Του Χριστόφορου Σωτηρίου,
Το 1942, στον ελλαδικό χώρο συγκροτήθηκε η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή από τις συμμαχικές δυνάμεις. Ο κύριος σκοπός της ήταν να εκτελέσει μια αποστολή με την κωδική ονομασία “HARLING”. Η αποστολή HARLING προέβλεπε την πραγματοποίηση σοβαρής δολιοφθοράς στη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθήνας, με στρατιωτικό στόχο την απώλεια και την αποκοπή της ασφαλέστερης και συντομότερης οδού ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων. Η γέφυρα που επιλέχθηκε να ανατιναχθεί ήταν αυτή του Γοργοποτάμου και το συντονισμό της επιχείρησης είχε αναλάβει η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή, υπό το Συνταγματάρχη Eddie Myers (Έντι Μάγιερς). Η γέφυρα βρισκόταν υπό την προστασία ισχυρής ιταλικής φρουράς, για την εξουδετέρωση της οποίας απαιτούνταν η συμμετοχή μεγάλου αριθμού ανταρτών. Οι αντιστασιακές οργανώσεις έπρεπε να εκτελέσουν ειδικές επιχειρήσεις που ζητούσαν οι Σύμμαχοι, συντονισμένες και συγχρονισμένες με τα συμμαχικά στρατηγικά σχέδια όσο οι δυνάμεις του Άξονα βρίσκονταν στην Ελλάδα.
Αρχικά, οι Βρετανοί, ως πρωτεργάτες της αποστολής, απευθύνθηκαν για συνεργασία στον ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Στρατός), αλλά μόλις διαπίστωσαν ότι η επιχείρηση δε μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με αυτές τις δυνάμεις, τότε πλησίασαν τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός), ο οποίος από το 1942 καθιερώθηκε ως σημαντικός στρατιωτικός παράγοντας. Για τις αντάρτικες οργανώσεις, το σχέδιο για την καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου θεωρήθηκε ως σοβαρή πρόκληση. Ωστόσο, δημιουργήθηκαν ορισμένοι δισταγμοί, καθώς δεν αποκλείονταν οι κατοχικές δυνάμεις να προχωρήσουν σε αντίποινα έναντι του τοπικού πληθυσμού. Οι δισταγμοί αυτοί, όμως, ξεπεράστηκαν γρήγορα. Αμφότερες οι οργανώσεις διέθεσαν εμπειροπόλεμους αντάρτες, όπου στο σύνολό τους ξεπερνούσαν τους 200.
Μια αρκετά κατατοπιστική, αν και συνοπτική, περιγραφή μάς παρέχει ο ίδιος ο Myers, σε μια αναφορά του που έλαβε χώρα στο Κάιρο και διασώζεται στα βρετανικά αρχεία. Σύμφωνα μ’ αυτήν, λίγο πριν την έναρξη της επιχείρησης, οι επιτιθέμενοι χωρίστηκαν σε 5 τμήματα με διαφορετικές αποστολές. Συγκεκριμένα, δύο από αυτά είχαν ως σκοπό την καταστροφή των σιδηροδρομικών γραμμών και των τηλεφωνικών γραμμών, ώστε να μη φτάσουν ενισχύσεις στην περιοχή. Άλλα δύο τμήματα είχαν επιφορτιστεί με την επίθεση στο βόρειο και νότιο φυλάκιο της γέφυρας. Το πέμπτο τμήμα έπρεπε να τοποθετήσει τα εκρηκτικά στη γέφυρα. Παρά τις δυσκολίες που συνάντησαν στη διάρκεια της προσπάθειας κατάληψης της γέφυρας, κατάφεραν να επικρατήσουν της ιταλικής φρουράς και να τοποθετήσουν τα εκρηκτικά. Πέντε λεπτά αργότερα, σημειώθηκε η πρώτη έκρηξη, με αποτέλεσμα την καταστροφή ενός μεταλλικού πυλώνα. Έπειτα από είκοσι λεπτά ακολούθησε μια δεύτερη έκρηξη, η οποία, όμως, ήταν ανεπιτυχής. Ο μικρός αριθμός των ιταλικών απωλειών -μόλις 7 στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους- αναδεικνύει τη διάθεση της φρουράς να μην εμπλακεί σε μάχη και να υποχωρήσει.
Ουσιαστικά, το σχέδιο ήταν οι αντάρτες να περικυκλώσουν και να επιτεθούν στα φυλάκια της γέφυρας, μέχρι οι σαμποτέρ να τοποθετήσουν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη. Εδώ, προκύπτει η ανικανότητα των Ιταλών που δεν έκαναν μια εκτενή έρευνα για τις ομάδες των ανταρτών που υπήρχαν στον ελληνικό χώρο. Ο επίλογος της επιχείρησης γράφτηκε λίγες ημέρες μετά, όπου οι δυνάμεις του Άξονα, ως αντίποινα, προχώρησαν στη δολοφονία αθώων πολιτών, τουφεκίζοντάς τους εν ψυχρώ.
Από στρατηγική άποψη, η έκρηξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου δεν έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο, καθώς η μάχη του Ελ Αλαμέιν είχε ήδη διεξαχθεί, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν ωφέλησε τις συμμαχικές επιχειρήσεις. Η επιτυχία της επιχείρησης έθετε σε αμφισβήτηση την κατοχή του ελληνικού χώρου από τις δυνάμεις του Άξονα. Ήταν το πρώτο σπουδαίο σαμποτάζ στον ευρωπαϊκό χώρο, η γνωστοποίηση του οποίου τόνισε ιδιαίτερα το ηθικό των συμμαχικών λαών.
Συνοψίζοντας, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου ήταν η μοναδική επιχείρηση, στην οποία συνεργάστηκαν οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις της κατεχόμενης Ελλάδας. Η ενότητα που επικράτησε σε αυτή την κατέστησε σύμβολο της εθνικής ομοψυχίας και της ενότητας του αντιστασιακού αγώνα κατά των κατακτητών. Το 1982, η Ελληνική Κυβέρνηση καθιέρωσε ως ημέρα επίσημου εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης την 25η Νοεμβρίου 1942, ημερομηνία της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λάζου, Βασιλική (2012), ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ (1942): Ιστορικό Σημείωμα – Η ανατίναξη της γέφυρας, historical-quest.com. Διαθέσιμο εδώ
- Χανδρινός, Ιάσων (2010), Η κορυφαία στιγμή της Εθνικής Αντίστασης: Ιστορία του Έθνους, τεύχος 21, Εκδόσεις Έθνος
- Lamia-history.eu, H ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου σύμφωνα με τον Mάγιερς. Διαθέσιμο εδώ
- Clogg, Richard (1979), The Greek Government-in-Exile 1941-1944, The International History Review, τόμος 1, τεύχος 3, Oxfordshire: Taylor & Francis, Ltd.
- Hart, Janet (1992), Cracking the Code: Narrative and Political Mobilization in the Greek Resistance, Social Science History, τόμος 16, τεύχος 4, Cambridge: Cambridge University Press
- Bulletin of International News (1942), Chronology, τόμος 19, τεύχος 26, London: Royal Institute of International Affairs
