Της Φωτεινής Τζαννή,
Το επώνυμο συγκαταλέγεται μεταξύ των στοιχείων εκείνων που συνθέτουν τη θεμελιώδη και συνταγματικά κατοχυρωμένη έννοια της προσωπικότητας του ατόμου. Αποτελεί όρο προσδιοριστικό της προέλευσής του (πρόκειται για το όνομα της οικογένειάς του), ενώ συνάμα είναι η ένδειξη με την οποία ο άνθρωπος λαμβάνει μέρος στην καθημερινή ζωή και εμφανίζεται στις συναλλαγές.
Εντούτοις, το επώνυμο που αποκτά το άτομο κατά τη γέννησή του δεν παραμένει απαραίτητα αμετάβλητο. Η πρώτη και πιο χαρακτηριστική περίπτωση που μας έρχεται στο μυαλό είναι αυτή της γυναίκας. Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της άκρατης πατριαρχίας που χαρακτήριζε την ελληνική κοινωνία κατά τα παλαιότερα χρόνια (η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις εξακολουθεί να υφίσταται), η γυναίκα με τη σύναψη του γάμου της εγκατέλειπε το πατρικό της επώνυμο και λάμβανε αυτομάτως αυτό του συζύγου της. Με άλλα λόγια, η μετάβαση της γυναίκας από τη μία αντρική φιγούρα (πατέρας) στην αμέσως επόμενη («άντρας»), συνεπαγόταν όχι μόνο την πραγμάτωση του «προορισμού» της, αλλά και τη δίχως άλλο απόκτηση του επωνύμου «του αντρός» της.
Στη σημερινή εποχή, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία και συγκεκριμένα κατά το άρθρο 1388ΑΚ, προβλέπεται ότι «με τον γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων, ως προς τις έννομες σχέσεις τους», (παρ. 1). Ως εκ τούτου, το επώνυμο των συζύγων παραμένει ανεπηρέαστο από οποιαδήποτε μεταβολή και εάν σημειωθεί στο κοινωνικό status αυτών. Λαμβάνοντας υπόψη, λοιπόν, ότι το επώνυμο αποτελεί πλέον προσωπική επιλογή, είναι ξεκάθαρο ότι η υπάρχουσα νομοθετική ρύθμιση υπηρετεί την αρχή της ισότητας των δύο φύλων, όπως και αυτήν της δημοκρατίας, αποδεσμεύοντας τους ενδιαφερόμενους από τα δεσμά του αναχρονισμού.
Η διάταξη 1388ΑΚ απέκτησε το εν λόγω περιεχόμενο κατόπιν της τροποποίησης που υπέστη με τον Ν. 1329/1983 (βλ. άρθρο 15) και εφαρμόζεται μόνο στους γάμους, που τελέστηκαν μετά την έναρξη ισχύος του νόμου αυτού, δηλαδή την 18η Φεβρουαρίου 1983. Στην περίπτωση των γάμων εκείνων που συνήφθησαν υπό το πέπλο της «παλαιάς» διάταξης του 1388ΑΚ (δηλαδή την υποχρεωτική λήψη του επωνύμου του συζύγου) δόθηκε στις γυναίκες η δυνατότητα να ανακτήσουν το πατρικό τους επώνυμο, με αυτοπρόσωπη εμφάνιση και υποβολή σχετικής δήλωσης στο Τμήμα Ειδικού Ληξιαρχείου (βλ. αναλυτικά άρθρο 54 § 2 του Ν. 1329/1983).
Πηγαίνοντας ένα βήμα παρακάτω και για λόγους διευκόλυνσης, ο νομοθέτης στη δεύτερη παράγραφο του ίδιου άρθρου (1388ΑΚ) προέβλεψε τη δυνατότητα εκάστου των συζύγων να χρησιμοποιεί το επώνυμο του άλλου στο πλαίσιο των κοινωνικών του σχέσεων ή απλά να προσθέτει αυτό στο δικό του επώνυμο (τα λεγόμενα «διπλά επώνυμα»). Πρόκειται για ευέλικτη νομοθετική ρύθμιση, η οποία αφορά μόνο τις σχέσεις που αναπτύσσει ο/η κάθε σύζυγος στο κοινωνικό του/της περιβάλλον, άλλως σε επαφές και συγκυρίες που αδυνατούν να επηρεάσουν νομικά τα συμφέροντα του ενδιαφερόμενου.
Στην παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου, όπως αυτή προστέθηκε με τον Ν. 3719/2008 (βλ. άρθρο 28), προβλέπεται η διαδικασία προσθήκης του επωνύμου του ενός συζύγου στο επώνυμο του άλλου για την οποία έγινε λόγος λίγο νωρίτερα. Η προσθήκη αυτή γίνεται με κοινή δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου και ισχύει μέχρι να ανακληθεί ενώπιον του ληξιάρχου με κοινή δήλωση των συζύγων ή με μονομερή δήλωση οποιουδήποτε των συζύγων, η οποία κοινοποιείται στον άλλο σύζυγο. Στην περίπτωση της λύσης του γάμου με διαζύγιο μεν η δήλωση θεωρείται ότι ανακαλείται, λόγω θανάτου δε αυτή διατηρείται, εκτός εάν ο επιζών σύζυγος συνάψει νέο γάμο ή προβεί σε ανακλητική δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου.
Σημειωτέον, η εν λόγω προσθήκη γίνεται μόνο κατά τη διαδικασία του Αστικού Κώδικα (με απόφαση της αρμόδιας Αρχής κατόπιν εκτίμησης του φακέλου) και όχι δια της διοικητικής οδού (με προσφυγή στα διοικητικά δικαστήρια). Η δικαιολογητική βάση είναι: «το επώνυμο ναι μεν αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας του ατόμου, η αλλαγή, όμως, αυτού δεν ανήκει στην ευχέρεια και την πρωτοβουλία του ατόμου, αλλά ενδιαφέρει τη Δημόσια Τάξη» (βλ. απόφαση ΣτΕ 1442/2011).
Μάλιστα, κατά το άρθρο 94 (παρ. 6) του ν.3852/2010 («Πρόγραμμα Καλλικράτης») η αρμοδιότητα για «πρόσληψη, αλλαγή επωνύμου, καθώς και η πρόσληψη πατρώνυμου και μητρωνύμου» ανήκει από 01-01-2011 στους Δήμους και όχι στις Νομαρχίες.
Αναφορικά με τη διαμόρφωση του επωνύμου της συζύγου στην περίπτωση λύσης του γάμου με διαζύγιο, στη μεταβατική διάταξη του άρθρου 66 εδ. α’ του ν. 1329/1983 ορίζεται ότι η γυναίκα που εξακολούθησε να φέρει το επώνυμο του συζύγου της μετά την ισχύ του ν. 1329/1983 (δηλαδή πρόκειται για την περίπτωση που ο γάμος τελέστηκε μεν πριν το 1983, χωρίς ωστόσο να γίνει ανάκτηση του πατρικού επωνύμου της συζύγου), είναι τώρα υποχρεωμένη να το εγκαταλείψει και να χρησιμοποιεί στο εξής, σε όλες τις έννομες σχέσεις αυτής, το επώνυμο που είχε πριν από την τέλεση του γάμου (δηλαδή το πατρικό ή οικογενειακό της επώνυμο).
Εξαίρεση στη ρύθμιση αυτή, θεσπίζεται με το δεύτερο εδάφιο του ίδιου άρθρου όπου προβλέπεται ότι η σύζυγος δικαιούται να χρησιμοποιεί και μετά το διαζύγιο, το επώνυμο του πρώην συζύγου της, εφ’ όσον απέκτησε με αυτό επαγγελματική ή καλλιτεχνική φήμη και δεν βλάπτονται από τη χρησιμοποίησή του σοβαρά συμφέροντα του τελευταίου (βλ. απόφαση ΕφΛαρ 684/2006). Συνεπώς, σε περίπτωση που η διαζευγμένη σύζυγος επιθυμεί να κρατήσει το επώνυμο του πρώην συζύγου της ακόμη και μετά τη λύση του γάμου, θα πρέπει να εγείρει αναγνωριστική αγωγή (άρθρο 70 του Κ.Πολ.Δ.), προκειμένου να αναγνωριστεί ότι απέκτησε επαγγελματική ή καλλιτεχνική φήμη που συνδέεται άρρηκτα με το επώνυμο του πρώην συζύγου της.
Για να ευδοκιμήσει η αγωγή αυτή θα πρέπει η ενάγουσα (διαζευγμένη σύζυγος) να επικαλεσθεί και να αποδείξει τις προϋποθέσεις της εξαιρέσεως, δηλαδή: (α) ότι η ίδια προέρχεται από γάμο που είχε τελεσθεί πριν από την 18η Φεβρουαρίου 1983, (β) ότι διατήρησε το συζυγικό επώνυμο και μετά την ημερομηνία αυτή, (γ) ότι ο γάμος λύθηκε αργότερα και (δ) ότι αυτή, κατά τη διάρκειά του είχε αποκτήσει επαγγελματική ή καλλιτεχνική φήμη με το επώνυμο του πρώην συζύγου. Σημειωτέον ότι παρά την εντύπωση που μπορεί να μας δημιουργείται από τη διατύπωση του δευτέρου εδαφίου του άρθρου 66, το βάρος απόδειξης για τη σοβαρή βλάβη που υπέστη ο πρώην σύζυγος από τη χρησιμοποίηση του επωνύμου του, δεν αναλογεί στη ενάγουσα-σύζυγο.
Τέλος, στην αντίθετη περίπτωση, αυτή δηλαδή κατά την οποία ο πρώην σύζυγος, που επιδιώκει δικαστικώς τη μη εφαρμογή της εξαιρέσεως -την επαναφορά δηλαδή στον κανόνα- πρέπει να επικαλεσθεί και να αποδείξει το ότι από τη χρησιμοποίηση του δικού του επωνύμου παραβλάπτονται σοβαρά συμφέροντά του, τα οποία η πρώην σύζυγός του δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- • ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ – ΑΠ. ΓΕΡΓΙΑΔΗΣ- Εκδόσεις Σάκκουλα, έτος 2017, 2η Έκδοση, Αθήνα
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ:
- Ν.Δ. 2573/1953 – Αλλαγή Επωνύμου, Κυρίου Ονόματος – Ανάκτηση Επωνύμου, διαθέσιμο εδώ
- Συνοπτικός οδηγός για την αλλαγή επωνύμου, διαθέσιμο εδώ
- Επώνυμο της συζύγου, Αριθμός 689/2006, Εφετείο Λάρισας, διαθέσιμο εδώ
