Επιχείρηση «Αττίλας ΙΙ»: Το κυπριακό δράμα κορυφώνεται

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Το δράμα που ξεκίνησε στο νησί της Κύπρου, τον Ιούλιο του 1974, έμελλε να εξελιχθεί σε τραγωδία ένα μήνα μετά, μια τραγωδία που οι συνέπειές της είναι χαραγμένες στο πολύπαθο νησί μέχρι και σήμερα. Ο λόγος, φυσικά, για την τουρκική εισβολή, που ξεκίνησε με την πρώτη επίθεση κατά του νησιού στις 20 Ιουλίου, με την επιχείρηση «Αττίλας Ι», και διήρκεσε μέχρι τις 22 του ίδιου μήνα. Τότε άρχισε ν’ αναζητείται το κατάλληλο έδαφος για την εξεύρεση μιας λύσης. Έτσι, λοιπόν, στις 25 Ιουλίου, έλαβε χώρα στη Γενεύη ένας πρώτος κύκλος ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών των τριών εγγυητριών δυνάμεων (Μεγάλης Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας), με τις συνομιλίες αυτές να κρατούν πέντε ημέρες. Από αυτό το σημείο, επικρατεί στο «νησί της Αφροδίτης» μια εύθραυστη εκεχειρία, ωστόσο δεν έλειψαν οι κατά τόπους μάχες μικρής κλίμακας.

Παρά τους σαφείς όρους που υπήρχαν για τη διακοπή της μεταφοράς νέων στρατιωτικών δυνάμεων επί της νήσου, η Τουρκία συνέχισε να αποστέλλει άνδρες σε αυτό. Η μη εξεύρεση οριστικής λύσης οδήγησε σε ένα νέο γύρο διαπραγματεύσεων, μεταξύ 8 και 13 Αυγούστου, με τη συμμετοχή πλέον και των εκπροσώπων των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων (Γιάννης Κληρίδης και Ραούφ Ντενκτάς, αντίστοιχα). Τελικά, δεν ήταν εφικτή η επίλυση των διαφορών, πράγμα που επεδίωκε η Τουρκία, με αποτέλεσμα να τεθεί σε λειτουργία από μεριάς της το σχέδιο για την κατάληψη της Κύπρου, που αποτελούσε συνέχεια του «Αττίλα Ι».

Η δεύτερη φάση της επιχείρησης έφερε την κωδική ονομασία «Αττίλας ΙΙ». Μπορεί οι επιθέσεις να κράτησαν μερικές μέρες, από τις 14 μέχρι τις 16 Αυγούστου, ωστόσο τα αποτελέσματά τους ήταν δραματικά. Η εισβολή ξεκίνησε τα ξημερώματα, γύρω στις 5:15, της 14^ης Αυγούστου. Οι δυνάμεις των Τούρκων βρίσκονταν συγκεντρωμένες στο νησί, ήδη από την πρώτη εισβολή, και δέχτηκαν ενισχύσεις, όπως είδαμε, το διάστημα της εκεχειρίας. Υπολογίζεται πως ο αριθμός των ανδρών που υπήρχαν στην Κύπρο από την πλευρά των Τούρκων ήταν περίπου 40.000 και είχαν στη διάθεσή τους γύρω στα 200 άρματα μάχης. Από την άλλη, οι στρατιώτες από την πλευρά των Ελλήνων δε δέχτηκαν κάποια ενίσχυση, οπότε ήταν οι ίδιοι με αυτούς του Ιουλίου (περίπου 11.500-13.000), από τους οποίους, όμως, πρέπει να αφαιρεθούν αυτοί που έπεσαν ηρωικά κατά την πρώτη εισβολή. Παρατηρούμε, συνεπώς, πως ο συσχετισμός των δυνάμεων ήταν ευνοϊκότερος για την πλευρά των Τούρκων, ενώ η Ελλάδα δεν μπόρεσε να βοηθήσει την άμυνα της Κύπρου.

Την πρώτη μέρα οι δυνάμεις της ξηράς κατευθύνθηκαν τόσο προς το ανατολικό μέρος του νησιού, στην Αμμόχωστο, όσο και προς το δυτικό, στη Λεύκα και τη Μόρφου. Παράλληλα, ρίχτηκε στη μάχη και η τουρκική αεροπορία, επιφέροντας σημαντικά πλήγματα στις ελληνοκυπριακές δυνάμεις. Την επόμενη ημέρα (15 Αυγούστου), το απόγευμα, η πόλη της Αμμοχώστου έπεσε στα χέρια των επιτιθέμενων, ενώ εξακολουθούσαν να μαίνονται τα αεροπορικά χτυπήματα. Αποτέλεσμα αυτών των γεγονότων ήταν η υποχώρηση των αμυνόμενων προς την περιοχή της Λευκωσίας.

Η τελευταία ημέρα βρήκε το ανατολικό μέτωπο σε σταθερή κατάσταση, καθώς είχε καταληφθεί το επιθυμητό κομμάτι της Αμμοχώστου. Εκεί που παρατηρούμε συνέχιση των μαχών, είναι στο κεντρικό τμήμα, με τους Τούρκους να κατευθύνονται προς το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ (Ελληνική Δύναμη Κύπρου), το οποίο καταλαμβάνουν, παρά την αντίσταση που προβλήθηκε. Τέλος, στη δυτική περιοχή κατέρρευσε η άμυνα και έτσι, η Μόρφου και ο Λιμνίτης πέρασαν στον έλεγχο των επιτιθέμενων.

Μέσα σε αυτές τις ημέρες, αλλά και μετά από το πέρας του πολέμου, δεν έλειπαν, δυστυχώς, και οι πράξεις ωμής βίας από την πλευρά του εισβολέα με εκτελέσεις, βασανιστήρια και βιασμούς.

Η ολοκλήρωση των επιθέσεων θα έρθει το απόγευμα της 16^ης Αυγούστου, ύστερα από τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που, μέσα από το Ψήφισμα 360, ζητούσε την κατάπαυση του πυρός στη Μεγαλόνησο και την απόσυρση των στρατιωτικών δυνάμεων. Ήταν, όμως, αργά. Ο τραγικός απολογισμός της επιχείρησης «Αττίλας ΙΙ» έφερε την κατάληψη του 37% του εδάφους της Κύπρου και τον εκτοπισμό περίπου 200.000 κατοίκων από τις εστίες τους. Επίσης, ανοιχτή πληγή παραμένουν και οι αγνοούμενοι, που συνολικά κυμαίνονται στις 2.000-3.000 ψυχές, ενώ έχασαν τη ζωή τους στις μάχες περίπου 4.500-6.000 άνθρωποι. 47 χρόνια μετά, το κυπριακό δράμα συνεχίζει να μαίνεται και η λύση του δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Francis Heen (2004), A Business of some heat, The United Nations Force in Cyprus Before and During the 1974 Turkish Invasion, Εκδόσεις Pen & Sword Military.
• Βουλή των Ελλήνων (2018), Φάκελος Κύπρου, τόμος Α΄ Τα πορίσματα της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων και της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής της Βουλής των Αντιπροσώπων,  Αθήνα-Λευκωσία: Εκδ. Βουλή των Ελλήνων.
• Συλλογικό έργο (2018), Ελλάδα 20^ος αιώνας 1970-1980, τόμος Α΄, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Η Καθημερινή .