Της Κατερίνας Ευαγγελοπούλου,
Μια ιδιαίτερη συνοικία στην πανέμορφη Ρώμη είναι η EUR (Esposizione Universale di Roma). Η οικιστική και επιχειρηματική αυτή περιοχή στη Ρώμη οφείλει την κατασκευή της στην πρόταση που έγινε το 1935 από τον Τζουζέπε Μποτάι, μεγαλοστελέχους του Φασιστικού Κόμματος, θεωρητικού του Συντεχνιασμού και κυβερνήτη της Ρώμης, στον Μπενίτο Μουσολίνι. Ύστερα από απόφαση του τελευταίου να προτείνει την Ρώμη σαν έδρα για την διεξαγωγή της Παγκόσμιας Έκθεσης του 1942, σκοπός της οποίας ήταν ο εορτασμός της εικοστής επετείου της «Πορείας προς την Ρώμη» του 1922, η προβολή των αποικιακών επιτευγμάτων και η εξύμνηση του φασισμού δια μέσου μιας Έκθεσης, η οποία δεν θα αποτελούνταν από προσωρινά κτίρια. Συγκεκριμένα, όπως είπαμε, δεν θα ήταν προσωρινά τα κτίρια όπως συνηθίζονταν στις προηγούμενες Παγκόσμιες εκθέσεις, αλλά από ένα σύστημα μόνιμων κτιρίων, αστικών υποδομών, δημόσιων υπηρεσιών και χώρους πρασίνου, που προορίζονταν να διαρκέσουν για την «αιωνιότητα». Μάλιστα, η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί μια νέα Ρώμη, άξια της πρωτεύουσας της Ιταλίας και του ένδοξου παρελθόντος της, μακριά από το γραφικό κέντρο της παλιάς πόλης, η οποία θα μπορούσε να ανταγωνιστεί με τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η Έκθεση θα έπρεπε να ήταν ένα είδος Ολυμπιάδας του πολιτισμού, στην οποία φυσικά θα θριάμβευε ο ιταλικός πολιτισμός, κυρίως χάρη στη μνημειώδη αρχιτεκτονική.
Ως έδρα επιλέχτηκε μια περιοχή 6 χιλιόμετρα έξω από τη Ρώμη, πάνω στον οδικό άξονα που οδηγούσε από τα Λουτρά του Καρακάλλα στην Όστια και τη θάλασσα. Ονομάστηκε, αρχικά, Ε42 και λίγα χρόνια αργότερα EUR, όνομα που κράτησε μέχρι σήμερα. Κάποιες άλλες ονομασίες που έλαβε ανά τα χρόνια ήταν «Λευκή πόλη» και «Τρίτη Ρώμη», κυρίως κατά τη φασιστική περίοδο.
Στον αγώνα της κατασκευής της, το 1936, ο Γενικός Επίτροπος του Οργανισμού Ε42, Vittorio Cini, παρουσίασε στον Μουσολίνι μια λίστα με τα μεγαλύτερα ονόματα της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας. Ξεκίνησαν οι διάφορες υποβολές προσφορών και προτάσεων, οι οποίες θα έπρεπε να ακολουθήσουν τα κριτήρια της «οικουμενικότητας και της παράδοσης». Στις προτάσεις συμμετείχε όλη η καλή κοινωνία της εποχής και κάθε υποψηφιότητα έπρεπε να τηρεί δύο προϋποθέσεις: οι συμμετέχοντες στον διαγωνισμό έπρεπε να δηλώσουν υπεύθυνα την προσήλωσή τους στις (φασιστικές) αρχές που εμπνέονταν η Έκθεση, και ταυτόχρονα πως δεν ανήκαν στην εβραϊκή φυλή.
Το 1937, θα φυτευτεί το πρώτο πεύκο από τον Μουσολίνι, ενώ το 1938 θα απαλλοτριωθούν 400 εκτάρια γης και θα ξεκινήσουν τα πρώτα εργοτάξια. Ανάμεσα στα ονόματα που επιλέχτηκαν, ξεχωρίζει αυτό του Marcello Piacentini, ο οποίος θα αναλάβει και την διεύθυνση ολόκληρου του σχεδίου. Το μοντέλο, σύμφωνα με τη φασιστική ιδεολογία, ήταν εμπνευσμένο από την κλασική ρωμαϊκή πολεοδομία με την προσθήκη, όμως, στοιχείων ιταλικής ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής, η οποία ωστόσο παραμένει σε μειοψηφία σε σύγκριση με τον «απλοποιημένο νεοκλασικισμό».
Το σχέδιο προέβλεπε ένα σύστημα δρόμων σε ορθογώνιους άξονες και μεγαλοπρεπή εντυπωσιακά κτίρια, ογκώδη και τετραγωνισμένα, ως επί το πλείστον χτισμένα με λευκό μάρμαρο και τραβερτίνη, σαν τους ναούς και τα κτίρια της αρχαίας αυτοκρατορικής Ρώμης. Το στοιχείο-σύμβολο του συγκεκριμένου αρχιτεκτονικού μοντέλου θα ήταν το «τετράγωνο Κολοσσαίο», όνομα που δόθηκε στο Μέγαρο του Ιταλικού Πολιτισμού, εμπνευσμένο από τη μεταφυσική τέχνη.
Παρόλα αυτά, η Έκθεση δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, λόγω του ξεσπάσματος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ το αρχικό σχέδιο. Μόλις παρουσιάστηκε το τελικό σχέδιο, το 1939, ο πόλεμος είχε ήδη αρχίσει και οι εργασίες επιβραδύνθηκαν μέχρι να σταματήσουν οριστικά το 1942, έτος που σύμφωνα με τις προθέσεις το συγκρότημα, θα έπρεπε να εγκαινιαστεί. Κατά τη διάρκεια των πολεμικών συρράξεων και από το 1943 και μετά, τα κτίρια χρησιμοποιήθηκαν για τη στρατοπέδευση πρώτα γερμανικών μονάδων και ύστερα συμμαχικών.
Πάμε να δούμε, τώρα, τα κυριότερα κτίρια. Αρχικά, το πρώτο κτίριο που ολοκληρώθηκε (1939) ήταν το Μέγαρο των Γραφείων, το οποίο ήταν έδρα των γραφείων του τότε Οργανισμού Παγκόσμιας Έκθεσης της Ρώμης. Εξακολουθεί να κατέχει αυτή τη λειτουργία ακόμη και μετά τον εταιρικό μετασχηματισμό αυτού του Οργανισμού στον σημερινό που διαχειρίζεται το συγκρότημα. Μετά την πτώση του φασισμού, χρησιμοποιήθηκαν σαν αρχηγείο του γερμανικού στρατού και κατόπιν εκεί εγκαταστάθηκε η Διοίκηση των Βρετανικών Δυνάμεων. Στην πρόσοψή του υπάρχει μια μεγάλη επιγραφή. Επίσης, δίπλα στην είσοδο υπάρχει ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει την ιστορία της Ρώμης, από την λύκαινα που ταΐζει τους Ρωμύλο και Ρέμο, μέχρι και τον Μουσολίνι πάνω σε άλογο. Τέλος, μέχρι πρόσφατα, στα υπόγεια του Μεγάρου φυλάσσονταν 3 τεράστιες κεφαλές του Μουσολίνι.
Επόμενο είναι το Μέγαρο Ιταλικού Πολιτισμού, που σχεδιάστηκε το 1937 και εγκαινιάστηκε ατελές το 1940. Πήρε το προσωνύμιο «Τετράγωνο Κολοσσαίο» λόγω του σχήματός του. Στις 4 πλευρές της βάσης υπάρχουν 28 αλληγορικά αγάλματα που εκπροσωπούν ισάριθμες αρετές του ιταλικού λαού. Στην κύρια πρόσοψη ξεχωρίζει χαραγμένη με κεφαλαία γράμματα μια επιγραφή. Έχει χαρακτηρισθεί κτίριο πολιτιστικού ενδιαφέροντος και στο εσωτερικό του επιτρέπονται μόνο εκθέσεις και μουσειακές δραστηριότητες. Έχει ενοικιαστεί μέχρι το 2028 στον όμιλο μόδας FENDI.
Έπειτα, τα Κεντρικά Αρχεία του Κράτους και η Βασιλική των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και ο Οβελίσκος Μαρκόνι. Ο Οβελίσκος αυτός αποτελεί παραγγελία του ίδιου του Μουσολίνι, σαν φόρος τιμής στον εφευρέτη Γουλιέλμο Μαρκόνι.
Ακολουθεί το Συνεδριακό Μέγαρο, ένα από τα κυριότερα κτίρια του EUR, το οποίο θα φιλοξενήσει τους αγώνες ξιφασκίας της Ολυμπιάδας του 1960. Τέλος, τα Μέγαρα Εθνικού Ινστιτούτου Ασφαλειών και Εθνικού Ιδρύματος Κοινωνικής Πρόνοιας και το Μουσείο Ρωμαϊκού Πολιτισμού.
Σήμερα, αν κάποιος επισκεφτεί το EUR, είναι μια πόλη-πάρκο με πολύ πράσινο και μία τεχνητή λίμνη. Πιστεύω αξίζει κανείς να βρεθεί στην συνοικία αυτή, καθώς είναι ένα συγκρότημα που άντεξε με λίγες καταστροφές στους αιώνες σε πόλεμο και να δει μια άλλη πιο σκληρή πλευρά της ιστορίας της Ιταλίας, εκείνη του φασισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Introducing the EUR district in Rome, wantedinrome, διαθέσιμο εδώ
-
ROME’S GUILTY PLEASURE: WALKING THE EUR, BUILT FOR MUSSOLINI’S WORLD’S FAIR THAT NEVER WAS, untappedcities, διαθέσιμο εδώ
-
Discovering the EUR district: buildings and things to see, discoveritaly.alitalia, διαθέσιμο εδώ
- EUR District, lonelyplanet, διαθέσιμο εδώ
