Του Κωνσταντίνου Δήμου,
Πολύ πριν η εφεύρεση της φωτογραφικής μηχανής φέρει την επανάσταση στις ευρωπαϊκές αυλές, ο μοναδικός τρόπος για να αιχμαλωτίσει κάποιος στιγμιότυπα της πραγματικής ζωής, ήταν μέσα από τη χρήση του ζωγραφικού πινέλου. Γι’ αυτό το λόγο πιστεύω ότι πρέπει να δώσουμε τα εύσημα προς το Γερμανό ζωγράφο Peter Heinrich Lambert von Hess (1792-1871), κοινώς γνωστός στο ελληνικό κοινό και ως Peter von Hess, ο οποίος και κατάφερε να αποτυπώσει με τις ελαιογραφίες του πολλές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες, καθώς και πολλά από τα πολεμικά γεγονότα του Επαναστατικού Αγώνα που είχε προηγηθεί.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά. Ο Peter von Hess γεννήθηκε στο Düsseldorf στις 29 Ιουλίου 1792 και ήταν ένα από τα συνολικά 6 παιδιά της οικογένειας (είχε δύο αδελφές και άλλα τρία αδέλφια). Η κλίση που είχε στη ζωγραφική τέχνη δεν άργησε να φανεί. Ήδη από την παιδική του ηλικία, χάρη στην εκπαίδευση που έλαβε αυτός και οι άλλοι τρεις άρρενες αδελφοί του, -Heinrich Maria, Franz και Karl Hess-, από τον πατέρα τους Carl Ernst Christoph Hess, επίσης ζωγράφο, έδειξε ότι έχει προοπτικές για κάτι μεγαλύτερο. Στην ηλικία των 16 ετών μαζί με τον αδελφό του Heinrich Maria von Hess θα γίνει δεκτός στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Ωστόσο, αποφασίζει να την παρατήσει, έπειτα από μια δεκαετία σχεδόν (1806-1814) στα πανεπιστημιακά έδρανα, καθώς θεωρεί ότι οι διδασκόμενες τεχνοτροπίες ζωγραφικής δεν ταίριαζαν στο προσωπικό του στιλ. Αποφασίζει να ασχοληθεί αυτοδίδακτα με το στιλ ζωγραφικής που ο ίδιος προτιμούσε, χωρίς περαιτέρω περιορισμούς αναφορικά με το κατά πόσο οι Γερμανοί καλλιτέχνες θα ασκήσουν πάνω του την κλασικιστική επιρροή τους. Επίσης, τo 1820, ανάχθηκε στο αξίωμα του αυλικού ζωγράφου (court painter) της βασιλικής οικογένειας και το 1824, αποτέλεσε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της συντεχνίας καλλιτεχνών (Munich Kunstverein).
Προ της Ελληνικής Επαναστάσεως, θα βρεθεί σε πολλές τοποθεσίες που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη θεματολογία με την οποία τελικά και θα ασχοληθεί. Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι στη Γαλλία, αλλά και τα εξωτικά τοπία της Ελβετίας, της Αυστρίας και πρωτίστως της Ιταλίας (1818) θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ως ζωγράφου. Μάλιστα, τότε είναι που θα ξεκινήσει να πειραματίζεται, δημιουργώντας τους πρώτους πίνακες του στο πλευρό των δύο μεντόρων του, του Wilhelm von Kobell και Albrecht Adam, τους οποίους, όμως, όχι μόνο γρήγορα ξεπέρασε, μα και διακρίθηκε. Λίγο αργότερα, μετά τη λήξη της επανάστασης και την ίδρυση του ελληνικού κράτους, θα έρθει στην Ελλάδα ως μέρος της συνοδείας του ανήλικου ακόμη τότε βασιλιά Όθωνα, έπειτα από παράκληση του πατέρα του Όθωνα και βασιλιά της Βαυαρίας, Λουδοβίκου Α΄.
Αυτή είναι και η εποχή που θα ξεκινήσει να αποτυπώνει στον καμβά τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Έχοντας διαμορφώσει πλέον την οριστική μορφή/στιλ, θα φιλοτεχνήσει μερικά από τα σημαντικότερα και πιο ξακουστά έργα του, περίπου 40 στο σύνολο, εκ των οποίων πολλά μπορεί να βρει κανείς μέχρι και σήμερα μέσα στα σχολικά εγχειρίδια νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η επιλογή τους φυσικά δεν είναι τυχαία, αφού οι αποτυπώσεις αυτές συνήθως είναι εξιδανικευτικές και έχουν ηθικοπλαστικό, αλλά και ιδεολογικό ρόλο, καλλιεργώντας στις νεότερες γενιές όχι μόνο το εθνικό αίσθημα, αλλά συνάμα και μια δυϊστική προσέγγιση της ελληνικής Ιστορίας μεταξύ του «εμείς» ως ήρωες και αγωνιστές, και του «οι άλλοι» ως βάρβαροι-δεσποτικοί κατακτητές.
Ο Peter von Hess είχε, όμως, διπλή αποστολή. Ο φιλέλληνας βασιλιάς της Βαυαρίας είχε επίσης ζητήσει να «καταγράψει στον καμβά», με τη βοήθεια των Ευρωπαίων περιηγητών της εποχής, τον ηρωισμό και τις θυσίες των Ελλήνων απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, γνωστοποιώντας τις μάχες τους σε όλη την Ευρώπη, έτσι ώστε να εδραιώσει μια αντίληψη περί ενός κοινού αμιγώς χριστιανικού παρελθόντος και παρόντος, σε μια εποχή που η Ευρώπη ήταν εχθρική προς επαναστατικές ενέργειες. Η ρομαντική μεν, ρεαλιστική δε, απεικόνιση με τα έντονα χρώματα και περιγράμματα των εικονιζόμενων φιγούρων αποστασιοποιούνταν αρκετά από το ρεύμα του νεοκλασικισμού, ο οποίος έκανε δυναμική επιστροφή την εποχή εκείνη, ασπαζόμενος περισσότερο τον τρόπο ζωγραφικής των Ολλανδών του 17ου αι. και λιγότερο των Γερμανών ζωγράφων. Τα 40 δημιουργήματα του [η συλλογή αυτή είναι επίσης γνωστή και ως Wittelbacher Ausgleichfonds (WAF)] θα μεταφερθούν στην Εθνική Πινακοθήκη του Μονάχου την περίοδο 1841-1844, ενώ αντίγραφά τους σε μεγαλύτερη κλίμακα από τον συνάδελφο του Friedrich Christoph Nilson (ή Nilsen) μεταφέρθηκαν στις βόρειες στοές (Arcaden) του Βασιλικού Κήπου (Hofgarten), όπου και θα εκτίθεντο στο κοινό.
Δυστυχώς, τα πρωτότυπα έργα του Hess τελικά καταστράφηκαν μετά από συμμαχικούς βομβαρδισμούς των στοών, με στόχο το Μόναχο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα αντίγραφα τους, όμως, από το 1842 διασώθηκαν, όπως οι λιθογραφικές αναπαραγωγές, οι χρωματισμένες ελαιογραφίες και κάποια προσχέδια με κιμωλία, με αποτέλεσμα να αντιγράφουν στη συνέχεια από άλλους ζωγράφους. Κάποια εξ αυτών εκτίθενται σήμερα στο Βαυαρικό Πολεμικό Μουσείο, στο Μουσείο Μπενάκη και στην Εθνική Τράπεζα Ελλάδος. To 1839, ο τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος Β΄ θα τον καλέσει προσωπικά, προκειμένου να φιλοτεχνήσει για λογαριασμό του σκηνές από τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1806-1812.
Το καλλιτεχνικό έργο του von Hess δεν θα αφήσει ασυγκίνητους τους Έλληνες ζωγράφους. Αντίθετα, θα προκύψουν πληθώρα «επιγόνων-μιμητών», όπως ο Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) και ο Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904). Η συμβολή του στην ελληνική και ευρωπαϊκή τέχνη θα παραμείνει αδιαμφισβήτητη. Πέθανε ξαφνικά στις 4 Απριλίου του 1871 στην πατρίδα του, το Μόναχο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βαμβακίδου Ιφιγένεια-Κυρίδης Αργύρης (2008) Η νεοελληνική ταυτότητα στις φιλελληνικές οπτικές μαρτυρίες (19ος αιώνας): από την αντιληπτική ομοιότητα προς τις εννοιολογικές ομοιώσεις, στο βιβλίο Διαπολιτισμικότητα, Παγκοσμιοποίηση και Ταυτότητες (επιμ. Ελένη Χοντολίδου κ.α.), Αθήνα: Εκδ. Gutenberg, σελ. 667-679. Διαθέσιμο εδώ
- Παπανικολάου, Μιλτιάδης (s.d.) Εικόνες από την Ελληνική Επανάσταση: Τα 39 πρωτότυπα σχέδια του ζωγράφου Peter von Hess (1792-1871), χωρίς εκδότη
- Εταρεία για τον Ελληνισμό και το Φιλελληνισμό (Νοέμβριος 2020) Peter von Hess, Γερμανός ρομαντικός-ρεαλιστής ζωγράφος, εικονογράφος της Ελληνικής Επανάστασης, Διαθέσιμο εδώ
- Encyclopedia Britannica (1911), λήμμα Peter von Hess, vol. 13, μέσω της ιστοσελίδας της wikisource, Διαθέσιμο εδώ
