Του Τάσου Μοσχονά,
Περίπου 550 χιλιόμετρα από τη δυτική ακτή της Κόστα Ρίκα, καταμεσής του ανατολικού Ειρηνικού Ωκεανού, βρίσκεται ένα μικρό νησί το οποίο για αιώνες έχει εμπνεύσει εξερευνητές, φυσιοδίφεις, αλλά και καλλιτέχνες, με πολυάριθμους λογοτέχνες και κινηματογραφιστές να εμπνέονται από αυτό για τη δημιουργία αξέχαστων έργων. Ποιο είναι, όμως, το Cocos, το μοναχικό τροπικό νησί της χώρας της Λατινικής Αμερικής και γιατί αποτελεί ένα ιδιαίτερο και προστατευόμενο από την UNESCO τόπο;
To τροπικό νησί διαχρονικά καλυπτόταν από ένα πέπλο μυστηρίου, με την απομακρυσμένη του τοποθεσία, αλλά και το εντυπωσιακό του τοπίο να δημιουργούν την αίσθηση ενός μέρους απροσπέλαστου. Η βλάστηση του νησιού είναι τροπική, ιδιότητα ασυνήθιστη για νησιά του ανατολικού Ειρηνικού ωκεανού, με το Κόκος να είναι το μοναδικό με τροπικό κλίμα στην ευρύτερη περιοχή. Το παρθένο οικοσύστημα του νησιού είναι μοναδικό, με τη βιοποικιλότητα να είναι πλούσια και να επικουρείται από ένα κλίμα με βροχοπτώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Όπως είναι φυσικό, πλήθος ενδημικών ειδών έχουν βρει στο Cocos τον κατάλληλο τόπο διαβίωσης. Στη στεριά συναντώνται πάνω από 70 ενδημικά είδη φυτών και 64 είδη εντόμων. Οι πολυάριθμες σαύρες και σαλαμάνδρες του νησιού δε συναντώνται σε κανένα άλλο μέρος στον κόσμο, ενώ πάνω από 150 είδη πτηνών απολαμβάνουν το παραμυθένιο σχεδόν τοπίο. Αν και το νησί καλύπτει έκταση μόλις 23 τετραγωνικών χιλιομέτρων, το υψόμετρο και η προσβασιμότητα ποικίλουν, με το νησί να περιλαμβάνει ένα βουνό και πλήθος ποταμών, καταρρακτών και ακτών με άμμο ή και βράχια.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει και στη θαλάσσια βιοποικιλότητα, που θεωρείται μια από τις πλουσιότερες σε ολόκληρο τον κόσμο. Στα νερά γύρω από το νησί κατοικούν πλήθος σπάνιων ειδών, όπως ο σφυροκέφαλος καρχαρίας, η όρκα, o φαλαινοκαρχαρίας (το μεγαλύτερο ψάρι στον κόσμο) αλλά και η μεγάπτερη φάλαινα. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, που καλύπτουν μεγάλο μέρος της έκτασης, επιτρέπουν την ύπαρξη ενός πλήθους ψαριών που εκμεταλλεύονται το τροπικό κλίμα και τα ζεστά νερά.
Όπως είναι λογικό, ο αστείρευτος φυσικός πλούτος της περιοχής προσελκύει κάθε χρόνο πολυάριθμους δύτες που θεωρούν την επίσκεψη νησί και στη γύρω περιοχή ως μια «εμπειρία ζωής». Το Cocos θεωρείται ένα από τα 10 καλύτερα μέρη στον κόσμο για scuba diving, με το φημισμένο ωκεανογράφο και δύτη Ζακ-Υβ Κουστώ, μάλιστα, να το αποκαλεί ως «το πιο όμορφο νησί στον κόσμο». Παρά τις ιδιαίτερες, βέβαια, προοπτικές για τουριστική ανάπτυξη του νησιού, ευτυχώς η πρόσβαση σε αυτό παραμένει ακόμα και σήμερα δύσκολη και τα μέτρα προστασίας για την προστασία του μοναδικού τροπικού οικοσυστήματος είναι δρακόντεια.
Η δεκαετία του 1970 ήταν καταλυτική για τη διαμόρφωση του τωρινού καθεστώτος του νησιού. Με περιβαλλοντικές νομοθεσίες να τίθενται για πρώτη φορά γενικευμένα σε διεθνές επίπεδο με τη διακήρυξη της Στοκχόλμης το 1972, η Κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα δεν άργησε να καταλάβει πως το νησί αποτελεί ένα περιβαλλοντικό «χρυσωρυχείο» που πρέπει πάση θυσία να προστατευθεί από εξωγενείς παράγοντες. Το 1978 κηρύσσεται Εθνικό Πάρκο και αποτελεί ιδιοκτησία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας της χώρας, ενώ ταυτόχρονα απαγορεύεται η διαμονή σε αυτό, καθώς και η τουριστική ανάπτυξη. Το 1997 έρχεται η διεθνής αναγνώριση, με την UNESCO να κηρύσσει το νησί αλλά και τα 2000 τ.χλμ ωκεανού που το περιβάλλουν Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Εξαίρεση στον κανόνα μη διαμονής αποτελούν, φυσικά, οι 33 σήμερα φύλακες-προστάτες του νησιού που παραμένουν σε αυτό νυχθημερόν και φροντίζουν την ακώλυτη εφαρμογή της νομοθεσίας. Όσον αφορά τους επισκέπτες, απαιτείται η προσκόμιση ειδικής άδειας ώστε να εισέλθουν στο καράβι για το ταξίδι 36 ωρών προς το Cocos. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η διαδρομή είναι κουραστική και η παραμονή στο νησί δεν επιτρέπεται παρά μόνο για λίγες ώρες και υπό αυστηρή επιτήρηση, οπότε ήδη μόνο η ύπαρξη αυτού του παράγοντα λειτουργεί ανασταλτικά προς οποιονδήποτε επίδοξο επισκέπτη. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει πως αρκετοί δε συρρέουν κάθε χρόνο για να δουν αυτό το μαγευτικό τόπο, που έχει εμπνεύσει δεκάδες εξερευνητές και αποτελεί –σύμφωνα με θρύλους– τον τόπο στον οποίο έχουν κρυφτεί θησαυροί αμύθητης αξίας.
Η υποτιθέμενη παρουσία θησαυρών στο νησί συνδέεται με το αποικιοκρατικό παρελθόν της Λατινικής Αμερικής, αλλά και τη γενικευμένη δράση πειρατών στην ευρύτερη περιοχή. Ήδη από την ανακάλυψη του νησιού στα μέσα του 16ου αιώνα από τους Ισπανούς αποικιοκράτες, οι μύθοι είναι πολλοί και ποικίλουν. Σύμφωνα με τη Mary Welsh, πειρατή του 19ου αιώνα, στο νησί είναι κρυμμένοι θησαυροί σημερινής αξίας 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η ίδια, αφού φυλακίστηκε στην Αυστραλία για πειρατεία, επέστρεψε αφού απελευθερώθηκε στο νησί όμως δε μπόρεσε να βρει το θησαυρό, αν και είχε υποδείξει συγκεκριμένα σημεία που ήταν τοποθετημένος σε χάρτη.
Η πιο διαδεδομένη ιστορία, πάντως, για θησαυρούς στο Cocos τοποθετείται στο 1820 και αναφέρεται στο «χαμένο θησαυρό της Λίμα». Την περίοδο εκείνη, στην πρωτεύουσα του Περού λάμβαναν χώρα πολλαπλές εξεγέρσεις. Ο διοικητής του Περού Χοσέ ντε λα Σέρνα, προκειμένου να προστατεύσει τον πλούτο του μέχρι να επανέλθει μια κανονικότητα, τον εμπιστεύεται στο Βρετανό έμπορο Γουίλιαμ Τόμπσον. Ο Τόμπσον, όμως πρόδωσε τον Σέρνα, σκοτώνοντας αρκετούς άνδρες της φρουράς και εγκαταλείποντας τη Λίμα μαζί με το θησαυρό σημερινής αξίας 208 εκατομμυρίων δολαρίων. Εν τέλει, το πλήρωμα του Τόμπσον συνελήφθη στη θάλασσα και καταδικάστηκε σε θάνατο δια απαγχονισμού. Ο θησαυρός, όμως, δε βρισκόταν πουθενά. Από το πλήρωμα επιβίωσαν μόνο ο Τόμπσον και το πρωτοπαλίκαρό του Τζέιμς Αλεξάντερ Φορμπς, με τις πληροφορίες τους για την ύπαρξη του θησαυρού στο Cocos να τους χαρίζουν, εν τέλει, τη ζωή. Με την συνοδεία Ισπανών στρατιωτών οδεύουν προς το νησί, όμως κατά την επιχείρηση ανεύρεσης καταφέρνουν να δραπετεύσουν μέσα στην πυκνή ζούγκλα. Ο Τόμπσον και ο θησαυρός δεν έμελλε να βρεθούν ποτέ, ενώ ο Φορμπς κατάφερε να φτάσει στις Η.Π.Α. μετά από λίγα χρόνια και να γίνει πετυχημένος επιχειρηματίας.
Στα επόμενα χρόνια, και κατά τον 20ο αιώνα, έχουν διεξαχθεί πάνω από 300 εκστρατείες αναζήτησης των θησαυρών του νησιού, όλες σχεδόν αποτυχημένες. Το 1889, ο Γερμανός εξερευνητής August Gissler έφτασε στο νησί πεπεισμένος πως θα κατάφερνε να βρει το μεγάλο θησαυρό της Λίμα. Για τα επόμενα 19 χρόνια θα κατοικούσε στο νησί ψάχνοντας αλλά τελικά η προσπάθεια κατέστη άκαρπη. Το γεγονός, όμως, πως βρήκε λίγα χρυσά νομίσματα σίγουρα δημιούργησε ελπίδες. Η Κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα, εντυπωσιασμένη από τις προσπάθειές του, τον κηρύσσει πρώτο και μοναδικό Κυβερνήτη του Cocos επιτρέποντάς του να αναπτύξει μια μικρή γερμανική αποικία, που πάντως ήταν βραχύβια.
Οι ιστορίες για το Cocos, όπως είναι φυσικό, ενέπνευσαν αρκετούς καλλιτέχνες. Στο μνημειώδες βιβλίο του Το νησί των θησαυρών, ο Σκωτσέζος συγγραφέας Robert Louis Stevenson κατά πάσα πιθανότητα εμπνεύστηκε από το νησί, με το Cocos και το φανταστικό νησί του βιβλίου να συναντούν αρκετές ομοιότητες. Ο σύγχρονος, πάλι, συγγραφέας Michael Crichton, έχει δηλώσει πως το νησί ήταν βασική πηγή έμπνευσης για το φανταστικό “Isla Nublar” του πολυαγαπημένου “Jurassic Park”. Μπροστά σε αυτό το πρωτοφανές ενδιαφέρον, η κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να αμφισβητήσει τις φήμες περί θησαυρών, και να διατηρήσει το Cocos όσο πιο low-profile γίνεται. Χωρίς, πάντως, ιδιαίτερη επιτυχία.
Το νησί, παρά το παρθένο του οικοσύστημα, πλήττεται διαχρονικά από εξωγενείς παράγοντες. Μεγάλο είναι το πρόβλημα της έλευσης θηλαστικών ζώων από ανθρώπους, όπως γατών και αρουραίων, που εάν δεν ελεγχθούν, διακινδυνεύουν τις ευαίσθητες ισορροπίες του οικοσυστήματος. Παρά δε την αυστηρή επιτήρηση του νησιού, σε αρκετές περιπτώσεις η Κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα έχει κατηγορηθεί για παθητική αντιμετώπιση και διαφθορά. Δεν ήταν λίγες οι φορές που «έκανε τα στραβά μάτια» σε περιστατικά φαλαινοθηρίας (ειδικά από πληρώματα προερχόμενα από ασιατικές χώρες, όπως η Κίνα) και λαθροθηρίας, που εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα στο νησί. Πρωτοβουλίες για αυστηροποίηση των μέτρων έχουν γίνει ανά τα χρόνια, και σίγουρα η Κόστα Ρίκα αποτελεί χώρα-μοντέλο ως προς την άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής, όμως, όσον αφορά το Cocos συχνά τροχοπέδη αποτελεί ένα γραφειοκρατικό σύστημα που καθιστά δύσκολη την άμεση δράση. Τα επόμενα χρόνια θα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη διατήρηση ενός εκ των πλέον παρθένων και ανέγγιχτων οικοσυστημάτων του πλανήτη, για την επιβίωση ενός νησιού μαγευτικού, μυστηριώδους και μοναδικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Cocos Island’s rich pirate history, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Cocos Island National Park, UNESCO World Heritage List, διαθέσιμο εδώ
- Cocos Island – The mysterious island in the Pacific, Free High-Quality Documentaries on Youtube, διαθέσιμο εδώ
