Της Μαρίας Χονδρονάσιου,
Ο Malcolm X (Malcolm Little) ήταν Αφροαμερικανός μουσουλμάνος ιερέας και ακτιβιστής πολιτικών δικαιωμάτων. Αποτελεί μία ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη πολιτική φυσιογνωμία, μιας και υπήρξε πρωτεργάτης των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών αλλά και υπέρμαχος της μαύρης υπεροχής, του αντισημιτισμού και της βίας. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες πολιτικές προσωπικότητες και η συμβολή του στο να ακουστεί η φωνή των Αφροαμερικανών ήταν τεράστια.
Γεννημένος στη Nebraska των Ηνωμένων Πολιτειών το 1925, ήρθε σε νεαρή ηλικία σε επαφή με τον πολιτικό ακτιβισμό, μιας και ο πατέρας του ήταν ενεργός ακτιβιστής των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών. Μετά το θάνατο του πατέρα του (εικάζεται ότι δολοφονήθηκε από την ρατσιστική οργάνωση Black Legion) και την εισαγωγή της μητέρας του σε ψυχιατρική κλινική, ο ίδιος μεγάλωσε σε διάφορες ανάδοχες οικογένειες. Σε ηλικία είκοσι ετών φυλακίστηκε για διάρρηξη και ενώ εξέτεινε την ποινή του, ήρθε σε επαφή με τον Ισλαμισμό, τον ασπάστηκε και μυήθηκε στο «Έθνος του Ισλάμ». Επρόκειτο για μία νέα θρησκεία, η οποία συνδύαζε τον ισλαμισμό και τον αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων. Ο ηγέτης της θρησκείας, Elijah Muhammad, κήρυττε πως ο «Λευκός» είναι ο διάβολος που βασανίζει τον «Μαύρο», ο οποίος οφείλει να ξεσηκωθεί και να αποδιώξει το ζυγό του Λευκού. Σε συνδυασμό με αυτή την ιδεολογία, το παρόν κίνημα διακήρυττε την υπεροχή των μαύρων έναντι των λευκών, απαγόρευε τις προγαμιαίες σχέσεις στα μέλη του, όπως και το χοιρινό, το αλκοόλ, το κάπνισμα, τη χρήση ουσιών και το βάψιμο των μαλλιών. Ο τελικός στόχος του κινήματος ήταν η απόσπαση 2-3 πολιτειών από τις Η.Π.Α. και η μετατροπή τους σε φυλετικά καθαρό κράτος των Αφροαμερικανών.
Αφότου έγινε μέλος του κινήματος και ακολουθούσε πιστά τις προσταγές του, το 1950 άλλαξε και το επίθετό του. Το Little δεν ήταν το πραγματικό επίθετο των προγόνων του, αλλά το όνομα των λευκών, οι οποίοι τους είχαν αγοράσει και μεταφέρει με τα δουλεμπορικά πλοία. Για το λόγο αυτό, διατήρησε μόνο το μικρό του όνομα και το συνόδευσε και το γράμμα X, ενώ άλλα μέλη του κινήματος βαφτίστηκαν με μουσουλμανικά ονόματα, κάτι που έκανε και ο ίδιος στη συνέχεια.
Μετά την αποφυλάκισή του, πρώτο του μέλημα ήταν να γνωρίσει από κοντά τον Elijah Muhammad και ύστερα να οργανώνει τεμένη για το «Έθνος του Ισλάμ» στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, τη Βοστόνη και σε πόλεις του Νότου. Ο Malcolm X κατάφερε να αναδειχθεί πολύ γρήγορα σε ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος. Λαμβάνοντας αξιώματα το ένα μετά το άλλο στα πιο γνωστά τεμένη (Τέμενος Νο. 11 Βοστόνη και Νο. 7 Harlem) οδήγησε στο να του παραχωρηθεί η θέση του Εθνικού Αντιπροσώπου του Έθνους του Ισλάμ, τίτλος μόλις δεύτερος στην ιεραρχία. Η ρητορεία του, η οργανωτική του φύση και η χαρισματική του προσωπικότητα αύξησαν κατακόρυφα τον αριθμό των μελών και διεύρυναν την επιρροή του κινήματος.
Κατά τη δεκαετία 1955-1965 αποτέλεσε τη φωνή των καταπιεσμένων Αφροαμερικανών και διακήρυττε δημόσια όλη την καταπίεση, την πικρία και την οργή τους. Το κήρυγμά του λάμβανε χώρα και στους δρόμους του Harlem αλλά και σε υψηλού κύρους Πανεπιστήμια, όπως το Harvard και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Παράλληλα, ασκούσε έντονη κριτική στο κοινότυπο κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων, αμφισβητώντας τον Martin Luther King Jr. και τις βασικές του αρχές της μη βίας και της κοινωνικής ενσωμάτωσης των μαύρων. Μάλιστα, προέτρεπε το ποίμνιό του να προασπίζεται τους εαυτούς τους «με όλα τα απαραίτητα μέσα». Κατάφερε, όμως, με τον ενεργητικό και μαχητικό του ρόλο να θέσει τις βάσεις των μεταγενέστερων κινημάτων για τα δικαιώματα των μαύρων και να επαναπροσδιορίσει τους επιτρεπτούς όρους χαρακτηρισμού και προσφώνησης («Αφροαμερικανός» και «μαύρος»).
Το 1963 υπήρχαν ήδη εντάσεις και αρκετές ιδεολογικές διαφωνίες μεταξύ του Malcolm X και του Muhammad όσον αφορά την πολιτική κατεύθυνση του κινήματος. Πιο συγκεκριμένα, ο Malcolm X πίστευε πως το κίνημα θα έπρεπε να αναλάβει έναν πιο ενεργό ρόλο στις διαμαρτυρίες για τα δικαιώματα των μαύρων και να μην αρκεστεί στον ρόλο του κριτή. Οι διαφωνίες για το μέλλον του κινήματος, σε συνδυασμό με κάποια ηθικά παραστρατήματα του Muhammad, κατέστησαν το χάσμα μεταξύ των δύο αγεφύρωτο, με αποτέλεσμα ο Malcolm να αποχωρεί από το κίνημα. Τον Απρίλιο του 1964 ίδρυσε το «Μουσουλμανικό Τέμενος» και μετά από ένα ταξίδι του στη Μέκκα, το ίδιο έτος, ασπάστηκε το Σουνιτικό Ισλάμ και μάλιστα άλλαξε το όνομά του σε el-Hajj Malik el-Shabazz. Αφού διακήρυξε τις αποσχιστικές του απόψεις σε σχέση με το «Έθνος του Ισλάμ», υποστήριξε πως η λύση στα φυλετικά προβλήματα των Η.Π.Α. έγκειται στο ορθόδοξο Ισλάμ. To 1965 ίδρυσε την Οργάνωση της Αφροαμερικανικής Ενότητας με στόχο τη διεθνοποίηση των δεινών των Αφροαμερικανών και τη μεγαλύτερη κινητοποίησή τους. Παράλληλα, η εχθρότητα μεταξύ των δύο ηγετών μεγάλωνε και αναπόφευκτα επήλθε η δολοφονία του Malcolm X στις 21 Φεβρουαρίου 1965 από τρία μέλη του «Έθνους του Ισλάμ», κατά τη διάρκεια μιας μαχητικής του ομιλίας στο Harlem.
Συνοψίζοντας, μπορεί ο Malcolm X να υπήρξε υπέρμαχος του μαύρου εθνικισμού και την υπεροχής των μαύρων έναντι των λευκών, αλλά ήταν η φωνή που όλοι οι Αφροαμερικανοί χρειαζόταν να ακούσουν. Ήταν αυτός που ενέπνευσε το κίνημα “Black Power” και έκανε ευρέως γνωστές τις έννοιες της αυτονομίας, της αυτοδιάθεσης και της ανεξαρτησίας ανάμεσα στους Αφροαμερικανούς στις δεκαετίες 1960 και 1970. Αποτέλεσε πρότυπο και άλλαξε το status quo για τους μαύρους Αμερικανούς. Αλλά όπως όλες οι μεγάλες προσωπικότητες, έτσι και ο ίδιος δολοφονήθηκε πριν προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Malcolm X, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Malcolm X, History, διαθέσιμο εδώ
- Timeline of Malcolm X’s Life, PBS, διαθέσιμο εδώ
