Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στο απόγειο της ακμής της περιλάμβανε το σύνολο σχεδόν των ακτών της Μεσογείου, καθιστώντας έτσι τη θάλασσα αυτή «ρωμαϊκή λίμνη». Στη δημιουργία του αχανούς αυτού κράτους, πέραν της διπλωματίας, καίριο ρόλο διαδραμάτισε ο ρωμαϊκός στρατός, ο οποίος με τη σιδηρά πειθαρχία του επέκτεινε τα σύνορα της Αυτοκρατορίας. Όπως σε κάθε στράτευμα της εποχής εκείνης, το πεζικό καταλάμβανε, για πολλούς λόγους, τον κύριο όγκο της δύναμης. Στην περίπτωση του ρωμαϊκού πεζικού, αναπόσπαστο συστατικό στοιχείο αποτέλεσε ο λεγεωνάριος, ένας από τους καλύτερα εκπαιδευμένους και εξοπλισμένους στρατιώτες της ιστορίας.
Βασικό ένδυμα του Ρωμαίου λεγεωνάριου ήταν η tunica, ένα μάλλινο ή λινό ένδυμα, που έφτανε ως τα γόνατα και είχε συνήθως κόκκινο χρώμα, καθώς η βαφή ήταν φθηνή και παρέπεμπε στον Άρη, το θεό του πολέμου. Ως υποδήματα φορούσαν τα caligae, άνετα σανδάλια, που τους επέτρεπαν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις. Στη σόλα διέθεταν μεταλλικά καρφιά, τα οποία τους επέτρεπαν να προχωρούν σε δύσβατες περιοχές, καθώς και να χτυπούν τους αντιπάλους τους. Δεν έφεραν κάποια επένδυση για προστασία, γι’ αυτό και σε περιόδους ψύχους οι στρατιώτες φορούσαν μάλλινες κάλτσες, ενώ σε βόρειες περιοχές χρησιμοποιούσαν και παντελόνια.
Στην περιοχή της μέσης, ο λεγεωνάριος έφερε τη cingulum militare, μια στρατιωτική ζώνη με λωρίδες δέρματος, επενδυμένες με μεταλλικά στοιχεία. Η ζώνη αυτή είχε τριπλό ρόλο, καθώς όχι μόνο προστάτευε την περιοχή από εχθρικά χτυπήματα ξίφους, αλλά συνέβαλε στην ορθότερη κατανομή του βάρους της πανοπλίας, ενώ ο εκκωφαντικός κρότος χιλιάδων τέτοιων ζωνών αποθάρρυνε τους αντιπάλους. Ανάμεσα στην tunica και τη ζώνη, ο άνδρας φορούσε μια λωρίδα υφάσματος, η οποία απέτρεπε τη δημιουργία πληγών στο σώμα από το βάρος, ενώ δημιουργούσε μια τσέπη, για την αποθήκευση χρημάτων και άλλων αντικειμένων. Επίσης, ως διακριτικό της μονάδας, αλλά και ως προστασία του λαιμού από το σφίξιμο της πανοπλίας, ο στρατιώτης φορούσε ένα κομμάτι ύφασμα γύρω από το λαιμό του, το focale, το χρώμα του οποίου υποδήλωνε τη μονάδα στην οποία υπηρετούσε.
Το βασικότερο μέρος του εξοπλισμού του λεγεωνάριου ήταν η πανοπλία, η οποία προφύλασσε τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα του μαχόμενου. Στο διάβα της Ρωμαϊκής Ιστορίας, η τεχνολογία εξελίχθηκε, αλλάζοντας έτσι και τον τρόπο κατασκευής της πανοπλίας. Μπορούν να διακριθούν τρεις βασικοί τύποι πανοπλίας, ανάλογα με τον τρόπο κατασκευής της. Η lorica hamata, η αλυσιδωτή πανοπλία, την οποία ενίσχυσαν με μεταλλικά δαχτυλίδια, η lorica squamata, γνωστή και ως φολιδωτή πανοπλία, και η lorica segmentata, η οποία αποτελείτο από συρραμμένα με δερμάτινους συνδέσμους μεταλλικά πλακίδια. Η θωράκιση του λεγεωνάριου συμπληρωνόταν από το κράνος, ονόματι galea, το οποίο διέθετε παραγναθίδες και επαυχένιο, για την προστασία του προσώπου και του πίσω μέρους του λαιμού. Το κράνος, όπως και η πανοπλία, με το πέρασμα του χρόνου διαφοροποιείτο. Σε ορισμένες περιπτώσεις στην εξάρτυση προστίθετο και η manica, περιβραχιόνιο από συρραμμένα πλακίδια, το οποίο προστάτευε τα χέρια ως τους ώμους, δυσχέραινε, όμως, την κίνηση.
Ένα ακόμη αναπόσπαστο κομμάτι του εξοπλισμού του λεγεωνάριου ήταν ο θυρεός ή scutum, η γνωστή ασπίδα. Οι διαστάσεις αυτής ήταν 0,75×1,20 μέτρα. Με το ύψος της κάλυπτε τον κορμό του λεγεωνάριου, ενώ το πλάτος της επέτρεπε τη δημιουργία του θρυλικού σχηματισμού της «χελώνης», ενός αδιαπέραστου κινητού τείχους. Η καμπύλη επιφάνειά της εξοστράκιζε βέλη και ακόντια, ενώ προσέφερε κάλυψη και στα πλευρά του στρατιώτη, αν αυτός βρισκόταν αποκομμένος από το σχηματισμό. Ο ομφαλός στο κέντρο της ασπίδας διατηρούσε τη συνοχή των υλικών κατασκευής της, ενώ μπορούσε παράλληλα να απωθήσει, ακόμη και να τραυματίσει, τον αντίπαλο. Η λαβή της ήταν μονή, προς διευκόλυνση του στρατιώτη.
Όσον αφορά τον επιθετικό οπλισμό του λεγεωνάριου, το gladius ήταν το βασικότερο στοιχείο, με το ρωμαϊκό αμφίστομο ξίφος να αποτελεί τη βάση της εκπαίδευσης ενός νέου λεγεωνάριου. Με μήκος λεπίδας 50 εκατοστά και εργονομική λαβή, μπορούσε να καταφέρει τόσο θραυστικά-κρουστικά όσο και θλαστικά χτυπήματα, με την περιοχή της κοιλιάς να αποτελεί τον πρώτο στόχο του Ρωμαίου στρατιώτη. Το pugio αποτελούσε ένα αμφίστομο εγχειρίδιο, το οποίο έφεραν οι περισσότεροι λεγεωνάριοι, καθώς ήταν χρήσιμο σε συμπλοκές σε περιορισμένο χώρο, όπου το gladius δυσχέραινε την επίθεση.
Το ακόντιο του λεγεωνάριου, ο ύσσος ή pilum, συνιστούσε μια ιδιότυπη κατασκευή, μήκους 1,80 μέτρων, με τα 60 εκατοστά να αποτελούν το λεπτό μεταλλικό μέρος, στην απόληξη του οποίου βρισκόταν η αιχμή, ενώ τα υπόλοιπα 1,20 αποτελούσαν το ξύλινο μέρος. Η άρμοση γινόταν με μεταλλικούς ή ξύλινους συνδέσμους. Το μεταλλικό μέρος ήταν σχεδιασμένο έτσι, ώστε μετά την πλήξη της αντίπαλης ασπίδας να λυγίζει, κάνοντας την επανάχρησή του αδύνατη και την ασπίδα εξαιρετικά δύσχρηστη. Κάθε λεγεωνάριος ήταν εξοπλισμένος με δύο ύσσους, τους οποίους εκτόξευε προς τον αντίπαλο σχηματισμό από κοντινή σχετικά απόσταση, λίγο πριν την εμπλοκή σε μάχη εκ του συστάδην.
Συνοψίζοντας, ο εξοπλισμός του λεγεωνάριου διακρίνεται από εξαιρετική εργονομία και προσαρμοστικότητα, μιας και στην ταραχώδη επεκτατική πορεία της αυτοκρατορίας, μετασχηματίστηκε ή άλλαξε ριζικά, προσαρμοζόμενος σε ή επηρεαζόμενος από τους νέους αντιπάλους. Ιδιαίτερα, οι Κέλτες και οι Γαλάτες επηρέασαν έντονα τους Ρωμαίους, οι οποίοι ήρθαν αντιμέτωποι με νέους τρόπους μάχης, στους οποίους τα όπλα, ακόμη και οι μονάδες τους, δε μπορούσαν να ανταπεξέλθουν πλήρως. Αυτή, εν τέλει, ίσως να είναι και η κινητήριος δύναμη της εξελικτικής πορείας των όπλων και της πολεμικής τακτικής. Δύο αντίπαλοι έρχονται σε επαφή σε αιματηρά πεδία μάχης, δίνοντας και λαμβάνοντας χρήσιμα μαθήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σταϊνχάουερ Γ. (2005) Ο πόλεμος στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα: Εκδ. Παπαδήμα.
- Γιαννόπουλος, Χ. (2009) Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα. Αθήνα: Εκδ. Περισκόπιο.
- Fields, N. (2010) Roman Battle Tactics 390-110 BC. Μ. Βρετανία: Osprey Publishing.
- Ε.Κ.Π.Α. (2021) Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης: Ελληνική Στρατιωτική Ιστορία: Στρατηγική και Ηγεσία. 2421 – Αρχαία Ελληνορωμαϊκή Ιστορία – Βυζάντιο Διδακτική Ενότητα 1. (Επιστ. Υπεύθυνος: Θ. Λιόλιος).
