Της Αναστασίας Τράκα,
Το 1985, ανέλαβε την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης ο Mikhail Gorbachev (Μιχαήλ Γκορμπατσόφ). Η κομμουνιστική υπερδύναμη δεν είχε πια την ισχύ που διέθετε παλαιότερα, αφού είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τα οικονομικά προβλήματα και τα υπόλοιπα κομμουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης απομακρύνονταν όλο και περισσότερο από τη σφαίρα επιρροής της. Επίσης, από το 1979, είχε εμπλακεί σε έναν φθοροποιό πόλεμο στο Αφγανιστάν, τον οποίο αναγκάστηκε να ολοκληρώσει περίπου δέκα χρόνια μετά, το 1988. Ο ηγέτης της ΕΣΣΔ, μάλιστα, αρνήθηκε να υποστηρίξει στρατιωτικά τις κομμουνιστικές κυβερνήσεις των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, πράγμα που οδήγησε στη σταδιακή αποδυνάμωσή τους.
Υπό αυτές τις δύσκολες συνθήκες, ο Mikhail Gorbachev θεώρησε πως με τη σχεδίαση και την εφαρμογή ενός μεταρρυθμιστικού προγράμματος, θα κατάφερνε να βγάλει την ΕΣΣΔ από το τέλμα, στο οποίο είχε περιέλθει. Οι δύο γνωστότερες ήταν η Perestroika και η Glasnost. Η τελευταία φαίνεται να αποτελεί ένα μέρος της πρώτης. Η Perestroika ήταν μια προσπάθεια φιλελευθεροποίησης της οικονομίας και της κοινωνίας της χώρας, προκειμένου να πάψει να είναι η οικονομία της ΕΣΣΔ σε ύφεση. Η πολιτική ηγεσία της χώρας έβλεπε πως δεν μπορούσε, υπό αυτές τις συνθήκες, να επικρατήσει στον Ψυχρό Πόλεμο. Οι Η.Π.Α. συνέχιζαν να αυξάνουν τα οικονομικά τους μεγέθη και, συνεπώς, τις δυνατότητές τους για στρατιωτικό εξοπλισμό. Επιπλέον, η Κίνα είχε μια διαρκώς ανοδική πορεία ως προς τα οικονομικά της, ενώ η Ιαπωνία και η Δυτική Γερμανία είχαν μετατραπεί σε αξιόλογα οικονομικά μεγέθη, απειλώντας σ’ αυτόν τον τομέα την ΕΣΣΔ.
Ειδικότερα, μέσω της Perestroika επιδιώχθηκε η έναρξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην οικονομία. Χορηγήθηκαν άδειες σε ιδιώτες για τη δημιουργία επιχειρήσεων, ενώ ταυτόχρονα δόθηκε η δυνατότητα στους αγροτικούς πληθυσμούς να ενοικιάσουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις για πολλά χρόνια. Ο στόχος του σοβιετικού ηγέτη ήταν να αποτελέσει η Σοβιετική Ένωση μέρος της διεθνούς οικονομίας και, συνεπώς, να έχει πλέον τη δυνατότητα συμμετοχής σε σημαντικούς οργανισμούς, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ενδιαφέρον έχει, όμως, και το πολιτικό σκέλος της μεταρρύθμισης. Η ισχύς του κυρίαρχου Κομμουνιστικού Κόμματος άρχισε να υποχωρεί και πλέον οι εκλογές είχαν πολλούς υποψηφίους. Για παράδειγμα, ο Andrei Sakharov, ένας πολιτικός αντιφρονούντας, αποφυλακίστηκε.
Η μείωση της ισχύος του Κόμματος, που αναφέραμε παραπάνω, οι ελεύθερες εκλογές και η ελεύθερη συζήτηση για πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της Glasnost. Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τον ελεύθερο σχολιασμό στο δημόσιο λόγο για τις πολιτικές που ακολουθούσε το κράτος. Ωστόσο, η προχειρότητα με την οποία σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν οι μεταρρυθμίσεις φαίνεται πως δε βοήθησαν την ΕΣΣΔ και το λαό της να ανακάμψει. Δεν ήταν, όμως, όπως φάνηκε, μόνο τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που έβαζαν την ΕΣΣΔ σε περιπέτειες. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980, άρχισε να εκδηλώνεται μια σειρά αποσχιστικών τάσεων και κινημάτων από τη Βαλτική έως τις περιοχές με ισχυρό μουσουλμανικό πληθυσμό. Ταυτόχρονα, ήδη από το 1988 –έως και αυτή τη στιγμή‒ οι Αρμένιοι και οι Αζέροι διασταύρωναν τα ξίφη τους για τη περιοχή του Ναγκόρνο – Καραμπάχ ή Αρτσάχ. Αυτή η διαμάχη έβαλε σε κίνδυνο τις σοβιετο-ιρανικές σχέσεις, ενώ, σε περίπτωση απομάκρυνσης των σοβιετικών, θα ξεσπούσε ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα σε Αρμένιους και Αζέρους. Την ίδια στιγμή, στα δυτικά της Σοβιετικής Ένωσης, τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, τα οποία ήταν στενά συνδεδεμένα με τη Μόσχα, άρχισαν να επιζητούν την ανεξαρτησία τους. Ο Gorbachev δεν έστειλε στρατεύματα, όπως συνέβη σε ανάλογες περιπτώσεις κατά το παρελθόν, αλλά προώθησε το διάλογο για την επίλυση των ζητημάτων και πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια στις χώρες αυτές.
Στις 31 Δεκεμβρίου 1991, η σημαία της Σοβιετικής Ένωσης κατέβηκε από το Κρεμλίνο και υψώθηκε η σημαία της Ρωσίας. Οι λόγοι που οδήγησαν στη διάλυση της Ένωσης ήταν πολλοί. Συνοπτικά, τα εθνικά προβλήματα σε διάφορες περιοχές της, οι οικονομικές αδυναμίες, η αδυναμία προσαρμογής του πολιτικού συστήματος, καθώς και άλλα προβλήματα οδήγησαν στην κατάρρευσή της. Τι ήταν, τελικά, το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Γκορμπατσόφ; Ήταν μια προσπάθεια για ανασυγκρότηση της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία, όμως, δεν οργανώθηκε με το δέοντα τρόπο και εκπονήθηκε αρκετά καθυστερημένα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Edward Burns (2006), Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
- John Mearsheimer (2011), Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, Αθήνα: Εκδ. Ποιότητα
- Henry Kissinger (2003), Diplomacy, New York: Simon & Schuster
