Της Κατερίνας Μακράκη,
Η στιγμή που η φράση «Εσύ είσαι και μορφωμένος» αρχίζει να περικλείει όλες τις αρετές του ανθρώπου. Αρχίζουμε να την ακούμε πιο συχνά, αναφέρεται σαν τη μεγαλύτερη τιμή, κι όμως, μέσα από τη συνεχή χρήση της λέξης «μόρφωση», χάθηκε η έννοια της. Μόρφωση είναι η πνευματική και ηθική καλλιέργεια, όμως έχουμε την τάση να την ταυτίζουμε με την παιδεία. Σύνδεση μεταξύ τους υπάρχει σίγουρα, αλλά δεν είναι απαραίτητο το ότι θα συνυπάρχουν, καθώς όσα πτυχία και όσες γνώσεις κι αν έχει κάποιος, δεν σημαίνει ότι έχει κατακτήσει την κορυφή της συνύπαρξης που είναι η παιδεία. Η πνευματική καλλιέργεια είναι μία αξία, ήδη αναγνωρισμένη από την αρχαιότητα, η οποία συντελεί στην ανάπτυξη σώματος και πνεύματος.
Τα παλαιότερα χρόνια, όπου οι συνθήκες ζωής ήταν πιο δύσκολες και οι άνθρωποι αγωνίζονταν να βγουν από τη φτώχεια, θεωρούσαν ότι τα γράμματα εξευγενίζουν τον άνθρωπο και μπορούν να έχουν έναν ποιοτικά καλύτερο βίο. Δεν επιδίωκαν και δεν κυνηγούσαν μέσα από τη γνώση κάποια «μεγάλη» ζωή, αλλά πίστευαν ότι όσο δεν μένουν αμαθής, θα ζήσουν μία πιο φωτεινή πλευρά της ζωής. Αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να μπορούν να προσφέρουν και να είναι χρήσιμοι στο σύνολο της κοινωνίας που ζουν. Για εκείνους μία απλή γνώση αριθμητικής και γλώσσας, σε συνδυασμό με την καλή αγωγή, έκαναν το άτομο ολοκληρωμένο και έτοιμο να ανταπεξέλθει στις κοινωνικές απαιτήσεις. Σε εκείνες τις περιόδους, σπάνια, θα επιδίωκε κάποιος την επαγγελματική καταξίωση χωρίς να αποκλείουμε, βέβαια, ότι μέσα από την αγάπη της γνώσης μπορεί να προέκυπτε.
Αντίθετα όμως, στη σύγχρονη εποχή, η μόρφωση ταυτίζεται με την εκπαίδευση και τη μετέπειτα επαγγελματική κατάρτιση. Το εκπαιδευτικό σύστημα προωθεί την αποστήθιση σε όλα τα μαθητικά χρόνια ενός παιδιού και δεν εστιάζει στην καλλιέργεια πνεύματος του μαθητή. Τα παιδιά μαθαίνουν, μέσα από αυτό το σύστημα, να βλέπουν τη μόρφωση σαν κάτι εξαναγκαστικό που ως μοναδικό σκοπό έχει να τους οδηγήσει, σε κάποια χρόνια, στην επαγγελματική καταξίωση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, αρκετά παιδιά να κρατάνε αρνητική στάση ως προς τη μόρφωσή τους, γιατί κανείς δεν τους εξήγησε ότι μόρφωση δεν είναι μόνο η γνώση αλλά και η συμπεριφορά. Έτσι, αν οι μεγαλύτερες γενιές δε «σπάσουν» την ιδεολογία ότι μόρφωση δεν είναι μόνο ένα σύνολο χαρτιών που αποκτούμε στη ζωή μας, αλλά είναι ένα σύνολο πραγμάτων, τότε και οι νέες γενιές θα διατηρούν την αρνητική τους στάση απέναντι σε πράγματα που τους επιβάλλονται ως «ύλη» από το εκπαιδευτικό σύστημα.
Εκείνο που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι η διαφορά γνώσης και μόρφωσης. Όταν είχε ερωτηθεί ο φιλόσοφος Σωκράτης, για το πότε ένας άνθρωπος θεωρείται μορφωμένος, είχε απαντήσει: «Η μόρφωση είναι θέμα συμπεριφοράς». Θεωρούσε, λοιπόν, ότι το αν είναι κάποιος μορφωμένος, κρίνεται κατά βάση από το πώς διαχειρίζεται και αντιμετωπίζει αυτά που φέρνει η ζωή. Πιο συγκεκριμένα, εκείνους που ελέγχουν δυσάρεστες καταστάσεις, αντί να ελέγχονται από αυτές και αντιμετωπίζουν όλα τα γεγονότα με γενναιότητα και λογική. Αυτούς που καλοπροαίρετα διαχειρίζονται γεγονότα δυσάρεστα και ανθρώπους αντιπαθείς που είναι έντιμοι σε όλες τις συνδιαλλαγές τους. Εκείνους που ελέγχουν τις απολαύσεις τους, που δεν νικήθηκαν από τις ατυχίες και τις αποτυχίες τους και αυτούς που αντίστοιχα δεν έχουν φθαρεί από τις επιτυχίες και τη δόξα τους. Εν ολίγοις, μας μιλάει για έναν άνθρωπο, ο οποίος έχει μάθει να διαχειρίζεται ορθά τη ζωή του και δεν επηρεάζεται από οτιδήποτε αρνητικό ή θετικό.
Από την άλλη μεριά, έχουμε τη γνώση, όπου είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι για την επίτευξη της μόρφωσης, όμως δεν σημαίνει ότι την εξασφαλίζει. Ο άνθρωπος είναι και θα πρέπει να είναι ένα ον με σκέψη και πνεύμα, ώστε να είναι και σε θέση να κρίνει τις γνώσεις που δέχεται. Οι γνώσεις μάς βοηθούν να κατανοήσουμε τα πράγματα γύρω μας και μας δίνουν επιδεξιότητες και δυνατότητες για να ανταπεξέλθουμε στην πραγματικότητα. Κάποιος, ο οποίος δεν έχει αρκετές γνώσεις, χαρακτηρίζεται αυτομάτως από το σύνολο της κοινωνίας αμόρφωτος. Οι περισσότεροι άνθρωποι, όμως, χρησιμοποιούν αυτόν τον χαρακτηρισμό για να συμπεριλάβουν και την έλλειψη παιδείας, κάτι το οποίο μπορεί να υπάρχει, αλλά δεν συμβαδίζει απαραίτητα με την έλλειψη μόρφωσης.
Επομένως, καταλήγουμε στο ότι οι λέξεις έχουν πολύ συγκεκριμένες σημασίες, απλά εμείς επιλέγουμε να δίνουμε μία διαφορετική -πολλές φορές και αρνητική- χροιά, τροποποιώντας τον εννοιολογικό χαρακτήρα της εκάστοτε λέξης. Ο χαρακτήρας, λοιπόν, του ανθρώπου και η ποιότητα αυτού δεν καθορίζονται από την ποσότητα γνώσεων που κατέχει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η μόρφωση θα σώσει τον άνθρωπο!, alfavita.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η μόρφωση σύμφωνα με τον Σωκράτη, sciencearchives.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
