δεν υλοποιηθεί, η Επιτροπή θα καταφύγει σε αιτιολογημένη γνώμη: αίτημα συμμόρφωσης με το δίκαιο της ΕΕ. Εάν τα κράτη μέλη αρνηθούν να συνεργαστούν, το ζήτημα μπορεί να παραπεμφθεί στο Δικαστήριο.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονίσουμε ότι η υπεροχή του δικαίου της ΕΕ είναι μία από τις βασικές αρχές της Ένωσης: κάθε φορά που υπάρχει σύγκρουση μεταξύ του δικαίου της ΕΕ και του εθνικού δικαίου, το ευρωπαϊκό πρέπει να επικρατεί. Η εν λόγω αρχή έχει μακρά ιστορία: τέθηκε ως προηγούμενο στην υπόθεση Costa κατά ENEL του 1964. Τότε, το ΔΕΚ ανακοίνωσε ότι εάν η εθνική νομοθεσία παρακάμπτει τους κανόνες της ΕΕ, το δίκαιο και ο χαρακτήρας της ΕΕ ως κοινότητας θα αμφισβητούνταν και κάθε ενέργεια της ΕΕ θα ήταν μη εφαρμόσιμη.
Παρ’ όλα αυτά, η υπεροχή του δικαίου της ΕΕ δεν είναι απόλυτη. Εφαρμόζεται μόνο στους τομείς όπου οι χώρες της ΕΕ έχουν παραχωρήσει κυριαρχία στην ΕΕ, όπως ο ανταγωνισμός και η ενιαία αγορά. Η αρχή δεν κατοχυρώνεται στις συνθήκες της ΕΕ αλλά τηρείται με συνέπεια από το ΔΕΚ.
Ο καθηγητής Geert van Calster, επικεφαλής του τμήματος ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου του Καθολικού Πανεπιστημίου του Λέβεν, πιστεύει ότι η επίσημη ειδοποίηση της Επιτροπής είναι «κατανοητή» και στέλνει ένα μήνυμα στις 27 χώρες της ΕΕ. Μάλιστα, αναφέρει πως το μήνυμα είναι σαφώς προς τη Γερμανία, υποστηρίζοντας ότι ο τρόπος με τον οποίο τα γερμανικά ανώτατα δικαστήρια προσεγγίζουν τη σχέση τους με το δίκαιο της ΕΕ είναι ένα πρόβλημα. Ο Van Calster πιστεύει ότι η εκπληκτική απόφαση του γερμανικού δικαστηρίου μπορεί να εξηγηθεί από τη συναισθηματική προσκόλληση της χώρας στο δημοκρατικό της Σύνταγμα, το οποίο συντάχθηκε μετά την πτώση του Hitler και χρησίμευσε ως έμπνευση για άλλους που ακολούθησαν.
Προς το παρόν, όπως φαίνεται από την απάντηση του Υπουργείου Οικονομικών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι ικανοποιημένη από την απάντηση της Γερμανίας και γι’ αυτό οι σχετικές διαδικασίες σχετικά με την παραβίαση συνεχίζονται. Πιο συγκεκριμένα, η Γερμανία δεν έχει εκδώσει ακόμη 51 νομικές διαδικασίες που εκδόθηκαν εναντίον της από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Γερμανική Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση μπόρεσε να κλείσει μόνο 41 από τις 92 διαδικασίες παράβασης της ΕΕ που κινήθηκαν εναντίον της Γερμανίας κατά την τρέχουσα νομοθετική περίοδο. Περισσότερες από 50 διαδικασίες κατά της μεγαλύτερης οικονομίας της Ένωσης συνεχίζονται και πρέπει τώρα να διεκπεραιωθούν από την επόμενη ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Τέλος, προβλέπεται ότι η επίλυση της σύγκρουσης δεν θα προέλθει από το διάλογο μεταξύ Βρυξελλών και Βερολίνου, αλλά μάλλον απευθείας από το Λουξεμβούργο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- EU news: Brussels launches FIFTY-ONE law suits against Germany as Merkel leaves, Express.co.uk, διαθέσιμο εδώ
- Brussels prepares case against Germany over ECB ruling, DW, διαθέσιμο εδώ
- Brussels begins legal action against Germany over controversial ECB ruling, Euronews, διαθέσιμο εδώ
