Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Όταν κηρύχθηκε η επανάσταση στη Χίο, το νησί ήταν σε μια πολύ καλή κατάσταση. Ο 19ος αιώνας ήταν αιώνας άνθησης για το ξακουστό νησί της μαστίχας. Για τα δεδομένα της εποχής, είχε ένα μεγάλο αριθμό κάτοικων, περίπου 30.000 η πρωτεύουσα και περίπου 120.000 ολόκληρο το νησί, ενώ διέθετε και πολλά κτίρια για διάφορες ανάγκες που υπήρχαν. Έτσι, λοιπόν, ενδεικτικά αναφέρω ότι υπήρχαν κτίρια που λειτουργούσαν ως βιβλιοθήκες, νοσοκομεία, τυπογραφεία και φυσικά, αρκετά σχολεία. Στα σχολεία της Χίου δίδασκαν οι Αδαμάντιος Κοραής, Ιωάννης Τσελεπής και Αθανάσιος Πάριος, όλοι τους γνωστοί διανοούμενοι της εποχής. Μάλιστα, η ακτινοβολία του νησιού ήταν τόσο μεγάλη που συγκρινόταν με την Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη, σε ό,τι αφορά την πνευματική άνθηση.
Η οικονομική δραστηριότητα στο νησί ήταν επίσης σημαντική. Η κύρια οικονομική δραστηριότητα ήταν το εμπόριο, με τους Χιώτες να δραστηριοποιούνται, παράλληλα, και στο εξωτερικό, όπως το Άμστερνταμ και τη Μασσαλία. Η παραγωγή και η εξαγωγή της μαστίχας ήταν από τα πιο επικερδή εμπορεύματα του νησιού και είχε μεγάλη απήχηση. Οι κάτοικοι του νησιού κατά μεγάλη πλειοψηφία ήταν Έλληνες, υπήρχαν, ωστόσο, και Τούρκοι, ενώ ισχνός αλλά υπαρκτός ήταν ο αριθμός των Γενοβέζων. Το νησί είχε σημαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις και βρισκόταν υπό την προστασία της αδερφής του σουλτάνου. Η ευημερία του νησιού, εν μέρει, στηρίχθηκε σε αυτές τις συνθήκες που το βοήθησαν να δημιουργήσει μια δυνατή οικονομία.
Πριν από την έναρξη της επανάστασης στην Χίο, είχαν γίνει ξανά προσπάθειες να ξεσηκωθεί το νησί χωρίς όμως να υπάρξει επιτυχία. Ένα χρόνο πριν την επανάσταση, ένα πλοίο από την Ύδρα έφτασε στο νησί για να κάνει τους κατοίκους να εξεγερθούν. Το γεγονός ότι το νησί ήταν μεγάλος εμπορικός σταθμός ήταν εμπόδιο για μια επανάσταση, διότι τα πλοία που βρίσκονταν εκεί, δεν ήταν πολεμικά, αλλά σχεδόν όλα εμπορικά. Και οι κάτοικοι, από την άλλη πλευρά, δεν είχαν πολεμική εμπειρία, καθώς ασχολούνταν μόνιμα με το εμπόριο. Φυσικά, γνώριζαν ότι μια επανάσταση θα διατάρασσε το εμπόριο για αυτό και πολλοί υπήρξαν διστακτικοί. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, πραγματικά, ήταν τόσο κοντά στο νησί, ώστε ο στρατός που θα μαζευόταν θα μπορούσε να καταστραφεί αμέσως. Όλα αυτά ήταν παράγοντες που καθυστέρησαν την επανάσταση. Ο Δημήτρης Υψηλάντης γνώριζε αυτά τα δεδομένα για αυτό και κράτησε την Χίο, αρχικά, έξω από τα σχέδιά του.
Η επανάσταση, όμως, έγινε γεγονός στις 10-11 Μαρτίου του 1822 από τον Λυκούργο (Γεώργιο) Λογοθέτη, ο οποίος ήταν ο αρχηγός των επαναστατών στην Σάμο. Μετά την επιτυχή απόκρουση των τουρκικών δυνάμεων του Καρά-Αλή και την απελευθέρωση της Σάμου, ένας Χιώτης πατριώτης που είχε υπηρετήσει ως λοχαγός στην εκστρατεία του Μέγα Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, ονόματι Αντώνης Μπουρνιάς, μαζί με άλλους ένθερμους υποστηρικτές της επανάστασης θα έπειθαν τον ήρωα πλέον Λογοθέτη να οργανώσει και τον ξεσηκωμό της Χίου. Και πράγματι, 2.500 οπλίτες Σαμιώτες αποβιβάστηκαν στην Χίο προκειμένου να ανάψουν και εκεί την φωτιά της επανάστασης και να διώξουν οριστικά τους Τούρκους από το νησί.
Η επανάσταση ξεκίνησε με το άναμμα μεγάλης φωτιάς στο νησί. Αρχικά, η υποστήριξη προς την πράξη ήταν περιορισμένη και η απάντηση των Τούρκων ήταν άμεση με φυλακίσεις πολλών γνωστών προσώπων του νησιού. Ο οπλισμός ήταν πολύ φτωχός. Μεγάλο μέρος είχε μόνο ξύλινα σπαθιά, ενώ, αρχικά, συμμετείχαν φτωχοί άνθρωποι που δεν είχαν λεφτά για να αγοράσουν εξοπλισμό με δικά τους έξοδα. Λίγα ήταν και τα πλοία που συμμετείχαν, μερικά από αυτά ανήκαν στο νησί των Ψαρών που τα έστειλε για να βοηθήσουν την επανάσταση. Οι Τούρκοι κατάφεραν, όμως, να ελέγχουν το κάστρο του νησιού, στο οποίο και είχαν κλειστεί με την έκρηξη της επανάστασης, και στο οποίο η πρόσβαση ήταν δύσκολη από την πλευρά των Ελλήνων. Πολλά σπίτια Τούρκων καταστράφηκαν, αλλά οι φιλονικίες μεταξύ των Σαμιωτών και των Χιωτών μείωσαν τη δύναμη των Ελλήνων επαναστατών και του στόλου και αρχίσαν να υπάρχουν και λιποταξίες. Οι πλούσιοι Χιώτες, βλέποντας τις αδυναμίες και προβλέποντας μια μεγάλη επίθεση στο νησί, αρχίσαν να το εγκαταλείπουν. Αρκετοί ακόμα αρνήθηκαν να βοηθήσουν στην εξέγερση, επειδή ήξεραν ότι θα υπήρχαν σκληρά αντίποινα.
Πράγματι, ο Καρά-Αλής αποβιβάσθηκε με 7.000 περίπου άνδρες στην Χίο και ξεκίνησε μία ανηλεή σφαγή του τοπικού πληθυσμού, που κυριολεκτικά αποδεκάτισε ολόκληρο το νησί. Οι αριθμοί που παραθέτουν διάφοροι ιστορικοί ερευνητές διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως από τους 113.000 με 120.000 περίπου κατοίκους, εκτιμάται ότι οι μισοί περίπου σφαγιάστηκαν, άλλοι τόσοι αιχμαλωτίσθηκαν και μεταφέρθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, ενώ μόνο περί τις 20-25.000 κατόρθωσαν να διαφύγουν του μένους των Τούρκων και να φτάσουν στη Δύση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1971), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ ΙΒ΄, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών
- Στασινόπουλου, Χρήστου Α. (1979), Λεξικό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 (Κ-Μ), Αθήνα: Εκδ. Δεδεμάδη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
- Στασινόπουλου, Χρήστου Α. (1979), Λεξικό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 (Ν-Ω), Αθήνα: Εκδ. Δεδεμάδη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
