Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η οθωμανοκρατία στον ελλαδικό χώρο μετρά αρκετούς αιώνες, αυτό, όμως, δεν εμπόδισε το πνεύμα των υπόδουλων Ελλήνων να αναπτυχθεί και να διαγράψει τη δική του πορεία. Μερικά από τα λαμπρότερα παραδείγματα των προεπαναστατικών χρόνων είναι ο Ρήγας Βελεστινλής, ο Αδαμάντιος Κοραής και άλλοι πολλοί. Πέραν, ωστόσο, από αυτούς τους λόγιους, που ξεχώριζαν για την πνευματική τους καλλιέργεια και μόρφωση, υπήρχαν κι αυτοί που αφιερώθηκαν στον πολεμικό αγώνα, αλλά αυτό δεν τους εμπόδισε από το να προσφέρουν και στην πνευματική δραστηριότητα του γένους, παρά την ελλιπή τους μόρφωση. Μια από τις πιο γνωστές τέτοιες φυσιογνωμίες ίσως να είναι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, που μας άφησε, εκτός από τις σκληρές μάχες, ένα έργο ζωής, τα «Απομνημονεύματά» του, που μας δίνουν πληροφορίες για διάφορες πτυχές του αγώνα. Από την άλλη, έχουμε έναν εξίσου σπουδαίο αγωνιστή, που ενδεχομένως η πνευματική του συνεισφορά να μην είναι ευρέως γνωστή. Ο λόγος για τον αγωνιστή Μάρκο Μπότσαρη, ο οποίος μέσα από το ελληνοαλβανικό του λεξικό προσέφερε τα μέγιστα σε έναν λαό, του οποίου η πνευματικότητα βρισκόταν σε εμβρυακή ακόμη κατάσταση.
Ήρθε στη ζωή στα 1790 στο ηρωικό Σούλι, από τον Κίτσο Μπότσαρη και τη Χρυσούλα Παπαζώτου Γιωτάκη, σε μια πολυμελή οικογένεια. Εκεί πέρασε τα πρώτα χρόνια του βίου του, όπου και έμαθε λίγα γράμματα, έχοντας ως δάσκαλο τον μοναχό Σαμουήλ και για βιβλία τα εκκλησιαστικά και λειτουργικά χειρόγραφα, κάτι που φαίνεται πως επηρέασε το συγγραφικό του έργο, καθώς μέσα στο λεξικό του εμπεριέχονται λήμματα της θρησκευτικής παράδοσης του τόπου. Αργότερα, τον πήρε ο Αλή Πασάς, πράγμα που δεν πρέπει να μας προκαλεί εντύπωση, διότι ήταν συνήθης τακτική του Πασά να παίρνει παιδιά και να τα εντάσσει στον στρατό του. Το έτος 1804 κατορθώνει να διαφύγει από τα χέρια του Αλή Πασά και μαζί με τον πατέρα του και μερικούς ακόμα συντοπίτες τους φτάνουν στην Πάργα και ύστερα, οι δύο πρώτοι κατευθύνονται προς την Κέρκυρα, όπου και εντάχθηκαν στο Γαλλικό στρατό.
Το νησί του Ιονίου έδωσε στο Μπότσαρη την ευκαιρία να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, αλλά και να μάθει λίγο την ιταλική γλώσσα. Ο τόπος αυτός ήταν πρόσφορος για τις πνευματικές του δραστηριότητες κι έτσι, εκεί μπόρεσε να αρχίσει τη συγγραφή του λεξικού του. Η εκπόνηση του πρέπει να ξεκίνησε το 1809, στα 19 του χρόνια, και βέβαιο είναι πως δεν ολοκληρώθηκε μονομιάς –αυτό φαίνεται κι από την επανάληψη ορισμένων λέξεων-, αλλά η σύνθεσή του γινόταν κατά διαστήματα, καθώς δεν υπήρχε ο απαιτούμενος χρόνος και η ηρεμία για να προχωρήσει σε αυτή την ενέργεια, ενώ αξίζει να σημειώσουμε τον πλήρη τίτλο του, που ήταν «Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανίτικης απλής».
Όπως διατείνεται ο ερευνητής Τίτος Γιοχάλας, για τη συγγραφή του Λεξικού ο Μπότσαρης δεν ήταν μόνος του. Αρχικά, ο Γάλλος φιλέλληνας και συγγραφέας François Pouqueville (Φρανσουά Πουκεβίλ) τον ώθησε να ασχοληθεί με τη δημιουργία αυτού του έργου, διότι ο ίδιος ενδιαφερόταν για τα αλβανικά της εποχής αυτής και επιθυμούσε να εκδώσει, στη συνέχεια, ένα Γαλλοαλβανικό Λεξικό. Αυτή η προτροπή έδωσε το έναυσμα στο νεαρό Σουλιώτη για τη γέννηση του πνευματικού του τέκνου. Αρωγοί σε αυτή του την προσπάθεια ήταν ο πατέρας του, Κίτσος, ο θείος του, Νότης Μπότσαρης, κι ο πεθερός του, Χρηστάκης Καλογήρου. Ο 19χρονος δεν ακολουθούσε παθητικά τις οδηγίες των τριών συγγενών του, αλλά κατέγραφε μόνον τα στοιχεία που θεωρούσε πως ήταν χρήσιμα να μπουν.
Στο χειρόγραφο του Μπότσαρη εμπεριέχονται τρία τμήματα, εκ των οποίων, δυστυχώς, δε μας έχουν σωθεί οι πρώτες σελίδες. Έπειτα, ακολουθεί το κυρίως έργο του Λεξικού, στο οποίο, όμως, τα λήμματα δεν παρατίθενται με αλφαβητική σειρά, ενώ η κάθε σελίδα χωρίζεται στη μέση από μια κάθετη γραμμή, όπου στην αριστερή στήλη αναγράφονται οι ελληνικές λέξεις και στη δεξιά οι αντίστοιχες αλβανικές, που αναγράφονται με ελληνικούς χαρακτήρες. Το σύνολο των ελληνικών λέξεων στο έργο αυτό είναι 1.701, ενώ οι αλβανικές είναι 1.494. Στο δεύτερο μέρος αφιερώνεται μια μέθοδο άνευ διδασκαλίας για την εκμάθηση της ελληνικής και αλβανικής, μέσα από ελληνοαλβανικούς διαλόγους. Αυτό, σύμφωνα με τον Γιοχάλα, ήταν έργο του λόγιου Ιωάννη Βηλαρά και μας είναι άγνωστο πώς περιήλθε στα χέρια του. Τέλος, στο τρίτο τμήμα συναντάμε την καταγραφή μιας μελέτης για την αλβανική γλώσσα και ένα σύντομο γαλλοαλβανικό γλωσσάρι, με τον Pouqueville να είναι ο δημιουργός τους. Το σύνολο αυτού του έργου παρέδωσε ο τελευταίος στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, τον Απρίλιο του 1819.
Συνοψίζοντας, αξίζει να πούμε πως η προσπάθεια αυτή του Μάρκου Μπότσαρη θεωρείται μια από τις πρώτες σοβαρές προσπάθειες δημιουργίας ελληνοαλβανικού λεξικού, το οποίο βοηθά στη διάδοση της ελληνικής σε ανθρώπους που είτε δεν την γνώριζαν είτε είχαν ορισμένα κενά. Επίσης, μέσα από αυτό, οι σύγχρονοι ερευνητές μπορούν να μελετήσουν μερικά από τα γλωσσικά φαινόμενα της εποχής, την ιστορική εξέλιξη ορισμένων λέξεων, την ποικιλία των γλωσσικών τύπων και άλλα. Συνεπώς, το Λεξικό, που επιμελήθηκε ο κατά τα άλλα ολιγογράμματος αυτός αγωνιστής, αποτελεί το δίχως άλλο μια συμβολή στα ελληνικά γράμματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιοχάλας, Τίτος (1980), Το Ελληνο-Αλβανικόν Λεξικόν του Μάρκου Μπότσαρη, Ακαδημία Αθηνών
- Γιαννόπουλος, Νίκος ( Φεβρουάριος 2008), Μάρκος Μπότσαρης, το απόλυτο πρότυπο ήρωα, στο Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 138
