Ο αμερικανικός Φιλελληνισμός και η συμβολή του στην Ελληνική Επανάσταση

Της Θεοδώρας Κρέπη,

Ήδη από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης χαιρέτισε την είδηση με ενθουσιασμό. Η Ελλάδα ήταν μια χώρα που αντιπροσώπευε για πολλούς το θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού και δεν ήταν λίγοι αυτοί που ήθελαν να τη δουν απελευθερωμένη, να διεκδικεί μια ισότιμη θέση δίπλα στα άλλα ανεξάρτητα κράτη της εποχής. Έτσι, φίλοι της Ελλάδας από όλη την Ευρώπη και όχι μόνο δραστηριοποιήθηκαν ενεργά, ώστε να βοηθήσουν, με οποιονδήποτε τρόπο, τον αγώνα της. Το κύμα συμπαράστασης πέρασε και τον Ατλαντικό Ωκεανό και έφτασε μέχρι τη μακρινή Αμερική, η οποία στάθηκε αρωγός στην υπόθεση της ανεξαρτησίας της Ελλάδας.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έδειξαν από την πρώτη στιγμή τη συμπάθειά τους στον αγώνα της Ελλάδας για ανεξαρτησία. Δεν είχε περάσει εξάλλου μεγάλο διάστημα από τότε που οι Αμερικανοί αγωνίζονταν για να αποτινάξουν κι αυτοί μια άλλη ξένη κυριαρχία και οι μνήμες τους ήταν ακόμα νωπές. Επιπλέον, δεν ήταν λίγοι οι Αμερικανοί λάτρεις του ελληνικού πολιτισμού. Το ένδοξο παρελθόν της Ελλάδας και όλα τα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων, τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, που πήγαζαν από τον πολιτισμό τους, η αγάπη για την κλασική παιδεία, τη φιλοσοφία, την τέχνη και τη λογοτεχνία, όλα αυτά τροφοδοτούσαν το φιλελληνικό ρεύμα στην Αμερική και αλλού. Τέλος, οι ειδήσεις που έφταναν για τις βιαιοπραγίες των Τούρκων σε βάρος των Ελλήνων, τα δεινά του Ελληνισμού και την κατάσταση στην οποία είχαν περιπέσει οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, συγκινούσαν βαθύτατα τους Αμερικανούς. Οι βαρβαρότητες των Τούρκων τους εξόργιζαν, όπως και η λεηλασία της «ωραιοτέρας χριστιανικής γης», για να παραθέσουμε τα λόγια ενός Αμερικανού φιλέλληνα.

Έχοντας επίγνωση των φιλελληνικών αισθημάτων των Αμερικανών, οι Έλληνες, σχεδόν αμέσως, προσπάθησαν να τους προσεγγίσουν και να διεγείρουν το ενδιαφέρον τους. Έτσι, τον Μάιο του 1821, η Μεσσηνιακή Γερουσία απηύθυνε προκήρυξη προς τον Αμερικανικό λαό, ζητώντας τη συνδρομή του στο δύσκολο αγώνα για την ανεξαρτησία. Υπήρξε κάποια ανταπόκριση, ωστόσο πραγματικά ανέλαβαν δράση οι Αμερικανοί από το 1823 και έπειτα, και μάλιστα με τόση ένταση, που γίνεται λόγος για «Ελληνικό Πυρετό» (“Greek Fever”). Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει πως δεν έλειπαν και οι αρνητικά διακείμενοι προς την Επανάσταση. Επρόκειτο κυρίως για εμπόρους που φοβούνταν για τα συμφέροντά τους και τη διεξαγωγή του εμπορίου στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και για Αμερικανούς που θεωρούσαν παρωχημένα τα αρχαιοελληνικά ιδεώδη ή για πασιφιστές, κουρασμένους από τις πολεμικές αναμετρήσεις της τελευταίας πεντηκονταετίας και απηυδισμένους από τις βιαιότητες που συνεπαγόταν ο πόλεμος.

Σε επίσημο επίπεδο, η αμερικανική κυβέρνηση δεν προέβη σε καμία απολύτως ενέργεια για την υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης. Παρά τα πλήρη σε φιλελληνικά αισθήματα διαγγέλματα του Προέδρου Μονρόε, με τα οποία εξέφραζε τις ελπίδες του για τη θετική έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, δεν ελήφθη καμία επίσημη απόφαση, κυρίως από φόβο διατάραξης των σχέσεων της Αμερικής με την Τουρκία και τον αντίκτυπο που αυτή θα είχε στο εμπόριο της Αμερικής. Ούτε καν οι ένθερμοι λόγοι και οι προτάσεις ορισμένων μελών του Κογκρέσου, όπως του Daniel Webster, του Henry Clay και του Edward Livingston, δεν ήταν αρκετές για να αλλάξουν το κλίμα. Οι Η.Π.Α., επιδιώκοντας με κάθε τρόπο να κλείσουν εμπορική συμφωνία με την Τουρκία (πράγμα που πέτυχαν μόλις το 1830) και επιθυμώντας να διατηρήσουν την ουδετερότητά τους, θεώρησαν πως οποιαδήποτε ενέργεια υποστήριξης των επαναστατών θα είχε αρνητικές επιπτώσεις και έπρεπε να αποφευχθεί.

Σε αντίθεση με την κυβέρνηση, η κοινή γνώμη τασσόταν με θέρμη υπέρ των Ελλήνων και δραστηριοποιήθηκε ενεργά για την υποστήριξή τους. Στις μεγαλύτερες αμερικανικές πόλεις (Νέα Υόρκη, Φιλαδέλφεια, Βοστώνη) ιδρύθηκαν φιλελληνικές επιτροπές, που στόχο είχαν την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα και τη δεινή θέση των Ελλήνων, τη διενέργεια εράνων και τη συλλογή παντός είδους βοήθειας. Τα έτη 1823 και 1824, οι επιτροπές αυτές συνέλεξαν σεβαστά ποσά, τα οποία απέστειλαν στην Ελλάδα προς ανακούφιση των αγωνιζομένων. Το φιλελληνικό ρεύμα παρουσίασε καμπή μετά το 1824 (ίσως λόγω των ειδήσεων περί εμφυλίων συγκρούσεων μεταξύ των Ελλήνων και πειρατείας που έφταναν στην Αμερική), για να αναζωπυρωθεί μετά το 1826, και ειδικά το διάστημα 1827-1828. Και πάλι, τα φιλελληνικά κομιτάτα συγκέντρωσαν χρήματα, τρόφιμα και ρούχα για τους Έλληνες και χάρη στις ενέργειές τους, εστάλησαν στην Ελλάδα 8 συνολικά πλοία, με φορτίο συνολικής αξίας χιλιάδων δολαρίων.

Οι Αμερικανοί Φιλέλληνες, είτε στο πλαίσιο των φιλελληνικών επιτροπών είτε αυτοτελώς, πρωτοστάτησαν στη διενέργεια εράνων (οι οποίοι βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση και απέδωσαν διόλου ευκαταφρόνητα ποσά), στη διοργάνωση χοροεσπερίδων και θεατρικών παραστάσεων, τα έσοδα των οποίων θα παραχωρούνταν στους Έλληνες, και στη συγκέντρωση τροφίμων, ρούχων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Σύλλογοι κυριών κατασκεύαζαν ενδύματα για τους άπορους Έλληνες, ιερωμένοι εκφωνούσαν φιλελληνικούς λόγους στα ποίμνιά τους και ζητούσαν την ενεργοποίησή τους, μαθητές και σπουδαστές, χωριά και πόλεις και άνθρωποι κάθε οικονομικής κατάστασης μάζευαν χρήματα και άλλα είδη και τα έστελναν στα φιλελληνικά κομιτάτα, που εργάζονταν πάντα με ζήλο. Με επικεφαλής φλογερούς Φιλέλληνες (όπως τον Edward Everett, ηγετική φυσιογνωμία της φιλελληνικής επιτροπής της Βοστώνης), οι επιτροπές αυτές παρείχαν κάθε δυνατή βοήθεια στους επαναστατημένους Έλληνες και απηύθυναν διαρκώς εκκλήσεις στους συμπατριώτες τους, τονίζοντας τα βάσανα των Ελλήνων και ενθαρρύνοντάς τους να δείξουν την ευσπλαχνία τους απέναντι σε αυτόν τον τόσο ταλαιπωρημένο λαό.

Την ίδια στιγμή, δεν ήταν λίγοι οι Αμερικανοί που επέλεγαν να κάνουν το μακρινό και επικίνδυνο ταξίδι προς την Ελλάδα, να διασχίσουν τον Ατλαντικό και να βρεθούν οι ίδιοι στα ελληνικά πεδία των μαχών, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και να βοηθήσουν με όποιον τρόπο μπορούσαν, ακολουθώντας το παράδειγμα του πολύ δημοφιλούς λόρδου Βύρωνα (χάνοντας συχνά κι εκείνοι τη ζωή τους). Ανάμεσά τους αξίζει να αναφερθούν οι George Jarvis και Jonathan Peckham Miller, οι οποίοι πολέμησαν με γενναιότητα σε ουκ ολίγες μάχες. Άλλος θερμός Φιλέλληνας ήταν ο γιατρός Samuel Gridley Howe, ο οποίος υπηρέτησε ως γιατρός και χειρουργός στο ελληνικό στράτευμα και θεράπευσε πολλούς τραυματίες. Οι τρεις τους αναδείχθηκαν σε ένθερμους υπερασπιστές των Ελλήνων και αργότερα, επέβλεψαν τη διανομή της σταλμένης από την Αμερική ανθρωπιστικής βοήθειας. Κανείς από τους τρεις δεν έλαβε ποτέ χρήματα από την Ελληνική Διοίκηση. Ενώ ο Jarvis πέθανε σε νεαρή ηλικία σε ελληνικό έδαφος, οι Howe και Miller, επιστρέφοντας στην πατρίδα τους, δε ξέχασαν την Ελλάδα και συνέχισαν τις προσπάθειές τους να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη. Ειδικά ο Howe πραγματοποίησε περιοδείες σε αρκετές αμερικανικές πόλεις, εκφωνώντας ομιλίες, ενώ συνέγραψε και μια ιστορία της Επανάστασης, με στόχο να ενημερώσει τους συμπατριώτες του για την κατάσταση στην Ελλάδα.

Σημαντικό ήταν και το έργο των ιεραποστόλων που έφταναν στην Ελλάδα. Εκείνοι ήταν περισσότερο αφοσιωμένοι, αρχικά, στη διάσωση ορφανών Ελληνόπουλων, τα οποία έπειτα μεταφέρονταν στην Αμερική και δίνονταν για υιοθεσία σε ντόπιες οικογένειες, αποκτώντας μια ευκαιρία για μια καλύτερη ζωή και για σπουδές, και αργότερα, στη διάδοση της εκπαίδευσης στην ίδια την Ελλάδα. Οι ιεραπόστολοι αυτοί συνέβαλαν στη διάδοση ελληνικών κειμένων και στην ίδρυση σχολείων. Μερικοί εκ των επιφανέστερων ήταν οι Jonas King, J.J. Robertson, R. Anderson, J. Brewer και J. Hill.

Συνολικά, έστω και σε επίπεδο πολιτών, η βοήθεια που προσέφερε η Αμερική στην αγωνιζόμενη Ελλάδα ήταν αξιόλογη. Οι Αμερικανοί Φιλέλληνες, είτε αυτοί που παρέμειναν στη χώρα τους είτε αυτοί που τόλμησαν να έρθουν στην Ελλάδα, επώνυμοι ή ανώνυμοι, συνέβαλαν σημαντικά στη διεξαγωγή του Αγώνα και έγιναν αντικείμενα της ευγνωμοσύνης των Ελλήνων. Ωστόσο, στο επίπεδο της πολιτικής, η Αμερική ακολούθησε μια τακτική αποστασιοποίησης, που σίγουρα απογοήτευσε, αλλά δεν έκαμψε τους Αμερικανούς Φιλέλληνες.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βακαλόπουλος, Α. (2020), Νέα Ελληνική Ιστορία, Από το 1204 έως τις αρχές του 21^ου αιώνα, 5^η έκδοση, Αθήνα: Ηρόδοτος, σ. 182-183.
• Συλλογικό έργο (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, : Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1821-1832), τόμ ΙΒ΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 2000, σ. 323, 476-477.
• Λάσκαρης, Σ. Θ. (1927), Ο Φιλελληνισμός εν Αμερική κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν, Επιφυλλίδες, Επιστήμαι-Τέχναι-Ιστορία, τ. Α’, τεύχος ΣΤ’, Αθήνα: Ελευθερουδάκης.
• Παναγόπουλος, Θ. (2009), Τα ψιλά γράμματα της ιστορίας, Αθήνα: εκδόσεις Ενάλιος, σ. 329-333.

• Αμερικανοί Φιλέλληνες του 1821 (29/07/2020), άρθρο από την ιστοσελίδα greece2021.gr, Διαθέσιμο εδώ