Της Κατερίνας Μπουμπούλη,
Βιταμίνη D ή αλλιώς βιταμίνη του ήλιου ή όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν οι ερευνητές: η βιταμίνη του μέλλοντος. Αν μας ζητούσε κανείς να την περιγράψουμε, σίγουρα θα αναφερόμασταν στην «διπλή προσωπικότητά» της και αυτό γιατί αποτελεί ταυτοχρόνως ένα θρεπτικό συστατικό που προσλαμβάνεται μέσω της τροφής, αλλά και μια ορμόνη που συνθέτει ο ίδιος ο οργανισμός μας.
Η ποικιλία των τροφίμων στα οποία περιέχεται βιταμίνη D δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ευρεία, αφού εντοπίζεται κυρίως σε λιπαρά ψάρια, όπως ο σολομός, το σκουμπρί και οι σαρδέλες, στα έλαια του συκωτιού ψαριών, στους κρόκους αυγών, στο τυρί και στο συκώτι βοδινού. Ακόμη, γάλατα και δημητριακά εμπλουτισμένα με τη βιταμίνη είναι ικανά να συμβάλουν στην αύξηση των επιπέδων της στο αίμα.
Η βιταμίνη D, όμως, που παρέχεται από τη δίαιτα δεν είναι επαρκής για να καλύψει τις ανάγκες του οργανισμού μας, πράγμα για το οποίο έχει φροντίσει το ίδιο μας το σώμα εκμεταλλευόμενο την ηλιακή ακτινοβολία. Πιο συγκεκριμένα, οι υπεριώδεις ακτίνες διασπούν ένα στεροειδές, την 7-διυδροχοληστερόλη και το μετατρέπουν στην ενεργή μορφή της βιταμίνης D3 που παράγεται αποκλειστικά σε ζωικούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου. Αντίστοιχα, οι μύκητες και τα φυτά συνθέτουν τη βιταμίνη D2, την οποία προσλαμβάνουμε έπειτα από κατανάλωση αυτών.
Η ποσότητα της βιταμίνης που μπορεί να παράξει ο άνθρωπος εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως η ώρα της μέρας που εκτιθέμεθα στον ήλιο, η εποχή, το γεωγραφικό πλάτος του τόπου διαμονής μας αλλά και ο χρωματισμός του δέρματος μας. Όσον αφορά τον τελευταίο, φαίνεται ότι τα άτομα με πιο σκούρο χρωματισμό δέρματος τείνουν να παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά της βιταμίνης στο αίμα, καθώς η μελανίνη του, δηλαδή η χρωστική του λειτουργεί σαν σκιά μειώνοντας την παραγωγή της. Παρόμοιο αποτέλεσμα έχει και η χρήση αντηλιακού η οποία, όμως, είναι καθοριστικής σημασίας αφού προλαμβάνει τον καρκίνο του δέρματος. Τέλος, εξαρτώμενα από τον τόπο διαμονής και τον τρόπο ζωής, τα επίπεδα της βιταμίνης D μπορεί να παρουσιάζουν ανεπάρκεια ή και παντελή έλλειψη κατά τους χειμερινούς μήνες.
Γενικά, φαίνεται πως ο βασικός της ρόλος είναι να βοηθά στην σωστή απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου, εκμεταλλευόμενη τη λιποδιαλυτή της φύση. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζει την ανάπτυξη και την διατήρηση υγιών οστών. Ακόμη, έχει αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτικό και νευροπροστατευτικό χαρακτήρα, παρέχοντας της την ικανότητα υποστήριξης του ανοσοποιητικού και μυϊκού συστήματος και ρύθμισης της λειτουργίας των εγκεφαλικών κυττάρων. Συνεπώς, οποιαδήποτε απόκλισή της από τα φυσιολογικά επίπεδα μπορεί να προκαλέσει σοβαρές δυσλειτουργίες στον οργανισμό.
Η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας πτωχής σε αυτή δίαιτας, της δυσαπορρόφησης της ή ακόμα και της ύπαρξης μεγαλύτερης μεταβολικής ανάγκης της. Από έλλειψη υποφέρουν κυρίως άτομα που αδυνατούν να καταναλώσουν αυγά, γάλα, ψάρια, όπως για παράδειγμα οι χορτοφάγοι ή οι άνθρωποι με δυσανεξία στη λακτόζη. Στην ίδια κατηγορία είναι πιθανό να ανήκουν όσοι πάσχουν από φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου και γενικότερα από καταστάσεις που διαταράσσουν τη φυσιολογική πέψη του λίπους. Επιπρόσθετα, η παχυσαρκία μπορεί να επιφέρει έλλειψη βιταμίνης D, αφού η βιταμίνη συσσωρεύεται σε περιττούς λιπώδεις ιστούς, κάνοντας τη δυσπρόσιτη για χρήση σε περίπτωση ανάγκης. Τέλος, άτομα που έχουν υποβληθεί σε εγχείρηση γαστρικής παράκαμψης έρχονται αντιμέτωπα με καταστάσεις ανεπάρκειας, αφού η εγχείρηση περιλαμβάνει τις περισσότερες φορές αφαίρεση του άνω μέρους του λεπτού εντέρου, του σημείου δηλαδή όπου λαμβάνει χώρα η απορρόφηση της βιταμίνης.
Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D στο αίμα φαίνεται να συνδέονται με ένα πλήθος ασθενειών και διαταραχών, όπως για παράδειγμα με τη νοητική εξασθένηση, μια συσχέτιση, όμως, που ερευνάται ακόμα. Η σοβαρή ανεπάρκεια μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της οστικής περιεκτικότητας σε μεταλλικά στοιχεία, πόνο στα οστά, μυϊκή αδυναμία, ακόμα και μαλακά αποδυναμωμένα οστά, μια πάθηση γνωστή ως οστεομαλακία. Ωστόσο, οι καταστάσεις αυτές μπορούν να αναστραφούν με τη χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης. Η ίδια αντιμετώπιση ακολουθείται και σε κληρονομούμενες διαταραχές που χαρακτηρίζονται από ανικανότητα απορρόφησης ή επεξεργασίας της βιταμίνης, αλλά και μακροχρόνια για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης Σκλήρυνσης Κατά Πλάκας. Τέλος, η λήψη επαρκών ποσοτήτων βιταμίνης και ασβεστίου φαίνεται να επιβραδύνει την απώλεια της οστικής περιεκτικότητας σε μεταλλικά στοιχεία και κατ’ επέκταση την εμφάνιση οστεοπόρωσης, δηλαδή πορωδών εύθραυστων οστών, μιας κατάστασης μη αναστρέψιμης.
Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται η τοξικότητα, μια κατάσταση που προκαλείται συνήθως έπειτα από λήψη συμπληρωμάτων. Συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν και οφείλονται σε αυτήν είναι η ανορεξία, η απώλεια βάρους και ο ακανόνιστός καρδιακός παλμός. Ακόμη, μπορεί να οδηγήσει σε σκλήρυνση των αγγείων του αίματος και των ιστών λόγω των αυξημένων επιπέδων ασβεστίου στο αίμα και τελικά σε καρδιακές και νεφρικές βλάβες.
Συνεπώς, είναι αναγκαίος ο ετήσιος έλεγχος των επιπέδων της βιταμίνης D καθώς και η διενέργεια γενικών εξετάσεων αίματος προκειμένου να αξιολογούνται όλες οι τιμές. Η ποσότητα βιταμίνης στο αίμα πρέπει να παραμένει εντός των φυσιολογικών ορίων, ώστε να αποφευχθούν πιθανές ανεπιθύμητες συνέπειες. Για τον λόγο αυτό, συστήνεται η ημερήσια κατανάλωση της για παιδιά έως δώδεκα μηνών να είναι 400 International Units, για άτομα ενός έτους έως εβδομήντα χρονών 600 International Units, ενώ για τους άνω των εβδομήντα 800 International Units.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Vitamin D, MAYO CLINIC. Διαθέσιμο εδώ
- The Nutrition Source – Vitamin D, Harvard school of public health. Διαθέσιμο εδώ
