Της Χριστίνας Σονούντα,
Η εγκυμοσύνη και οι αλλαγές που επιφέρει στην ψυχολογία της γυναίκας, αποτελούν αντικείμενο συνεχούς έρευνας και μελέτης. Παρά το μεγάλο ενδιαφέρον για την ψυχαναλυτική κατανόηση της εγκυμοσύνης, ελάχιστες είναι οι έρευνες που αφορούν τα ψυχολογικά επακόλουθα της διακοπής μιας κύησης, είτε προκλητής είτε αυτόματης. Ένα θέμα τόσο σοβαρό δε θα μπορούσε να μην επηρεάσει τον ψυχισμό της γυναίκας και να διαταράξει την ψυχική της υγεία.
Πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικά με τις ψυχοσωματικές και ψυχιατρικές συνέπειες της άμβλωσης είναι αντιφατικές. Ο λόγος; Η προσωπική, θετική ή αρνητική, άποψη κάθε ερευνητή για το θέμα των αμβλώσεων επηρεάζει αρκετά τόσο την έρευνα όσο και τα αποτελέσματά της. Σύμφωνα, λοιπόν, με μακροχρόνιες έρευνες και μελέτες που έχουν γίνει στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, οι αντιδράσεις των γυναικών υπήρξαν κοινές: ενοχή, λύπη, πόνος, αίσθημα απώλειας, μειωμένη αυτοπεποίθηση.
Όταν μια γυναίκα αναγκαστεί να καταφύγει στην έκτρωση για σοβαρούς λόγους, ύστερα από δική της πρωτοβουλία και ώριμη σκέψη, τότε οι αρνητικές ψυχολογικές συνέπειες είναι λιγότερες. Πράγματι, αμέσως μετά την έκτρωση πολλές γυναίκες νιώθουν απελπισία και δυσφορία. Παρόλα αυτά, τα συναισθήματα αυτά φαίνεται να είναι συνέχεια όσων προϋπήρχαν της κύησης και είναι κυρίως αποτέλεσμα των περιστάσεων που οδήγησαν στην άμβλωση, παρά της επέμβασης αυτής καθ’ αυτής. Αν οι γυναίκες εξεταστούν πέρα από το επίπεδο του γεγονότος, διαπιστώνεται πως η δυσφορία μειώνεται σταδιακά μετά την επέμβαση.
Αντίθετα, διαπιστώνεται πως όταν η έκτρωση γίνεται για διαφορετικούς λόγους (π.χ. ιατρικούς) παρά τη θέληση της γυναίκας ή όταν η ίδια έχει δεχθεί έντονες πιέσεις από το περιβάλλον της, τότε οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι πολύ σοβαρές. Όταν η έκτρωση δεν πραγματοποιείται λόγω άρνησης των αρμοδίων να την εκτελέσουν, πάνω από το 40% των γυναικών απευθύνονται κάπου αλλού. Σχετικά λίγα από τα παιδιά που γεννιούνται δίνονται για υιοθεσία, ενώ η πλειονότητα των παιδιών μεγαλώνουν με τη φυσική τους μητέρα. Ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών -περίπου 30%- που εξετάστηκαν σε μακροχρόνιες μελέτες, συνεχίζουν να αναφέρουν αρνητικά συναισθήματα προς το παιδί τους, συναισθήματα δύσκολα να καταπολεμηθούν. Ο φόβος ότι η νομιμοποίηση, η διαθεσιμότητα και η πραγματοποίηση έκτρωσης θα είχε αυξημένες συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, δεν έχει αποδειχθεί από τις υπάρχουσες μελέτες. Αντίθετα, υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η αναγκαστική μητρότητα μπορεί να αποβεί επιζήμια στην ψυχική υγεία της μητέρας, όπως επίσης και στη συναισθηματική, κοινωνική και διανοητική ανάπτυξη των παιδιών, που γεννιούνται λόγω άρνησης εκτέλεσης της έκτρωσης.
Για πολλές γυναίκες, η αποβολή είναι μια απροσδόκητη και ψυχικά τραυματική εμπειρία, η οποία σηματοδοτεί μια ξαφνική διαταραχή των αναπαραγωγικών σχεδίων. Αν και η αποβολή είναι το πιο κοινό είδος ατυχούς κύησης, η λύπη που προκαλεί στις γυναίκες σπάνια δικαιολογείται από τον περίγυρό τους. Η αποβολή συχνά δεν αναγνωρίζεται ως σημαντικό γεγονός, τόσο από την ιατρική κοινότητα όσο και από το ίδιο το περιβάλλον της γυναίκας.
Όσον αφορά τις ψυχολογικές επιπτώσεις της αυτόματης διακοπής της κύησης, οι γυναίκες μπορεί να εμφανίσουν τυπικά συμπτώματα λύπης, στενοχώριας, ενοχής, θυμού, δυσπιστίας, ανησυχίας, καθώς και διαταραχές στον ύπνο και εμφανή κόπωση. Η γυναίκα που αποβάλλει, συχνά κατηγορεί τον εαυτό της και σκέφτεται συνεχώς ποια πράξη της προκάλεσε την αποβολή. Αυτή η ενοχή προκαλείται από ελλιπή ενημέρωση από το ιατρικό προσωπικό, σχετικά με τη διακοπή της εγκυμοσύνης της.
Η γυναίκα μπορεί να νιώσει κενή και αποτυχημένη, είναι δύσκολο να εκφραστεί στους άλλους και αποκρύπτει όλα τα αρνητικά της συναισθήματα. Ο θυμός, ειδικά, θεωρείται από τον περίγυρο απαράδεκτος και γι’ αυτό καταπνίγεται. Η μη αναγνώριση της σοβαρότητας της απώλειας από την οικογένεια, τους φίλους και τους επαγγελματίες υγείας, μπορεί να χειροτερέψει τον πόνο και να μεγαλώσει το αίσθημα απομόνωσης που νιώθει. Σχόλια, όπως: «Είσαι νέα, θα ξαναμείνεις έγκυος» ή «Μπορεί το παιδί να είχε σωματικές ανωμαλίες. Ίσως είναι καλύτερα έτσι», τείνουν να ακυρώνουν τη μοναδικότητα της ατυχούς εγκυμοσύνης.
Οι γυναίκες μπορεί, ακόμα, να βιώσουν αλλαγές στις σχέσεις τους με τους άλλους. Μπορεί να νιώσουν πιο κοντά στις μητέρες τους ή, αντίθετα, να νιώσουν εγκαταλειμμένες από αυτές. Ο πόνος τους μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά, αν έχουν, αφού παρατηρείται ότι πολλές φοβούνται μήπως τα χάσουν και γίνονται υπερπροστατευτικές. Τα παιδιά, επίσης, μπορεί να επηρεαστούν σημαντικά από την ανεξήγητη, γι’ αυτά, θλίψη των γονιών τους. Είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουν πώς σταμάτησε απότομα η εγκυμοσύνη. Μπορεί να πιστέψουν ότι η ζήλια τους, για το αδερφάκι που περίμεναν, οδήγησε στο θάνατό του.
Ο τρόπος που οι σύζυγοι αντιδρούν στην αποβολή μπορεί να βοηθήσει, αλλά μπορεί και να αυξήσει την τάση της γυναίκας για απομόνωση. Πολλοί σύζυγοι δεν επηρεάζονται από την αποβολή τόσο, όσο οι γυναίκες τους, ίσως επειδή η εγκυμοσύνη δεν ήταν ακόμα γι’ αυτούς μια φυσική πραγματικότητα. Άλλοι, πάλι, μπορεί να μη μιλούν για τη δική τους στενοχώρια στις γυναίκες τους, από φόβο, μήπως δυσχεραίνουν την κατάσταση.
Μερικοί σύζυγοι, αβοήθητοι και ανίκανοι να κάνουν τα πράγματα καλύτερα, γίνονται οξύθυμοι, άγριοι και απόμακροι, αντί να ανταποκριθούν στην ανάγκη των γυναικών τους, να μοιραστούν τα αισθήματα λύπης και απομόνωσης. Οι γυναίκες θεωρούν ότι μ’ αυτό τον τρόπο οι άντρες τους, έμμεσα, τις κατηγορούν για την αποβολή, γεγονός που αυξάνει σημαντικά τα ήδη υπάρχοντα αισθήματα ενοχής και αυτό-κατηγορίας.
Συχνά, η γυναίκα και ο σύζυγός της νιώθουν πολύ δυσαρεστημένοι με την αντιμετώπισή τους από το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό. Η αποβολή θεωρείται από τους γιατρούς και τις μαίες ως μεμονωμένο ιατρικό πρόβλημα και αντιμετωπίζεται με το συνηθισμένο μηχανικό τρόπο. Μπορεί να μην αφιερώσουν καθόλου χρόνο, για να ρωτήσουν τη γυναίκα για τα συναισθήματά της, υποθέτοντας πως δε νιώθει τίποτε άλλο, παρά μια μικρή απογοήτευση.
Όσον αφορά την επικείμενη αποβολή, αυτή αποτελεί για τις γυναίκες έναν οδυνηρό βασανισμό. Φόβος και εγκατάλειψη διακατέχει τις γυναίκες σ’ αυτή τη φάση. Η επικείμενη αποβολή αντιμετωπίζεται με τον καθιερωμένο ιατρικό τρόπο, και όχι σαν τον τερματισμό -για τη γυναίκα- και της τελευταίας ελπίδας να συνεχιστεί η εγκυμοσύνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tietre, C.: Induced Abortion: A World Review, 6th ed. New York, 1986.
- Spaulding, I.: Psychoses following therapeutic abortion. Am I Psychiatry, 1981.
- David, Η. P.: Post abortion and post partum psychiatric hospitalization. 1985.
- Dagg, P.: The psychological sequelae of therapeutic abortion -denied and completed . Am I Psychiatry, 1991.
- Adler, N., David, H., Major, Betal.: Psychological responses after abortion. Science, 1990.
- Brody, H., Meikle, S.: Therapeutic abortion: a prospective study. Am I Obstet Gyrecol., 1987.