Της Θεοδοσίας Βενιζελέα,
Η πόλη της Νάουσας, κατά την προεπαναστατική περίοδο, υπήρξε ένα πολύ σημαντικό εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο. Ο Αλή Πασάς, στο παρελθόν, είχε επιχειρήσει τρεις φορές (1795, 1798, 1804) να αποσπάσει το οικονομικό αυτό κέντρο από την Υψηλή Πύλη, χωρίς, ωστόσο, να τα καταφέρει, χάρη στην αμυντική στάση των κατοίκων και το στρατιωτικό και διπλωματικό αγώνα, που κατέβαλε ο Ζαφειράκης (Λογοθέτης) Θεοδοσίου, ώστε να μη γίνει η πόλη έρμαιο των κατακτητικών ορέξεων του Αλή Πασά. Ο Ζαφειράκης αναδείχθηκε σε τοπικό ήρωα.
Μερικά χρόνια, αργότερα, η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες ξεσπά και λίγο αργότερα, επεκτείνεται και στην ελληνική επικράτεια, κυρίως στο Μοριά και τη Ρούμελη. Ωστόσο, περιοχές της δυτικής Μακεδονίας ανταποκρίνονται και αυτές στο επαναστατικό κάλεσμα. Τον Φεβρουάριο του 1822, οι περιοχές του Βερμίου, των Πιερίων και του Ολύμπου επαναστατούν κατά του Μεχμέτ Αβδούλ Αμπούδ (αλλού αναφέρεται και ως Μεχμέτ Εμίν ή «Εμπού Λουμπούτ», δηλαδή «ροπαλοφόρος»). Κέντρο της εξέγερσης αυτής αναδεικνύεται η Νάουσα, με τον Ζαφειράκη και τον Δημήτριο (Τσάμη) Καρατάσο να αναδεικνύονται ως πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός αντίστοιχα. Οι δυο τους, σε συνδυασμό με τον οπλαρχηγό Βοδενών (Εδέσσης), Αγγελή Γάτσο, αποφασίζουν να κηρύξουν την επανάσταση, δίχως να αναμένουν υποστήριξη από τις υπόλοιπες επαναστατικές εστίες, ως αντίδραση στα μέτρα που είχε αποφασίσει ο Μεχμέτ Εμίν, για να πάρει ομήρους από επιφανείς οικογένειες, ώστε να αποτρέψει το ενδεχόμενο μιας νέας στάσης. Ωστόσο, τελικά, οι ενισχύσεις έφτασαν στα τέλη Φεβρουαρίου και συγκεκριμένα, ο Νικόλας Κασομούλης, αγωνιστής του 1821 με δύο ψαριανά καράβια γεμάτα πολεμοφόδια, ενώ αρχές Μαρτίου έφτασαν άλλα δύο ψαριανά καράβια με αρχηγό το Γρηγόριο Σάλα, διορισμένο από το Δημήτρη Υψηλάντη ως αρχηγό της εκστρατείας. Συνολικά, οι δυνάμεις των επαναστατών θα φτάσουν τις 4.000.
Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1822, οι Μακεδόνες επαναστάτες συγκεντρώθηκαν στη Μονή Παναγίας Δοβρά, που βρίσκεται λίγο πιο έξω από τη Βέροια, με σκοπό να περικυκλώσουν τη Νάουσα και να την κυριεύσουν. Έτσι και έγινε. Στις 22 Φλεβάρη, οι επαναστάτες θα εισβάλλουν στη Νάουσα, θα σφάξουν τον τοπικό βοεβόδα και τις λιγοστές τουρκικές φρουρές και θα καταλάβουν την πόλη, κηρύσσοντας παράλληλα την επανάσταση από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Λίγο αργότερα, θα αποφασίσουν να κινηθούν και κατά της Βέροιας, ωστόσο αυτή τους η προσπάθεια θα αποτύχει, αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν ξανά περιμετρικά ή πίσω από τα τείχη της Νάουσας. Ο Μεχμέτ Εμίν τελικά θα περικυκλώσει τη Νάουσα με 14.000 στρατιώτες και συμπλοκές θα ξεσπάσουν το διάστημα 16 έως 24 Μαρτίου. Τα όπλα των επαναστατημένων θα ξεμείνουν από πυρομαχικά και σταδιακά από την πολυχρησία θα αχρηστευθούν.
Στις 6 Απριλίου, η πόλη της Νάουσας πέφτει. Οι σφαγές, οι δηώσεις, οι βιασμοί, οι εξανδραποδισμοί όλων ανεξαιρέτως, ανδρών και γυναικοπαίδων, είναι απερίγραπτες, όπως και τα βασανιστήρια τα οποία υπέστησαν. Μόνο ο Ζαφειράκης μαζί με 500 άνδρες του παραμένει ταμπουρωμένος σε έναν πύργο, προσπαθώντας να κερδίσει χρόνο για τους υπόλοιπους, ώστε να διαφύγουν προς την Κλεισούρα και τα βουνά. Ο Μεχμέτ Εμίν θα θελήσει να πιάσει ζωντανό το Ζαφειράκη. Διατάζει τον Αλβανό Μπέη να καταλάβει τον πύργο, όμως αυτός επειδή διατηρούσε καλές σχέσεις με τον Ζαφειράκη, θα ισχυρισθεί πως οι δυνάμεις που έχει στη διάθεσή του δεν επαρκούν. Ο Ζαφειράκης θα αφήσει στον πύργο μόνο μια μικρή φρουρά και θα διαφύγει την επόμενη μέρα. Παρά το γεγονός πως είχαν σκοτώσει τα μωρά τους που έκλαιγαν, ώστε να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Τούρκους, η φενάκη τους θα αποκαλυφθεί. Θα πεθάνει μαχόμενος, κατευθυνόμενος στο ναό του Αγίου Νικολάου.
Οι εναπομείναντες μαχητές σφάχτηκαν όλοι, μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά που είχαν μαζί τους, αποζητώντας προστασία. Οι απάνθρωπες βιαιότητες των Τούρκων και ενός σώματος 600 Εβραίων δεν σταμάτησαν όμως εδώ, αφού η πόλη κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε. Σχολεία και εκκλησίες κατακάηκαν, μαζί με τους ανθρώπους που κατέφυγαν για προστασία στο εσωτερικό τους, αναζητώντας άσυλο. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου λεηλατήθηκε από τα χρυσά (και ιερά) της κειμήλια και ο πρωτοσύγκελος Γρηγόριος θα κατακρεουργηθεί. Η οθωμανική σημαία θα υψωθεί και πάλι στη θέση της ελληνικής επαναστατικής. Η γλαφυρή περιγραφή του ιστορικού Διονύσιου Κόκκινου είναι χαρακτηριστική: «Το αίμα εχύνετο άφθονον. Αι θριαμβευτικαί ιαχαί και οι ύβρεις των Τούρκων, τα βογγητά των πληγωμένων και αι σπαρακτικαί κραυγαί των γυναικών αποτελούσαν τον σάλαγον (βουητό, θόρυβος) των τραγικών εκείνων ωρών. Εντός του ναού του Αγίου Γεωργίου εφονεύθη καταληφθείς εις στιγμάς της δεήσεως ο εκ Πέτρας του Ολύμπου Παπαγιάννης, μαζί με άλλους τέσσερας ιερείς».
Η τραγωδία της Νάουσας, όμως, δε σταμάτησε ούτε εδώ. Από τις 9 έως τις 11 Απριλίου, ο Μεχμέτ Εμίν θα διατάξει απίστευτες φρικαλεότητες. Δεκατρείς γυναίκες με τα παιδιά τους θα παγιδευτούν στην περιοχή Στουμπάνοι και θα πέσουν στα παγωμένα νερά του ποταμού Αραπίτσα, προτιμώντας το θάνατο από το να ατιμαστούν από το τουρκικό ασκέρι. Οι τριγύρω κωμοπόλεις και χωριά θα καταστραφούν ολοσχερώς. Ο Αλβανός μισθοφόρος που αρνήθηκε να επιτεθεί στο Ζαφειράκη κατόπιν διαταγής θα αποκεφαλιστεί. Φρικτά βασανιστήρια περίμεναν τους επιζώντες της σφαγής: τους έδερναν με ρόπαλα και έπειτα τους έκοβαν το λαρύγγι, έβαζαν φωτιά στα παιδιά μπροστά στα μάτια των μητέρων τους, ενώ τα κομμένα κεφάλια των Ζαφειράκη και Καρατάσου θα προσφερθούν επί πινακίω στο Μεχμέτ Εμίν. Οι σύζυγοί τους θα εκτελεστούν απάνθρωπα: η πρώτη θα κλειστεί σε τσουβάλι με γάτες και ποντίκια, ενώ η δεύτερη σε τσουβάλι με φίδια.
Ελάχιστοι ήταν αυτοί που επιβίωσαν, καταφεύγοντας στη νότια Ελλάδα, με σκοπό να συνεχίσουν τον αγώνα τους κατά των Τούρκων. Αυτή η μαρτυρική ιστορία των κατοίκων της Νάουσας αναγνωρίστηκε από το ελληνικό κράτος και την Ορθόδοξη Εκκλησία με διάταγμα το 1955, προσδίδοντας στην πόλη τον χαρακτηρισμό «ηρωική» και ανακηρύσσοντας τους νεκρούς ως «άγιους μάρτυρες» αντίστοιχα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Στασινόπουλος, Χρήστος Α. (1979), Λεξικό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 (Ν-Ω), Αθήνα: Εκδ. Δεδεμάδη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
- Κολτσίδας, Αντώνης Μ. (2010), Η επανάσταση και η καταστροφή τής Νάουσας κατά το 1822, Αθήνα: Εκδόσεις Κυριακίδη
- Η Επανάσταση και ο Χαλασμός της Νάουσας, από την επίσημη ιστοσελίδα του δήμου Νάουσας, διαθέσιμο ΕΔΩ
