Του Θανάση Κουκόπουλου,
Οποιοσδήποτε άνθρωπος επιθυμεί να προσεγγίσει με τη δέουσα σοβαρότητα το παρελθόν, έρχεται αντιμέτωπος με σημαντικά και πολυποίκιλα μεθοδολογικά και ερμηνευτικά προβλήματα. Λίγες, ωστόσο, περιπτώσεις είναι τόσο μυστήριες και ιδιότυπες όσο αυτή του Γάλλου ιατρού και αστρολόγου Michel de Nostredame ή Nostradamus ή -στην εξελληνισμένη εκδοχή του ονόματος- Νοστράδαμου (1503-1566).
Ο Νοστράδαμος γεννήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1503 στο St. Rémy της Προβηγκίας. Η άποψη περί εβραϊκής καταγωγής του ενδέχεται να ισχύει, αλλά, όταν ήρθε στον κόσμο, η οικογένειά του δεν θα ακολουθούσε την εβραϊκή θρησκεία, καθώς διαδοχικά διατάγματα Γάλλων βασιλέων επέβαλαν τη μεταστροφή των Εβραίων της Προβηγκίας. Εξάλλου, σε περίπτωση που παρέμενε Εβραίος, και με βάση τα δεδομένα εκείνης της εποχής, δεν θα είχε καμία δυνατότητα επαγγελματικής και κοινωνικής ανέλιξης. Ο πατέρας του, Jacques de Nostredame, ήταν συμβολαιογράφος. Αυτό το στοιχείο είναι σημαντικό και καταδεικνύει τη σπουδαία θέση που κατείχε η οικογένειά του στην κοινωνία, αφού σε μια εποχή που ο αναλφαβητισμός ήταν ένα σύνηθες φαινόμενο, οι αρμοδιότητες ενός συμβολαιογράφου δεν περιορίζονταν αποκλειστικά στο αυστηρά νομικό κομμάτι. Το ακριβές διάστημα παραμονής της οικογένειας στην περιοχή δεν είναι γνωστό.
Τα πρώτα βήματα στην εκπαίδευση ο Michel τα έκανε με τη βοήθεια του παππού του, ο οποίος του έμαθε λατινικά, μαθηματικά, αστρονομία και κάποιες γενικές γνώσεις γύρω από τη φύση. Ήδη από νωρίς, ο εγγονός επέδειξε ιδιαίτερη κλίση προς τα γράμματα. Πρώτα, ασχολήθηκε με ανθρωπιστικές σπουδές στην Avignon και κατόπιν, σπούδασε ιατρική στο Montpellier, όπου υπήρχε η σημαντικότερη έδρα ιατρικών σπουδών στο γαλλικό βασίλειο. Αρχικά, μάλιστα, ήθελε να σπουδάσει αστρονομία, αλλά ο πατέρας του δεν έδωσε τη συγκατάθεσή του. Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Μιχαήλ αποκαλούσε τον εαυτό του «αστρόφιλο».
Σύντομα απέκτησε φήμη καλού γιατρού, με αποτέλεσμα να είναι περιζήτητος. Μάλιστα, κατάφερε να εισέλθει και στις τάξεις της γαλλικής βασιλικής αυλής, όπου διακρίθηκε και τιμήθηκε.
Παρά τη διάκρισή του αυτή, ο Νοστράδαμος έμεινε γνωστός στην ιστορία για τις «προφητείες» του, τις οποίες κατέγραψε και αφιέρωσε στον γιο του, César. Πρόκειται για έμμετρα τετράστιχα, που χωρίζονται σε δέκα ενότητες (τους επονομαζόμενους «Αιώνες»), κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει εκατό τετράστιχα. Οι «Αιώνες» υποτίθεται ότι καλύπτουν ένα εύρος που κυμαίνεται από τον αιώνα του Νοστράδαμου μέχρι το έτος 3797. Στο προλογικό του σημείωμα ο Michel γράφει τα εξής: «Λάβε υπόψη σου, επίσης, ότι δεν έχει έρθει ακόμα η ώρα να συμβούν τα γεγονότα που περιγράφονται εδώ και ότι τα πάντα εξαρτώνται και κινούνται από τη δύναμη του Παντοδύναμου Θεού, ο Οποίος μας εμπνέει όχι μέσω μιας βακχικής φρενίτιδας, ούτε και μέσω μαγικών επικλήσεων, αλλά με επιβεβαιωμένες αστρονομικές ενδείξεις». Τέτοιου είδους παραθρησκευτικές πρακτικές, όπου η πίστη στο Θεό συνδυάζεται με αστρολογία και κατ’ επέκταση με δεισιδαιμονίες, ήταν μάλλον συνήθεις στην αυγή των νεότερων χρόνων. Είναι κατανοητό, επίσης, πως τα όρια μεταξύ αστρονομικής επιστήμης και αστρολογίας είναι ακόμα ρευστά.
Οι προφητείες αυτές έχουν τροφοδοτήσει αμέτρητες θεωρίες συνωμοσίας. Πολλοί προφητολάγνοι αναγνωρίζουν σε αυτές γεγονότα και πρόσωπα, όπως ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι, ο Ναπολέων, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ronald Reagan, η Γαλλική Επανάσταση, ο «Ψυχρός Πόλεμος», μια υποτιθέμενη μουσουλμανική εισβολή στην Ευρώπη ή αποκαλυπτικά γεγονότα το 1999, την καταστροφή του κόσμου το έτος 3000 και πολλά άλλα.
Οι μεθοδολογίες που ακολουθούνται και οι ερμηνείες που δίνονται από πλευράς συνωμοσιολόγων είναι, φυσικά, υπεραπλουστευτικές. Τα τετράστιχα του Νοστράδαμου προσιδιάζουν σε αινίγματα και είναι εξαιρετικά αμφίσημα. Και φυσικά, όπως γίνεται αντιληπτό και από τα παραπάνω παραδείγματα, αρκετές από τις ερμηνείες δεν επαληθεύτηκαν ποτέ. Ο επιστημονικός κόσμος παρουσιάζεται και αυτός διχασμένος. Κάποιοι ερευνητές διατείνονται ότι η άρνηση της δυνατότητας να γνωρίζουμε πράγματα πέρα από τα αισθητά είναι αποτέλεσμα μιας αλαζονικής αντίληψης των επιστημόνων. Μάλιστα, αποπειρώνται να εξηγήσουν ακόμα και επιστημονικά τις «προφητικές» ικανότητες του Νοστράδαμου, ενώ άλλοι εμμένουν σε έναν «ορθόδοξο» αγνωστικισμό.
Παίρνοντας ίσες αποστάσεις από αυτού του είδους τις προσεγγίσεις, θα ήθελα να δώσω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Στις Προφητείες II.24, IV.68, V.29, VI.49 (όπου λατινικό γράμμα, «Αιώνας» και όπου αριθμός, τετράστιχο) αναφέρεται το όνομα «Hister». Αυτό έδωσε «πάτημα» στους ένθερμους «νοστραδαμιστές» να υποστηρίξουν ότι πρόκειται για αναφορά στον Χίτλερ. Φυσικά ένα τέτοιο συμπέρασμα είναι εξαιρετικά αυθαίρετο.
Όσον αφορά το δεύτερο, παραθέτω το σχετικό τετράστιχο (Ι.35):
Το νεαρό λιοντάρι θα νικήσει το γερασμένο
σε μονομαχία στο πεδίο της μάχης.
Θα διατρυπήσει τα μάτια του μέσα από το χρυσό κλουβί τους,
Θα δώσει δύο χτυπήματα σε ένα, για να πεθάνει ύστερα με φριχτό τρόπο.
Θεωρείται πως εδώ αναφέρεται στον θάνατο από ατύχημα του Γάλλου βασιλιά Ερρίκου Β΄. Σε μία βασιλική γαμήλια εορτή ο κόμης του Montgomery, Γαβριήλ, νίκησε σε φιλική κονταρομαχία τον βασιλιά. Όμως, το κοντάρι έσπασε και ένα θραύσμα διαπέρασε το κράνος (χρυσό κλουβί;) και εισήλθε στο κρανίο του βασιλιά ακριβώς πάνω από το σημείο του ματιού. Ο ίδιος πέθανε, έπειτα από φριχτούς πόνους, μετά από μερικές ημέρες. Ωστόσο, στην πραγματικότητα ο Ερρίκος δεν ήταν ηλικιωμένος (γερασμένο λιοντάρι), αλλά μόλις 41 χρονών. Επιπλέον, η ηλικιακή διαφορά των δύο θα πρέπει να ήταν το ανώτερο έξι χρόνια.
Σε τι αποβλέπουν, τελικά, αυτά τα τετράστιχα του Νοστράδαμου; «Όταν έρθει ο καιρός να αποσυρθεί η άγνοια, τότε τα γεγονότα θα γίνουν ξεκάθαρα», γράφει ο ίδιος στον πρόλογο και τονίζει πως στα περισσότερα από τα τετράστιχα η ερμηνεία καθίσταται αδύνατη. Μήπως, τελικά, απευθύνεται στον καθένα από εμάς; Μήπως εμείς είμαστε αυτοί που θα ξεκλειδώσουμε το νόημα της κάθε «προφητείας» σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας; Σε κάθε περίπτωση, ο Νοστράδαμος πρέπει να γίνει κατανοητός, εντασσόμενος στο πλαίσιο της εποχής του. Η προαναφερόμενη ανάμιξη παραθρησκευτικών πρακτικών και επιστήμης είναι το κλειδί για την ερμηνεία του. Όσον αφορά τα υπόλοιπα, η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bright, St. (2002), «Nostradamus: A Challenge to Biblical Prophecy?», Christian Research Journal 25/2 , 1-10. Διαθέσιμο εδώ.
- Crouzet, D. (2018), Nostradamus: A Healer of the Souls in the Renaissance, μτφρ. Greengrass M., Cambridge.
- McCann, L. (2008²), Nostradamus: The Man Who Saw Through Time, Forgotten Books.
- Nostradamus, The Writings, 2001.
- Smoley, R. (2006), The Essential Nostradamus, New York.
