Ο Γαλλοϊσπανικός Πόλεμος του 1635-1659: Μία σύγκρουση δυνάμεων σε δύο φάσεις

Της Αγγελικής Κόκκαλη,

Ο Eric Hobsbawm, κορυφαίος ιστορικός του αιώνα που παρήλθε, χαρακτήρισε τον 17^ο αιώνα ως τον αιώνα της «Γενικής Κρίσης». Πράγματι, την περίοδο αυτή την ευρωπαϊκή ήπειρο ταλανίζουν οι συχνές θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ των καθολικών και προτεσταντικών δυνάμεων της Ευρώπης, οι οποίες κλιμακώνονται κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648). Όπως θα φανερωθεί στη συνέχεια, η πρώτη φάση του Γαλλοϊσπανικού Πολέμου του 1635-1659 θεωρείται από πολλούς ιστορικούς τμήμα της τριακονταετούς αυτής σύγκρουσης.

 Η Ευρώπη την επαύριον του 1600

Την περίοδο αυτή, ισχυρές δυνάμεις παραμένουν η Αγγλία, η Ισπανία, η Γαλλία και η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η αυστηρά καθολική Ισπανία ελέγχει ολόκληρη την Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ διαθέτει μια εδραιωμένη ναυτική αίγλη, που της επιτρέπει κτήσεις στη Λατινική Αμερική, την Ασία, αλλά και στην ίδια την Ευρώπη (Δουκάτο Μιλάνου, Βασίλειο Νάπολης και Κάτω Χώρες – δηλαδή το σημερινό Βέλγιο και η σημερινή Ολλανδία). Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως η Ιταλική Χερσόνησος ήταν χωρισμένη σε πολλά κρατίδια, την επιρροή των οποίων επιθυμούσαν Ισπανοί και Γάλλοι. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η βόρεια Ιταλία θα αποτελέσει θέατρο του Γαλλοϊσπανικού πολέμου του 1635. Από την άλλη, η Γαλλία αποτελεί την πρώτη απόλυτη μοναρχία της Ευρώπης και στο πρώτο μισό του 17^ου αιώνα, στη διακυβέρνησή της βρίσκονται ικανοί άνδρες, οι οποίοι θέλουν να επεκτείνουν την επιρροή της.

Τα αίτια της σύγκρουσης

Η γαλλοϊσπανική σύγκρουση του 1635 δεν αποτέλεσε την πρώτη στρατιωτική σύρραξη μεταξύ των δύο όμορων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Οι σχέσεις της Γαλλίας του Οίκου των Βουρβόνων και της Αψβουργικής Ισπανίας κλονίζονταν συχνά από πολεμικές συγκρούσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του 16^ου αιώνα. Σε αυτό συνέβαλε το κλίμα της εποχής, το οποίο χαρακτηριζόταν από έχθρα, θρησκευτικές διαμάχες, ιμπεριαλιστικές και συγκεντρωτικές τάσεις και ένα εν γένει αίσθημα υποβολής και υπεροχής της εξουσίας της εκάστοτε δύναμης.

Η ισχύς της Ισπανίας, η οποία έφτασε στο απόγειό της τον 16^ο αιώνα, αλλά πλέον βρισκόταν σε τροχιά σταδιακής παρακμής, καθιστούσε τη χώρα ιδανικό στόχο για τους αντίπαλούς της. Πράγματι, οι υπερπόντιες κτήσεις της και ο έλεγχος γεωγραφικών εκτάσεων στην Ευρώπη  προβλημάτιζαν τη Γαλλία, η οποία επιθυμούσε να επεκτείνει την πολιτική της επιρροή. Με άλλα λόγια, η Γαλλία ήταν αποφασισμένη να περιορίσει γεωγραφικά την Ισπανία, αποκόπτοντάς της περιοχές. Είχε στρέψει το ενδιαφέρον της στη βόρεια Ιταλική Χερσόνησο, την Αλσατία, τη Λωρραίνη και την Ισπανική Ολλανδία (οι περιοχές αυτές είναι κυκλωμένες στον χάρτη που ακολουθεί), καθώς ήθελε να προκαλέσει ρωγμές στο εμπορικό και στρατιωτικό δίκτυο που είχε θεσπίσει η Ισπανία, γνωστό ως «Ισπανικό Δρόμο».

Η Γαλλία ακολουθεί ακριβώς αντίστροφη πορεία από εκείνη της Ισπανίας, καθώς εισέρχεται σε μια περίοδο ακμής. Ο καρδινάλιος Richelieu (Ρισελιέ) γίνεται πρωθυπουργός, το 1624, εγκαινιάζοντας μια εποχή πολιτικής ομαλότητας και στρέφοντας το βλέμμα της Γαλλίας εκτός συνόρων. Το όνομά του συνδέεται με τον Τριακονταετή Πόλεμο και με το Γαλλοϊσπανικό Πόλεμο του 1635. Μετά το θάνατό του, το έργο του συνεχίζεται από τον Καρδινάλιο Mazarin, ο οποίος  υπέγραψε την ευνοϊκή για τη χώρα Συνθήκη της Βεστφαλίας (η συνθήκη που ολοκλήρωσε τον Τριακονταετή Πόλεμο) και την Ειρήνη των Πυρηναίων (η συνθήκη που ολοκλήρωσε τον Γαλλοϊσπανικό Πόλεμο). Βέβαια, η πολιτική των δυο αυτών ανδρών όξυνε τις σχέσεις Γαλλίας και Ισπανίας, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν σε μια νέα πολυετή σύγκρουση που κράτησε από το 1635 έως το 1659.

Η πρώτη φάση του πολέμου έως τη Συνθήκη της Βεστφαλίας (1635-1648)

Αφορμή του πολέμου του 1635 υπήρξε μια αποτυχημένη προσπάθεια εξέγερσης κατά της Ισπανίας, την οποία χρηματοδότησαν οι Γάλλοι. Η έκβασή της δεν ικανοποίησε καθόλου τη Γαλλία και, το 1635, ο Καρδινάλιος Richelieu κήρυξε πόλεμο κατά της Ισπανίας.

Η Γαλλία συμμάχησε με τη Δημοκρατία της Δανίας και τρία κρατίδια της Ιταλικής χερσονήσου. Από την άλλη, οι Ισπανοί στράφηκαν για βοήθεια στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο πόλεμος επεκτάθηκε σε πολλά μέτωπα: στη Βόρεια Γαλλία, τη Βόρεια Ιταλία, την Καταλονία, αλλά και στη Μεσόγειο Θάλασσα και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Η πιο κομβική, βέβαια, μάχη αυτής της φάσης υπήρξε η μάχη στο Rocroi, το 1643. Το ισπανικό πεζικό υπέστη την πρώτη του μεγάλη ήττα, δίνοντας τέλος στο αήττητο σερί των ισπανικών στρατιωτικών δυνάμεων.

Ο πόλεμος συνεχίστηκε μέχρι και το 1648, οπότε υπεγράφη η Συνθήκη της Βεστφαλίας. Σύμφωνα με αυτή, η Ισπανία, ούσα ηττημένη, υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Δανίας, με αποτέλεσμα να χάσει μια σπουδαία πηγή πόρων. Παράλληλα, στη νικήτρια Γαλλία παρήλθαν περιοχές υψηλής στρατηγικής σημασίας (το μεγαλύτερο μέρος της Αλσατίας και η Λωρραίνη). Δεν ικανοποιήθηκαν, ωστόσο, πλήρως οι εδαφικές της βλέψεις και ο πόλεμος συνεχίστηκε.

Δεύτερη φάση (1648-1659)

Σε αυτή τη φάση του πολέμου, η οικονομικά χτυπημένη Ισπανία χάνει τους συμμάχους της και παραγκωνίζεται. Εν αντιθέσει, το βασίλειο της Γαλλίας συνεχίζουν να υποστηρίζουν τα ιταλικά κρατίδια, η Αγγλία και η Πορτογαλία (είναι εχθρός της Ισπανίας από το 1640).

Ο βασιλιάς της Ισπανίας, Φίλιππος Δ’, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό της Γαλλίας, χωρίς να διατηρήσει ουσιαστικό προβάδισμα. Και οι δύο δυνάμεις, κορεσμένες από τον οικονομικό αντίκτυπο της πολυετούς σύγκρουσης, διαθέτουν στρατιωτικές νίκες, δίχως αυτές να αναδεικνύουν ξεκάθαρο νικητή. Το 1652, ο βασιλιάς Φίλιππος Δ’ κηρύττει πτώχευση και είναι ολοφάνερο πως η Ισπανία αδυνατεί να βρει τους πόρους να χρηματοδοτήσει την εκστρατεία της. Μετά από μια δεκαετία πολέμου, η αγγλογαλλική συμμαχία κατόρθωσε να νικήσει τους Ισπανούς στη Δουνκέρκη, το 1658. Η Ισπανία υποχώρησε και αναγκάστηκε σε συνθηκολόγηση.

Η συνθήκη ειρήνης των Πυρηναίων (1659) και οι επακόλουθες εξελίξεις

Την 7^η Νοεμβρίου του 1659 υπεγράφη η Συνθήκη Ειρήνης των Πυρηναίων, η οποία ολοκλήρωσε τον πόλεμο που ξεκίνησε το 1635.  Οι διαβουλεύσεις έλαβαν μέρος στη Νήσο των Φασιανών, η οποία βρίσκεται στα γαλλοϊσπανικά σύνορα. Συμμετείχαν ο βασιλιάς της Ισπανίας, Φίλιππος Δ’, και ο βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος ΙΔ’, μαζί με τον Καρδινάλιο Mazarin. Πρόκειται για μια ένδοξη διπλωματική νίκη του τελευταίου, η οποία επέφερε αλλαγές στα σύνορα των δύο χωρών. Η Ισπανία παραχώρησε περιοχές σπουδαίας οικονομικής και στρατιωτικής σημασίας (π.χ. βόρεια Καταλονία) στις νικήτριες δυνάμεις. Στην προσπάθειά της να αμβλύνει τις διαφορές, η συνθήκη επιβάλλει επιγαμία ανάμεσα στους δύο βασιλικούς οίκους, η οποία αργότερα θα προκαλέσει εκ νέου προβλήματα.

Όσον αφορά τον ίδιο τον πόλεμο, οι πολύχρονες συρράξεις εξάντλησαν την οικονομία της Ισπανίας. Βέβαια, και οι δύο πλευρές υπέστησαν απώλειες. Υπολογίζεται ότι μόνο ανάμεσα στους Γάλλους και τους συμμάχους τους χάθηκαν πάνω από 200.000 ζωές.

Εν ολίγοις, οι πολεμικές και διπλωματικές εξελίξεις του 1635-1659 θέτουν τα θεμέλια της αρχής του τέλους της ισπανικής κυριαρχίας στην Ευρώπη. Για πρώτη φορά, ο οίκος των Βουρβόνων κατόρθωσε να υπερισχύσει έναντι των Αψβούργων. Η παντοδυναμία της Ισπανίας αμφισβητήθηκε. Τέλος, κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών, νέες δυνάμεις εμφανίστηκαν στο προσκήνιο (π.χ. Δανία και Πορτογαλία), ενώ παγιώθηκε η δύναμη της Γαλλίας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Macfarlane, Alan  (2002), The Savage Wars of Peace, London: Palgrave Macmillan
• Serge, Berstein & Pierre, Milza  (1997), Ιστορία της Ευρώπης, Α΄ τόμος, Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια
• Parker, Geoffrey  (1972), The Army of Flanders and the Spanish Road 1567-1659, Cambridge: Cambridge University Press
• Fischer-Kattner, Anke  & Ostwald, Jamel  (ed.) (2019), The World of the Siege Representations of Early Modern Positional Warfare, Brill
• Payne, Stanley G., A History of Spain and Portugal, Volume 1, The Library of Iberian Resources Online. Διαθέσιμο εδώ
• Britannica.com, Peace of the Pyrenees. Διαθέσιμο εδώ
• Spainthenandnow.com, History of Spain.17th-Century Overview. Διαθέσιμο εδώ