Της Παναγιώτας Λούπα,
Μετά τη νίκη των Συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γιουγκοσλαβία ιδρύθηκε ως ομοσπονδία έξι δημοκρατιών: Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Σερβία και Σλοβενία.
Με το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κυρίως στη δεκαετία του ’50, άρχισαν να γίνονται αισθητές οι διαφορές των εθνικών ομάδων, κυρίως από τους ανθρώπους του πνεύματος. Κάποιοι διανοούμενοι της εποχής δεν αποδέχονταν την πιθανότητα της θεμελίωσης μιας γιουγκοσλαβικής συνείδησης. Ωστόσο, κι εκείνη την περίοδο, ένας πολίτης της Ομοσπονδίας μπορούσε να αυτοπροσδιοριστεί με δύο εθνικές ταυτότητες. Ένας Σέρβος, Κροάτης, Μαυροβούνιος, Μακεδόνας ήταν συγχρόνως και Γιουγκοσλάβος.
Παρά τις εθνικές διαφορές, το είδος του εθνικισμού που αναπτύχθηκε ήταν κυρίως οικονομικό. Έξαλλου, σκοπός της συνοχής μιας ομοσπονδίας είναι η οικονομική συνεργασία. Από τη δεκαετία του ’60, η Σλοβενία και η Κροατία θεωρούσαν ανούσια την οικονομική συνεργασία και τη βιομηχανική επένδυση στις υπόλοιπες ομοσπονδιακές δημοκρατίες και επιθυμούσαν τη σταδιακή οικονομική αποκέντρωση και τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Έτσι, η Κροατία, η Σλοβενία και η Μακεδονία συγκρότησαν μια φιλελεύθερη συμμαχία. Στην τάση φιλελευθερισμού, ο Τίτο απάντησε με το Σύνταγμα του 1974, κατά το οποίο επικυρώθηκε η οικονομική αποκέντρωση της Κροατίας και της Σλοβενίας. Με το σύνταγμα επίσης, η Σερβία χωρίστηκε στη Δημοκρατία της Σερβίας και σε δύο αυτόνομες επαρχίες: τη Βοϊβοδίνα και το Κόσοβο.
Είναι γεγονός πως ο Τίτο κατάφερε να ανταποκριθεί στο δύσκολο αγώνα της επίλυσης των εσωτερικών κρίσεων, που επιφέρει ένα ομοσπονδιακό κράτος, προάγοντας την ιδέα της «ισχυρής Γιουγκοσλαβίας-αδύνατης Σερβίας». Ο θάνατος του Τίτο, το 1980, αποτέλεσε πληγή για τη διατήρηση των ισορροπιών και την ευημερία στο εσωτερικό της Γιουγκοσλαβίας. Η έλλειψη μιας ηγετικής προσωπικότητας, που μπορούσε να υπερασπίζεται τα συμφέροντα των διάφορων εθνικών ομάδων σε μια ομοσπονδία, κατέστη καθοριστική για τη διάλυσή της. Ύστερα από τον θάνατο του, καθιερώθηκε ένα σύστημα με το οποίο κάθε χρόνο εκλεγόταν ένας πρόεδρος, εκπρόσωπος μίας Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας. Έτσι, ο θεσμός του προέδρου έχασε την ισχύ και τη σημασία του.
Στη δεκαετία του ’80, τα οικονομικά προβλήματα, που προήλθαν κυρίως από την οικονομική αποκέντρωση, άρχισαν να γίνονται αισθητά. Στον τομέα της παραγωγής, η Γιουγκοσλαβία επεδίωξε να υιοθετήσει το δυτικό μοντέλο, εστιάζοντας στην παραγωγή και την εξαγωγή βιομηχανικών προϊόντων. Ωστόσο, τα παραγόμενα είδη δεν είχαν ζήτηση στις χώρες της Δύσης, παρά μόνο σε σοβιετικές και χώρες του τρίτου κόσμου. Η αμερικανική βοήθεια αδιαφορούσε για την Ομόσπονδη Δημοκρατία, στρεφόμενη κυρίως στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Επιπλέον, υπήρχαν προβλήματα που αφορούσαν τον πληθωρισμό, το χρωστούμενο εξωτερικό χρέος και τις μισθολογικές διαφορές μεταξύ των ομόσπονδων δημοκρατιών. Την ίδια περίοδο, εξαιτίας των εσωτερικών προβλημάτων της Σοβιετικής Ένωσης, παρατηρήθηκε μείωση στα εξαγόμενα προϊόντα, ενώ αυξήθηκαν τα εισαγόμενα. Αυτή η μεταβολή έπληττε τη γιουγκοσλαβική οικονομία, καθώς μέχρι τότε ίσχυε το σύστημα κλήρινγκ (clearing) στις συναλλαγές με τη Σοβιετική Ένωση.
Στο Κόσοβο, το 1981, στο οποίο ο Τίτο είχε παραχωρήσει αυτονομία, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις με το αίτημα της αναγνώρισης της Ομόσπονδης Δημοκρατίας του Κοσόβου. Αυτή η εξέλιξη οδήγησε στην έξοδο των Σέρβων από την περιοχή του Κοσόβου, θεωρώντας τα αιτήματα των Αλβανών αποτέλεσμα της ιδέας του Τίτο «ισχυρή Γιουγκοσλαβία – αδύνατη Σερβία». Οι Σέρβοι του Κοσόβου διαμαρτυρήθηκαν τότε έξω από το ομοσπονδιακό κοινοβούλιο, επιζητώντας ίσα δικαιώματα με τους Αλβανούς, οι οποίοι αποτελούσαν την πλειονότητα. Εκείνη τη στιγμή, ο Slobodan Milocevic, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της Ένωσης Κομμουνιστών, χωρίς ιδιαίτερα ισχυρή αντιπολίτευση, εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια των Σέρβων προσφύγων για την κατάληψη της εξουσίας. Το 1987, αναδείχθηκε πρόεδρος της Ένωσης Κομμουνιστών Σερβίας και ακολούθησε μία εθνικιστική πολιτική, επιδιώκοντας τον συγκεντρωτισμό, την καθαίρεση του αποκεντρωτικού Συντάγματος του 1974 και την κατάργηση της αυτονομίας του Κοσόβου. Υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής στους Σέρβους, εξαιτίας της πολιτικής του για το Κόσοβο. Οι Αλβανοί, στις 2 Ιουνίου 1990, ως αντίδραση στα σχέδια του Milocevic, πραγματοποίησαν διαδηλώσεις, διακηρύσσοντας την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Οι σερβικές αρχές ανταποκρίθηκαν αμέσως, αλλά οι Αλβανοί δημιούργησαν ένα παράλληλο κράτος στην περιοχή.
Οι Σλοβένοι και οι Κροάτες επιθυμούσαν μια λιγότερο ισχυρή ένωση των Ομοσπονδιακών Δημοκρατιών και αργότερα, μια ένωση κυρίαρχων κρατών. Με την πολιτική αυτή, διαφωνούσε η Σερβία, γιατί στην περίπτωση της ύπαρξης κυρίαρχων κρατών, οι Σέρβοι θα αποτελούσαν προβληματικές μειονότητες.
Η έξαρση του εθνικισμού και σε άλλες εθνικές ομάδες, εκτός των Σέρβων, επιδείνωσε την εσωτερική κρίση. Αναζωπυρώθηκαν τα σύμβολα των Ustase, μιας κροατικής τρομοκρατικής οργάνωσης στην περίοδο του μεσοπολέμου, που προήγε τη δημιουργία μίας μεγάλης Κροατίας. Ο Κροάτης πρόεδρος Franjo Tuđman (Φράνκο Τούτζμαν) ήταν υποστηρικτής του κροατικού εθνικισμού και προέβαλε την ανάγκη της ανεξαρτητοποίησης της Κροατίας και της προστασίας του λάου του από τα σχέδια μεγαλοσερβισμού του Milocevic. Την ίδια τακτική ακολουθούσε και ο Alija Izetbegovic (Αλία Ιζετμπέγκοβιτς), πρόεδρος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι επιθυμούσαν τη δημιουργία ενός ισλαμικού κράτους εντός των συνόρων της Γιουγκοσλαβίας. Έτσι, χωρίς την πραγματοποίηση διπλωματικών αγώνων μεταξύ των ομόσπονδων δημοκρατιών, η Σλοβενία και η Κροατία κήρυξαν την ανεξαρτησία τους το 1991. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1991 πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα ανεξαρτησίας της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας, στο οποίο το 95,26% του πληθυσμού ψήφισε υπέρ. Το μέλλον των σερβικών μειονοτήτων σε αυτές τις περιοχές κρίθηκε αβέβαιο, καθώς, πριν προβούν οι Σέρβοι σε μέτρα και συμφωνίες που θα προστάτευαν τα δικαιώματα τους και θα ρύθμιζαν το καθεστώς αυτών των πληθυσμών, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνώρισε τα ανεξάρτητα κράτη.
Η πράξη αυτή επιδείνωσε την κατάσταση, και όλα τα προαναφερθέντα γεγονότα οδήγησαν στον Γιουγκοσλαβικό Πόλεμο του 1991-95 και συνεπώς, στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σφέτας, Σ. (2011), Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία, τόμος β’, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.
- Αρμακόλας, Ι. – Ντόκος, Θ. (2013), Από τα Βαλκάνια στην Νοτιοανατολική Ευρώπη- Προκλήσεις και προοπτικές στον 21ο αιώνα, Εκδότης: Σιδέρης Ι.
- Oberschall, T., “The fall of Yugoslavia”, Society and Economy in Central and Eastern Europe, Vol. 18, No. 3 (1996), σ. 78-105. Διαθέσιμο εδώ.
