Του Βασίλη Χουρσανίδη,
Μετά το ξέσπασμα της πρόσφατης κρίσης με τις πυρκαγιές, αρκετές εκ των οποίων μαίνονται ακόμα, ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι θα κηρυχθούν άμεσα αναδασωτέες όλες οι δασικές εκτάσεις και τα δάση που έγιναν παρανάλωμα του πυρός. Αρκετοί έσπευσαν να συγχαρούν τον πρωθυπουργό για την εξαγγελία αυτή, σα να πρόκειται για κάποιου είδους πολιτική επιλογή που χρήζει επιδοκιμασίας. Είναι, όμως, όντως μια πολιτική επιλογή; Ή μήπως είναι το αυτονόητο;
Στην πραγματικότητα, η κήρυξη της αναδάσωσης των καμένων εκτάσεων δεν είναι πολιτική επιλογή, αλλά υποχρέωση της εκτελεστικής εξουσίας και δη συνταγματική. Το άρθρο 117 του ελληνικού Συντάγματος ορίζει ξεκάθαρα ότι οι ιδιωτικές και δημόσιες δασικές εκτάσεις και δάση που αποψιλώθηκαν συνεπεία πυρκαγιάς κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέα και δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε αξιοποίησή τους προς διαφορετική κατεύθυνση ούτε αποβάλλουν εξ αυτού του λόγου τον χαρακτήρα τους. Πρακτικά, το γεγονός ότι μια χερσαία έκταση έπαψε να φέρει τα χαρακτηριστικά εκείνα που της προσδίδουν τον χαρακτήρα του δάσους ή της δασικής έκτασης δεν συνεπάγεται την αποβολή της νομικής ιδιότητάς της ως δάσους ή δασικής έκτασης ούτε την αντίστοιχη νομική προστασία της (βλ. άρθρο 24 Συντάγματος).
Για να γίνει πιο κατανοητό σε τι συνίσταται η νομική προστασία των εν λόγω εκτάσεων, είναι αναγκαίο να γνωρίζει κανείς τι είναι νομικά δάσος ή δασική έκταση. Και η νομοθεσία μας δεν αφίσταται των επιστημονικών πορισμάτων και ορισμών της δασικής επιστήμης, ορίζοντας ως δάσος κάθε χερσαία έκταση ολικά ή μερικά καλυπτόμενη από υψηλή ή θαμνώδη, άγρια ξυλώδη βλάστηση, που λόγω της εγγύτητας των φυτών αποτελεί ένα αδιάσπαστο οργανικό σύνολο με την εκεί βρισκόμενη πανίδα, το οποίο συμβάλλει στη σταθερότητα του φυσικού περιβάλλοντος και στην ισόρροπη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Αντίστοιχα, ως δασική έκταση ορίζεται η χερσαία έκταση που καλύπτεται από θαμνώδη βλάστηση, δηλαδή από αυτοφυή ξυλώδη βλάστηση που δεν φέρει τα χαρακτηριστικά του δένδρου.
Με βάση τα ανωτέρω, καταλαβαίνει κανείς ότι δεν εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του κράτους να κηρύξει τις καμένες εκτάσεις αναδασωτέες, αλλά αποτελεί ξεκάθαρη νομική υποχρέωση και, μάλιστα, αυξημένης ισχύος, λόγω της ρητής συνταγματικής πρόβλεψης. Ο νόμος 998/1979 ορίζει τη διαδικασία με την οποία γίνεται η κήρυξη της αναδάσωσης σε συμμόρφωση προς τη σχετική υποχρέωση. Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και εκτάσεις που φέρουν τα ανωτέρω χαρακτηριστικά αλλά δεν έχουν χαρακτηριστεί από τη διοίκηση ως τέτοιες, είτε με την εξατομικευμένη διαδικασία του ιδίου νόμου είτε με την συμπερίληψή τους στο υπό κατάρτιση δασολόγιο βάσει των δασικών χαρτών, κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέες, καθώς η υποχρέωση του κράτους από το Σύνταγμα δεν εξαρτάται από οποιοδήποτε διοικητικό χαρακτηρισμό μιας έκτασης ως δάσους ή δασικής, αλλά από το πραγματικό γεγονός ότι μία έκταση φέρει τα χαρακτηριστικά που προαναφέραμε και συναποτελούν τον ορισμό του δάσους/δασικής έκτασης που δίνει το ίδιο το Σύνταγμα στην ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 24.
Και πώς άλλωστε θα γινόταν διαφορετικά; Φανταστείτε ότι οι σχετικές διατάξεις του Συντάγματος ισχύουν από το 1975, παρά ταύτα το έργο της σύνταξης του δασολογίου ακόμα δεν έχει αποπερατωθεί, ενώ κι αυτό αποτελεί συνταγματική υποχρέωση του κράτους βάσει του άρθρου 24. Δε θα μπορούσε να εξαρτηθεί η υποχρέωση της αναδάσωσης από κάποιο διοικητικό χαρακτηρισμό μιας έκτασης (ιδίως όταν αδιαμφισβήτητα φέρει τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν), γιατί πολύ απλά δεν θα κηρυσσόταν τίποτα αναδασωτέο λόγω της ηθελημένης ή μη αδράνειας της διοίκησης. Κάτι που προφανώς θα έθετε εν αχρηστία τη συνταγματική πρόβλεψη και θα καθιστούσε μία τέτοια νομοθετική ρύθμιση αντισυνταγματική.
Κάτι άλλο το οποίο σηκώνει πολλή συζήτηση και ακούγεται πολύ αυτές τις μέρες, αλλά και μετά από κάθε μεγάλη πυρκαγιά, είναι κατά πόσο οι αναδασωτέες εκτάσεις μπορούν να αξιοποιηθούν για εγκατάσταση αιολικών πάρκων ή φωτοβολταϊκών ή την πραγματοποίηση επενδύσεων real estate. Αν διαβάσει κανείς το άρθρο 117 του Συντάγματος, εκ πρώτης όψεως θα αποκλείσει κάθε ένα από τα παραπάνω σενάρια. Και όμως, θα κάνει λάθος. Μέχρι το 2012, τα ελληνικά δικαστήρια ερμήνευαν αυστηρά το άρθρο 117 παρ.3 του Συντάγματος και ιδίως τη φράση «απαγορεύεται να διατεθούν για άλλο προορισμό». Έτσι, μέχρις ότου ανακτήσει εν τοις πράγμασι τον χαρακτήρα της η καμένη έκταση, δεν επιτρεπόταν οποιαδήποτε αξιοποίησή της. Μόνο μετά την αποπεράτωση της αναδάσωσης και την ανάκτηση της βλάστησής τους επιτρεπόταν η εκ νέου αξιοποίηση των εκτάσεων αυτών με κάποιον επιτρεπόμενο από τη νομοθεσία τρόπο, όπως οι υπό αυστηρές προϋποθέσεις εγκαταστάσεις πάρκων πράσινης ενέργειας.
Το ΣτΕ, όμως, έκρινε εν τέλει ότι δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί πως σκοπός του Συντάγματος είναι να αποκλείσει οποιαδήποτε αξιοποίηση των αναδασωτέων εκτάσεων πριν την ολοκλήρωση της αναδάσωσης, παρά μόνο αυτές τις δραστηριότητες που θέτουν σε κίνδυνο τη διαδικασία αναδάσωσης και τον σκοπό της. Όταν μια μορφή αξιοποίησης των εκτάσεων αυτών δεν ματαιώνει τον σκοπό της αναδάσωσης και συγχρόνως είναι αναγκαία για την επίτευξη θεμιτών συνταγματικών σκοπών, όπως η ενίσχυση της εθνικής οικονομίας ή η αειφόρος ανάπτυξη, τότε επιτρέπεται και πριν την ολοκλήρωση της αναδάσωσης. Κι αυτό διότι ο σκοπός του συντακτικού νομοθέτη ήταν να διασφαλιστεί η αποκατάσταση της βλάστησης και της διαταραχθείσας οικολογικής ισορροπίας, σκοπός που, εφόσον δεν ματαιώνεται από κάποια μορφή αξιοποίησης, δεν μπορεί να συνεπάγεται και απαγόρευσή της εις βάρος άλλων εξίσου θεμιτών στόχων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- , Γλυκερία Σιούτη, Εγχειρίδιο δικαίου περιβάλλοντος, Εκδόσεις Σάκκουλα, 3η έκδοση (2018)
- “Αναδασωτέες εκτάσεις και φωτοβολταϊκά πάρκα”, διαθέσιμο εδώ
- “Πράσινο φως για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων σε αναδασωτέες εκτάσεις”, διαθέσιμο εδώ
