Του Στέργιου Κούλη,
Η οικονομική κρίση που βιώνει ο κόσμος μας τα τελευταία χρόνια είναι ισχυρή και πολυπαραγοντική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η κατάρρευση ενός κολοσσού στις Η.Π.Α. που επέφερε ένα κραχ, με συνέπειες σε οικονομικό επίπεδο και κατ’ επέκταση σε κοινωνικό, πολιτικό και ανθρωπιστικό.
Ας θυμηθούμε το χρονικό αυτής της δεκαετίας: στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008, η Lehman Brothers χρεοκόπησε[1] πυροδοτώντας τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομική κρίση μετά το 1929. Η Lehman Brothers ήταν μία επενδυτική τράπεζα [2] η οποία ιδρύθηκε το 1850 από τα αδέρφια Henry Lehman, Emanuel Lehman και Mayer Lehman, που μετανάστευσαν από τη Γερμανία στις Η.Π.Α. και ίδρυσαν την εταιρεία δίνοντάς της το όνομά τους [3].
Τι ήταν, όμως, αυτό που την οδήγησε στο λουκέτο; Το 2003, οι πιστωτές της ήθελαν να αγοράσει ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου, κι έτσι έκαναν μία μεγάλη επένδυση στην ΙΜS [4]. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι με το που χρεοκόπησε πήραν όλα τα χρήματα που επένδυσαν, ενώ οι λιγότερο εξασφαλισμένοι πήραν τα χρήματά τους με τόκο (Neil Irwin) [5]. Το 2007, η αγορά ακινήτων των Η.Π.Α. είχε πέσει πάρα πολύ, [6] στοιχείο που καθιστούσε ιδιαιτέρα επισφαλή τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια, με αποτέλεσμα να συσσωρευθούν δάνεια υψηλού κινδύνου που δεν μπορούσαν να εξυπηρετηθούν. Έτσι, η «φούσκα» αυτών των χρεογράφων «έσκασε» [7], αναφέροντας ότι είχε αναφέρει ζημίες 4 δις δολάρια, ενώ στη πραγματικότητα είχε 5,6 δις δολάρια, τα οποία αφορούσαν τοξικά περιουσιακά στοιχεία, ενώ οι μετοχές της έπεσαν κάτω του 77%, με αποτέλεσμα οι επενδυτές να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους, οδηγώντας έτσι την εταιρεία σε χρεοκοπία. Η συνολική ζημία υπολογίζεται γύρω στα 619 δις δολάρια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη τραπεζική πτώχευση στην ιστορία των Η.Π.Α.
Η κατάρρευση της Lehman Brothers οδήγησε στην πτώχευση και δύο άλλων τραπεζών, της Bank Of America και της Barclays, οι οποίες είχαν επενδύσεις εκεί [8], ενώ ζημιώθηκε και η Wall Street, όταν το 2002 μετέφερε εκεί κάποιες υπηρεσίες της [9]. Έτσι, ήρθε το κραχ και η παγκόσμια οικονομική κρίση, φέρνοντας αναστάτωση στην κυβέρνηση των Η.Π.Α. η οποία, για να αντιμετωπίσει το σοκ, αποφάσισαν να στηρίξουν το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα που κατέρρεε με το πρόγραμμα TARP, το οποίο ενίσχυσε τις τράπεζες με 426,4 δις δολάρια! Η πώληση περιουσιακών στοιχείων τραπεζών είχε κέρδος στο αμερικανικό δημόσιο 15 δις δολάρια.
Ο υπόλοιπος κόσμος δεν στάθηκε τόσο τυχερός. Η κρίση τραπεζών των Η.Π.Α. δεν άργησε να πάρει παγκόσμια διάσταση και να ανατρέψει πολλές ισορροπίες. Η Αγγλία, μία χώρα η οποία φημίζεται για τα υψηλά αποθέματα τραπεζών, αναγκάστηκε να ακολουθήσει το σχέδιο σωτηρίας των Η.Π.Α. Έβαλε πρόγραμμα ενίσχυσης του αγγλικού χρηματοπιστωτικού συστήματος 1,2 δις λίρες. Έχουμε 2021 και το πρόγραμμα δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Η Ισπανία στήριξε το χρηματοπιστωτικό της σύστημα όπως οι Η.Π.Α. και η Αγγλία, που σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα, υπήρξε ζημία 26,3 δις ευρώ. [10]
Το μεγάλο θύμα ήταν η Ευρώπη, και πιο συγκεκριμένα τα αδύναμα κράτη της. Τα τοξικά στοιχεία της Lehman Brothers διέρρευσαν στις ευρωπαϊκές τράπεζες, οι οποίες, προκειμένου να σωθούν από το κραχ, από ιδιωτικές έγιναν δημόσιες, ενώ άλλες συγχωνευθήκαν μεταξύ τους. Πολλές αδύναμες ευρωπαϊκές χώρες έλαβαν βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που τους επέβαλαν μία σειρά από μέτρα λιτότητας προκειμένου να ανακάμψουν οι οικονομίες τους. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τροφοδότησε το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα με 30 δις ευρώ [11].
Σε διεθνές επίπεδο, οργανισμοί που ρυθμίζουν την παγκόσμια οικονομία ανέλαβαν τον έλεγχο των πολυεθνικών, ενώ δέκα μεγάλες τράπεζες από Η.Π.Α., Ελβετία, Γερμανία και Αγγλία δημιούργησαν ένα ταμείο ανάκαμψης της τάξης των 70 δις ευρώ. Η κάθε μία από αυτές τις τράπεζες συνεισέφερε στο ταμείο αυτό με 7 δις ευρώ έτσι ώστε, σε περίπτωση που κάποια από αυτές αντιμετωπίζει προβλήματα ρευστότητας, να μπορεί η κάθε μία να λαμβάνει ένα μέρος αυτού του ποσού [12].
Η κρίση θεωρητικά κράτησε 10 χρόνια (2008-2018), ωστόσο το σοκ ήταν τόσο ισχυρό, που η παγκόσμια οικονομία δεν έχει συνέλθει πλήρως. Μεγιστοποίησε το δημόσιο χρέος το οποίο προκειμένου να ρυθμιστεί, έπρεπε να ελαχιστοποιηθούν τα εισοδήματα, φτάνοντας την ανεργία στα ύψη. Επακόλουθο αυτής της κατάστασης ήταν η στασιμότητα και η συνεχής ύφεση, αφού οι επενδύσεις ελαχιστοποιήθηκαν. Η δυσαρέσκεια ήταν εμφανής στον κόσμο, ενώ η μακροχρόνια λιτότητα και δημοσιονομική προσαρμογή έθεσε σε κίνδυνο τη δημοκρατία και ανέδειξε ακραία πολιτικά κόμματα. Η λιτότητα αυτή ανέδειξε την οικονομική ανισότητα, «ανέβασε» τα ακροδεξιά κόμματα και δημιούργησε καχυποψία και ανασφάλεια στην αγορά εργασίας και στην έννοια της παγκοσμιοποίησης. Χρειάστηκε να περάσουν 10 ολόκληρα χρόνια για να επανέλθει η αμερικανική οικονομία, ωστόσο η ευρωπαϊκή οικονομία ακόμη δεν έχει συνέλθει, ενώ το παγκόσμιο χρέος συνεχώς αυξάνεται [13].
Με την πανδημία του COVID-19 και την παύση της αγοράς, βρισκόμαστε στον κίνδυνο ενός νέου σοκ αντίστοιχου αυτού της Lehman Brothers, όταν ξέσπασε το κραχ του 2008. Η μακροοικονομική επιστήμη αποτελείται από δύο σχολές τους κεϋνσιανούς και τους νεοφιλελεύθερους: οι μεν αντιμετώπισαν την κρίση ως πρόβλημα συνολικής ζήτησης, ενώ οι δε ασχολήθηκαν αποκλειστικά με το χρηματοπιστωτικό τομέα της οικονομίας. Έτσι, χώρες όπως η Ελλάδα υπέφεραν από τη κρίση [14], και οδηγήθηκαν σε λάθη με καταστροφικές συνέπειες. Ας ελπίσουμε η πανδημία να μας κάνει να αναθεωρήσουμε εσφαλμένες πολιτικές. Το νέο σοκ θα ταράξει την ήδη ταραγμένη οικονομία, έχουμε όμως ένα σημαντικό όπλο — την εμπειρία.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
[1] Michael P. Malloy (2010). Anatomy of a Meltdown: A Dual Financial Biography of the Subprime Mortgage Crisis. Wolters Kluwer Law & Business., διαθέσιμο εδώ
[2] Introduction | Baker Library | Bloomberg Center | Harvard Business School (hbs.edu), διαθέσιμο εδώ
[3] Lehman Brothers Timeline | Baker Library | Bloomberg Center | Harvard Business School (hbs.edu), διαθέσιμο εδώ
[4] Lehman Brothers – Overview, History, The Fall From Grace (corporatefinanceinstitute.com), διαθέσιμο εδώ
[5] Όταν άρχισε η κρίση: Η κατάρρευση της Lehman Brothers (news247.gr), διαθέσιμο εδώ
[6] Ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Γκαργκάνας είχε τακτικά εκφράσει στα ΜΜΕ εκείνη την περίοδο την ανησυχία του για την επερχόμενη πιστωτική κρίση και είχε προτείνει τη χορήγηση δανείων κάτω από πιο αυστηρές εισοδηματικές προϋποθέσεις.
[7] Lehman Brothers: Η χρεοκοπία που άλλαξε τον κόσμο | Euronews, διαθέσιμο εδώ
[8] Lehman Brothers – Overview, History, The Fall From Grace (corporatefinanceinstitute.com), διαθέσιμο εδώ
[9] Lehman Brothers Timeline | Baker Library | Bloomberg Center | Harvard Business School (hbs.edu), διαθέσιμο εδώ
[10] Lehman Brothers: Η χρεοκοπία που άλλαξε τον κόσμο | Euronews, διαθέσιμο εδώ
[11] Να ποιοι πλούτισαν από την πτώχευση της Lehman Brothers! (protothema.gr), διαθέσιμο εδώ
[12] Δέκα μεγάλες διεθνείς τράπεζες δημιουργούν Ταμείο Αντιπτώχευσης | Madata.GR, διαθέσιμο εδώ
[13] Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Αμερικανικής Τράπεζας Lehman Brothers | Neos Kosmos, διαθέσιμο εδώ
[14] Τζέφρι Σακς: Η Ελλάδα, το μεγαλύτερο θύμα της παγκόσμιας κρίσης | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr), διαθέσιμο εδώ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Melvyn Dubofsky, The Oxford Encyclopedia of American Business, Labor, and Economic History, 2013, Oxford University Press, διαθέσιμο εδώ
- Lehman Brothers bankrupt, The Times: Lehman Brothers bankrupt Αρχειοθετήθηκε 2008-10-04 στο Wayback Machine.
- «CIA World Factbook-Greece Example». Cia.gov.
- Lehman Brothers: Η χρεοκοπία που άλλαξε τον κόσμο, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Όταν άρχισε η κρίση: Η κατάρρευση της Lehman Brothers (news247.gr), διαθέσιμο εδώ
- Δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Αμερικανικής Τράπεζας Lehman Brothers | Neos Kosmos, διαθέσιμο εδώ
- Lehman Brothers – Overview, History, The Fall From Grace (corporatefinanceinstitute.com), διαθέσιμο εδώ
-
Τζέφρι Σακς: Η Ελλάδα, το μεγαλύτερο θύμα της παγκόσμιας κρίσης | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr), διαθέσιμο εδώ
