Του Μάριου Ντινάκους,
Ο Παναμάς -σωστότερα η Δημοκρατία του Παναμά- βρίσκεται ανάμεσα στην Κεντρική και Νότια Αμερική, συνορεύει με την Κόστα Ρίκα στα δυτικά, την Κολομβία στα νοτιοανατολικά, και βρέχεται από την Καραϊβική θάλασσα και τον Ειρηνικό Ωκεανό. Πρωτεύουσά της είναι η Πόλη του Παναμά, η οποία είναι και η μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Έχει πληθυσμό 4.3 εκατομμύρια περίπου σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις και έκταση 75.4 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Εθνολογικά τώρα η χώρα αποτελείται από τους Μεστίζος, οι οποίοι αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα πληθυσμού, κυριαρχούν στη χώρα και έχουν καταγωγή από την Ισπανία και τις Αμερικανικές Ινδίες. Σημαντικές μειονότητες αποτελούν οι Κινέζοι, οι Ινδοί και οι κάτοικοι από τις Η.Π.Α. και διάφορες άλλες περιοχές της Νότιας Αμερικής. Επίσημη γλώσσα είναι τα ισπανικά, τα οποία ομιλούνται από τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, και επίσημη θρησκεία είναι ο Ρωμαιοκαθολικισμός.
Αξίζει να επισημανθεί ότι ο Παναμάς βρίσκεται στον Ισθμό ανάμεσα στην Βόρεια και Νότια Αμερική, οπότε αποτελεί μία σημαντική δίοδο για το παγκόσμιο εμπόριο. Υπάρχουν λοιπόν πολλές χώρες που επιθυμούν να συνεργαστούν μαζί του λόγω της στρατηγικής του θέσης. Έτσι, έχει συνάψει αρκετές συμφωνίες με παγκόσμιους οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου μεταξύ Παναμά και ΗΠΑ και με την Ευρωπαϊκή Ένωση και με διάφορες χώρες της Βόρειας και Νότιας Αμερικής.
Η χώρα έχει το δικό της νόμισμα το Μπαλμπόα, αλλά η οικονομία του Παναμά έχει «δολαριοποιηθεί» σχεδόν σε κάθε της πτυχή εδώ και πολλά χρόνια. Επομένως το τραπεζικό σύστημα, η επίβλεψή του και η άσκηση της νομισματικής πολιτικής δεν είναι ξεκάθαρα. Η χώρα έχει δύο τράπεζες που ανήκουν στο κράτος και οι οποίες είναι επιφορτισμένες με την επίβλεψη των υπόλοιπων εμπορικών τραπεζών. Όμως τα καθαρά νομισματικά τους καθήκοντα είναι περιορισμένα, λόγω της ευρείας χρήσης του δολαρίου. Σημερινό πολίτευμα είναι η προεδρική δημοκρατία με πρόεδρο τον Λαουρεντίνο Κορτίσο.
Ιστορία
Ο Παναμάς ιστορικά ανήκε στην Ισπανική Αυτοκρατορία για αρκετούς αιώνες, μέχρι και το 1821, όπου η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε μετά από εξέγερση των κατοίκων. Ωστόσο και μετά την ανεξαρτησία παρατηρείται συνεχής έλεγχος από την αποικιακή αριστοκρατία. Όσον αφορά τα επόμενα χρόνια σημαντικό γεγονός αποτέλεσε η δημιουργία της διώρυγας του Παναμά, η οποία προσέδωσε μεγάλη στρατηγική σημασία στη χώρα και της επέτρεψε να επηρεάζει τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα τρίτων χωρών και κυρίως των ΗΠΑ. Οι τελευταίες ασκούν παραδοσιακά μεγάλη επιρροή στην περιοχή, κυρίως γιατί αντιλαμβάνονται την μεγάλη στρατηγική της σημασία.
Όταν ανέλαβε την εξουσία ο δικτάτορας Μανουέλ Νοριέγκα στα τέλη του 1980, πραγματοποιήθηκε αμερικανική εισβολή με σκοπό την διαφύλαξη των αμερικανικών συμφερόντων. Δηλαδή η εισβολή πραγματοποιήθηκε, καθώς σκοπός του τότε δικτάτορα ήταν η εθνικοποίηση της διώρυγας, πράγμα το οποίο θα περιόριζε την επιρροή των Αμερικανών. Μετά την εισβολή, ο τότε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζορτζ Μπους ανακοίνωσε ενίσχυση δισεκατομμυρίων δολαρίων προς τον Παναμά, διότι χάθηκε μεγάλος αριθμός αμάχων, λόγω του αστικού πολέμου που επέβαλαν οι Η.Π.Α. Μετά την ακύρωση του καθεστώτος Νοριέγκα, παρατηρείται μία σταθεροποίηση στον πολιτικό και κοινοβουλευτικό τομέα, ενώ η επίδραση των Η.Π.Α. σε όλους τους τομείς της πολιτικής και της οικονομίας είναι ισχυρή.
Οικονομία
Η οικονομία βασίζεται κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 80% του ΑΕΠ. Αυτές οι υπηρεσίες περιλαμβάνουν τις συναλλαγές στο κανάλι του Παναμά, τον τραπεζικό τομέα, το εμπόριο, την ζώνη ελεύθερων συναλλαγών με άλλες χώρες, τον τουρισμό και διάφορες άλλες εμπορικές υπηρεσίες.
Η «δολαριοποίηση» της οικονομίας έχει βοηθήσει σε όλες τις υπηρεσίες καθώς και τις εξαγωγές αγαθών, καθώς αποτελεί ένα ισχυρό νόμισμα της παγκόσμιας αγοράς. Από το 2019, όμως, η χώρα χαρακτηρίζεται από αρνητικό πληθωρισμό γεγονός το οποίο αποτελεί σημάδι ύφεσης. Επίσης έχει σχετικά υψηλό ποσοστό απασχόλησης, ενώ χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη ανισότητα όσον αφορά την κατανομή εισοδήματος, καθότι ο Δείκτης Gini της χώρας είναι αρκετά υψηλός αν και έχει καθαρά πτωτική τάση τα τελευταία 25 χρόνια, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι γίνονται προσπάθειες για εξομάλυνση αυτών των ανισοτήτων. Από την άλλη, ο Παναμάς χαρακτηρίζεται από έναν υψηλό Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης.
Οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες που προσφέρει στη χώρα είναι περιζήτητες παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η χώρα αποτελεί ένα φορολογικό παράδεισο για τους εξωτερικούς παράγοντες. Η πρακτική αυτή υιοθετήθηκε κατά την διάρκεια της δικτατορίας του Νοριέγκα και χρησιμοποιήθηκε από πολλούς οικονομικούς δρώντες του εξωτερικού για ξέπλυμα χρήματος. Επίσης σε αυτό συμβάλλει και το χαλαρό πλαίσιο ταυτοποίησης και διασταύρωσης των τραπεζικών λογαριασμών.
Όσον αφορά το κανονιστικό πλαίσιο των εμπορικών τραπεζών, αυτές λειτουργούν αρκετά συντηρητικά και έχουν ένα υψηλό ποσοστό κεφαλαιακής επάρκειας. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι επιλέγουν να δανείσουν ένα μικρότερο ποσοστό των αποθεμάτων τους σε σχέση με άλλες τράπεζες ανά τον κόσμο, προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν το ρίσκο που αναλαμβάνουν. Επίσης, έχουν συναφθεί αρκετές εμπορικές συμφωνίες για ανταλλαγή χρηματοοικονομικών πληροφοριών με τις ΗΠΑ το 2011 με σκοπό την πάταξη ξεπλύματος του μαύρου χρήματος.
Όπως φαίνεται από το διάγραμμα κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει μία ανοδική τάση και από την αμερικανική εισβολή του 1989 έχει τριπλασιαστεί και βρίσκεται σε πολύ υψηλό επίπεδο στα 12.000 δολάρια ΗΠΑ ανά κάτοικο. Σύμφωνα λοιπόν με τον αυστηρό ορισμό της Παγκόσμιας Τράπεζας, ο Παναμάς ανήκει στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αν κοιτάξουμε όμως λίγο πιο βαθιά θα δούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ της χώρας προέρχεται από τη σκιώδη οικονομία τρίτων χωρών, πράγμα το οποίο –εκτός από την ηθική του διάσταση– δημιουργεί πλήθος άλλων προβλημάτων και καθιστά τη χώρα ευπαθή σε εξωτερικούς παράγοντες. Αν λάβουμε υπόψη μας επίσης τη μεγάλη εισοδηματική ανισότητα που χαρακτηρίζει τη χώρα και τη μη ξεκάθαρη νομισματική της πολιτική, η οποία αυξάνει ακόμη περισσότερο την ευπάθειά της σε εξωτερικά σοκ, τότε καταλαβαίνουμε ότι ο Παναμάς βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Βάσει του κατά Κεφαλήν ΑΕΠ και του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, δεν μπορούμε να κατατάξουμε τον Παναμά στις αναπτυσσόμενες χώρες, από την άλλη όμως ο τελευταίος παρουσιάζει πολλά χαρακτηριστικά αναπτυσσόμενων χωρών.
Προκειμένου λοιπόν να αποκτήσουμε μία καλύτερη εικόνα για το επίπεδο ανάπτυξης του Παναμά, θα μελετήσουμε και κάποιους άλλους βασικούς δείκτες ευημερίας, όπως είναι οι δημόσιες δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη του πληθυσμού και για την εκπαίδευση.
Υγεία
Όσον αφορά το σύστημα υγείας, παρατηρείται μία μέση δαπάνη στο 7% του ΑΕΠ, ένα αρκετά ικανοποιητικό ποσοστό σε σχέση με τις χώρες της περιοχής. Σχεδόν όλος ο πληθυσμός εντάσσεται στην υγειονομική περίθαλψη, ενώ λειτουργούν αρκετές δημόσιες εγκαταστάσεις. Ο ιδιωτικός τομέας συνεισφέρει επίσης στην υγεία με το κόστος των υπηρεσιών του να είναι χαμηλό. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αυξητική τάση του ιδιωτικού τομέα στην υγεία.
Παρόλα αυτά μεγάλο μέρος του υγειονομικού προσωπικού ζει στην πόλη του Παναμά και έτσι δημιουργείται έλλειμμα στις υπαίθριες περιοχές. Επιπλέον το σύνολο των δαπανών που πραγματοποιούνται για την υγεία συνήθως κατευθύνονται προς τις μεγάλες πόλεις. Γενικά τα τελευταία χρόνια το σύστημα της υγείας βρίσκεται σε ιδανικότερο σημείο σε σχέση με το σύστημα της εκπαίδευσης. Αυτό οφείλεται στην σταθερή δαπάνη της κυβέρνησης ως προς την υγεία, τις επενδύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί, την βελτίωση των εγκαταστάσεων, την ανάπτυξη ικανοτήτων σε περισσότερο ειδικευμένο προσωπικό και την παροχή των υπηρεσιών της υγείας σε όλο και περισσότερους πολίτες. Επίσης το προσδόκιμο ζωής είναι αρκετά υψηλό και βρίσκεται στα επίπεδα των ανεπτυγμένων χωρών.
Εκπαίδευση
Όσον αφορά το σύστημα εκπαίδευσης, η συνεχής μείωση των δημοσίων δαπανών για αυτόν τον τομέα, έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ποιότητα μόρφωσης των πολιτών. Συγκεκριμένα οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ κυμαίνονται στο 3% με 4%, ένα αρκετά χαμηλό ποσοστό σε σχέση με τις δαπάνες που πραγματοποιούν οι ανεπτυγμένες χώρες.
Το εκπαιδευτικό σύστημα του Παναμά θεωρείται γενικότερα από τα χειρότερα στον κόσμο. Τα ποσοστά των μαθητών που αφήνουν τη φοίτησή τους στη μέση είναι αρκετά υψηλά. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους. Πρώτα από όλα η χώρα χαρακτηρίζεται από βασική έλλειψη υποδομών κυρίως όσον αφορά τον τομέα των μεταφορών στις αγροτικές περιοχές. Πολλές φορές οι μαθητές πρέπει να διανύσουν με τα πόδια τεράστιες και επικίνδυνες αποστάσεις προκειμένου να μπορέσουν να παρακολουθήσουν το μάθημα της ημέρας. Επίσης, πολλές φορές όταν πραγματοποιούνται βροχοπτώσεις οι δρόμοι πλημυρίζουν, με αποτέλεσμα όσοι μαθητές δεν ζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα να αποκόπτονται εντελώς από τα εκπαιδευτικά τους ιδρύματα.
Ένα άλλος παράγοντας που ευνοεί την εγκατάλειψη του σχολείου είναι η χαλαρή νομοθεσία όσον αφορά την παιδική εργασία. Συγκεκριμένα στις αστικές περιοχές τα παιδιά έχουν τη «δυνατότητα» να δουλεύουν από την ηλικία των 14 ετών, ενώ στις αγροτικές περιοχές από την ηλικία των 12 ετών. Ως απότοκο αυτού οι γονείς των παιδιών τα σταματούν από το σχολείο προκειμένου να εργαστούν.
Κάτι ακόμη που αποτρέπει τα παιδιά από το να πάνε σχολείο είναι οι μικρές ηλικίες γάμου που προβλέπει ο νόμος. Τα αγόρια μπορούν να παντρευτούν από τα 16 τους χρόνια, ενώ τα κορίτσια από τα 14. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης είναι πολύ υψηλά τα ποσοστά εγκυμοσύνης στους εφήβους.
Κάτι ακόμη που κρατά τους μαθητές έξω από το σχολείο είναι οι παθογένειες του ίδιου το εκπαιδευτικού συστήματος. Η ολοκλήρωση των σπουδών δεν εγγυάται στον απόφοιτο ότι θα αποκτήσει τις δεξιότητες που χρειάζεται, προκειμένου να γίνει ανταγωνιστικός στην αγορά εργασίας. Επιπλέον το εκπαιδευτικό προσωπικό πραγματοποιεί συχνά απεργίες, ως αντίδραση στην παραπάνω κατάσταση, αυτό όμως αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις ακόμη ένα εμπόδιο για τους μαθητές, εφόσον οι απεργίες γίνονται συχνά και η πλειοψηφία των μαθητών έχει διανύσει μία μεγάλη απόσταση για να πάει στο σχολείο. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα τα παιδιά να στρέφονται πολλές φορές στη διακίνηση ναρκωτικών και άλλων εγκληματικών ενεργειών, προκειμένου να μπορέσουν να βιοποριστούν.
Η χαμηλή ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού. Κάτι τέτοιο είναι παράδοξο αν σκεφτεί κανείς ότι το 4% των συναλλαγών του παγκόσμιου εμπορίου διέρχεται από το κανάλι του Παναμά.
Εν κατακλείδι, η χώρα αν και τα τελευταία χρόνια χαρακτηριζόταν από συνεχή οικονομική ανάπτυξη, πλέον έχει αρχίσει να διαφαίνεται κάποια στασιμότητα και να εμφανίζονται σημάδια ύφεσης. Το σύστημα υγείας βρίσκεται σε ένα αρκετά καλό επίπεδο, όμως το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση και είναι ο πιο πιθανός παράγοντας ο οποίος ενδεχομένως ανακυκλώνει την τεράστια εισοδηματική ανισότητα της χώρας. Θα πρέπει να πραγματοποιηθούν κάποιες σημαντικές αλλαγές στους τομείς της οικονομίας και η χώρα να διαφοροποιηθεί σε μερικά προϊόντα και υπηρεσίες, να απαγκιστρωθεί από την αμερικανική επιρροή και να υπάρχει βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης, η οποία θα στοχεύει σε σημαντικούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Έτσι η χώρα θα βαδίζει στο σωστό μονοπάτι οικονομικής και κοινωνικής ισορροπίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Panama, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- Panama Economy, Economic Commission for Latin America and the Caribbean, Retrieved from here
- Panamanian Economic Outline, santander.com, Retrieved from here
- Panama, Index of Economic Freedom, Retrieved from here
- Panama Economic Environment, Ministerio de Economía y Finanzas, Republica de Panama, Retrieved from here
- The Panama Canal turns 100: history and possible future scenarios, Economic Commission for Latin America and the Caribbean, Retrieved from here
- Panama improves access to health care system, Oxford Business Group, Retrieved from here
- Panama makes progress towards sustainable education growth, Oxford Business Group, Retrieved from here
- Education in Panama, The Borgen Magazine, Retrieved from here
