Του Νικόλαου Τσελέντη,
Η Τυνησία αποτελεί, αδιαμφισβήτητα, το μοναδικό success story εκδημοκρατισμού του κινήματος της Αραβικής Άνοιξης, που γιορτάζει φέτος τα δέκατα «γενέθλιά» της. Οι εξεγέρσεις σε αυτό το κράτος της Βορείου Αφρικής, στα τέλη του 2010, όχι μόνο δεν οδήγησαν σε έναν ακόμη μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο, όπως παρατηρήθηκε, επί παραδείγματι, στην όμορη Λιβύη και την Αίγυπτο, αλλά προξένησαν μία εκ των έσω αλλαγή, απομακρύνοντας τον Ben Ali, ανώτατο ηγέτη της χώρας επί 24 συναπτά έτη, από την εξουσία στις αρχές του 2011. Η καθαίρεση, μάλιστα, του εν λόγω δικτάτορα συνοδεύθηκε από ρηξικέλευθες μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα, δίνοντας το έναυσμα για μία νέα -απαλλαγμένη από τον απολυταρχισμό- εποχή.
Φυσικά, η απότομη μετάβαση από το ένα καθεστώς στο άλλο, παρά τη συγκατάβαση και προθυμία σύσσωμου του τυνησιακού λαού, δημιούργησε περαιτέρω σκοπέλους, οι οποίοι αναδύθηκαν λόγω του διεφθαρμένου κρατικού μηχανισμού. Ειδικότερα, οι νόμιμα εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της χώρας, ο εκάστοτε Πρόεδρος και Πρωθυπουργός, ουκ ολίγες φορές ήρθαν σε ρήξη, αφού εξυπηρετούσαν εν τοις πράγμασι διαφορετικά ή/και προσωπικά συμφέροντα. Κατά συνέπεια, η κοινωνική και οικονομική ευμάρεια παραγκωνίστηκαν, ενώ η διαφθορά, ο νεποτισμός και η πολιτική αστάθεια εν συνόλω επικράτησαν και θεωρήθηκαν «αναγκαίο κακό».
Ωστόσο, η μνήμη των πολιτών δεν ήταν βραχύβια. Αντιλήφθηκαν, λοιπόν, άμεσα πως η δημοκρατία, ούσα για σύντομο χρονικό διάστημα εδραιωμένη, απειλείτο από επίδοξους πολιτικούς, που επιθυμούσαν διακαώς να καρπωθούν τα οφέλη της εξουσίας, και άρα έπρεπε να αντισταθούν σθεναρά. Έτσι, τον περασμένο χρόνο, όταν αποκαλύφθηκε ένα σκάνδαλο διαφθοράς, στο οποίο ενεπλάκη ο τέως Πρωθυπουργός, Elyes Fakhfakh, με την κατηγορία διατήρησης μετοχών σε ιδιωτικές εταιρείες, που είχαν αποκομίσει τουλάχιστον δέκα εκατομμύρια δολάρια μέσω κρατικών συμβάσεων, τού ζητήθηκε η ταχεία εγκατάλειψη του πρωθυπουργικού θώκου, πράγμα που επετεύχθη με την υποβολή της παραίτησής του προς τον Πρόεδρο, Kais Saied. Αυτή η θετική εξέλιξη, μεσούσης της πανδημίας του κορωνοϊού, χαρακτηρίστηκε ως σπιθαμή ελπίδας για την αντιμετώπιση των οξέων οικονομικών και υγειονομικών ζητημάτων, χάρη και στην έλευση του Hichem Mechichi στο αξίωμα του Πρωθυπουργού. Κάτι τέτοιο, όμως, δε συνέβη.
Οικονομική εξαθλίωση
Ήδη από τις αρχές του 2021, μία αξιοσημείωτη μερίδα πολιτών –αποτελούμενη κυρίως από νέους– οργανώθηκε κατά μήκος της χώρας, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για τα φαινόμενα της διαφθοράς και της έλλειψης εργασιακών ευκαιριών, που πλήττουν βαθύτατα τη νεολαία, ηλικίας 20 έως 30 ετών. Βάσει στοιχείων της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 22% του συνολικού πληθυσμού διαβιεί υπό συνθήκες πενίας, με την ανεργία να εκτοξεύεται στο 15%. Βέβαια, η κινητοποίηση των νέων και ιδιαίτερα των αποφοίτων πανεπιστημίων τεκμαίρεται από το γεγονός ότι η ανεργία αγγίζει το 30% στους κύκλους τους, αναγκάζοντάς τους να διαμορφώσουν το μέλλον τους μακριά από τη γενέτειρά τους. Ακόμη, η Τυνησία καταγράφει μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και αντιμετωπίζει δυσκολίες στην αποπληρωμή του υπάρχοντος χρέους της, το οποίο θα μπορούσε να καλυφθεί μόνον με την απαίτηση ενός επιπλέον δανείου από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Πανδημία κορωνοϊού
Η πανδημία του κορωνοϊού είχε σαφέστατα μία αρνητική επίδραση στον κλάδο της οικονομίας της χώρας, διότι σε περίπου ενάμιση χρόνο επιβλήθηκαν αλλεπάλληλα lockdown, που σήμαναν το τέλος της λειτουργίας δεκάδων χιλιάδων επιχειρήσεων. Πέραν τούτου, η διαχείριση της πανδημίας αποτέλεσε «κόκκινο πανί» για την κυβέρνηση, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να περιορίσει τη διασπορά της και να προχωρήσει με γοργούς ρυθμούς στην επιστροφή προς την κανονικότητα με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Εντούτοις, η Τυνησία μέχρι στιγμής έχει ξεπεράσει τους 18.000 θανάτους, ενώ το εμβολιαστικό πρόγραμμα έχει μετατραπεί σε φιάσκο, με πλήρως εμβολιασμένους μόλις το 7%, σε ένα κράτος με συνολικό πληθυσμό 11,7 εκατομμυρίων. Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, όμως, ήταν το ρεκόρ των 300 θανάτων σε ένα 24ωρο την προηγούμενη εβδομάδα, με τους πολίτες να ξεσηκώνονται εκ νέου και την ηγεσία να λαμβάνει τολμηρές αποφάσεις.
Κυβερνητικός κυκεώνας
Οι διαδηλώσεις της περασμένης Κυριακής έστειλαν ένα ηχηρό μήνυμα προς την κυβέρνηση: καμία ανοχή στα αντιδημοκρατικά μέτρα και στην πολιτική ασυδοσία. Για τους Τυνήσιους, η κυβέρνηση εμφανίστηκε κατώτερη των περιστάσεων, καθώς αντί να προβεί στην εύρεση λύσεων επί των ανωτέρω ζητημάτων, επιχείρησε να κατευνάσει τα πνεύματα μέσω του περιορισμού στην κυκλοφορία και την έκφραση. Τότε, ο Πρόεδρος Saied φοβούμενος μήπως απωλέσει τη θέση που με τόσο κόπο απέκτησε, ανακοίνωσε μία σειρά αμφίρροπων ενεργειών, οι οποίες προκάλεσαν έντονη διχογνωμία. Συγκεκριμένα, διέλυσε τη μονοθάλαμη Βουλή των Αντιπροσώπων και απομάκρυνε τον Πρωθυπουργό Mechichi, με την πολύτιμη αρωγή του στρατού, ισχυριζόμενος πως πράττει για το κοινό συμφέρον, προστατεύοντας το κράτος του από τη σήψη των δημοκρατικών θεσμών και επιδιώκοντας την αποκατάσταση της ειρήνης.
Η πλειονότητα των κομμάτων της χώρας εξέφρασε τη διαφωνία της για τις πράξεις του Τυνήσιου Προέδρου, χαρακτηρίζοντάς τις ως πραξικόπημα. Πράγματι, παρά το γεγονός ότι το άρθρο 80 του Συντάγματος προβλέπει κατάλυση της κυβερνήσεως σε περιόδους εκτάκτου ανάγκης, αυτές δεν αποσαφηνίζονται ρητώς κι επομένως τίθεται εν αμφιβόλω η καθαρότητα της προεδρικής πρωτοβουλίας. Οι αμφιβολίες πολλαπλασιάστηκαν δε, όταν ο στρατός διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις, απειλώντας τους αντιφρονούντες και ασκώντας ωμή βία εναντίον τους. Εξάλλου, κατά τα λεγόμενα του Saied: «εάν κάποιος πολίτης καταφύγει στα όπλα, οι ένοπλες δυνάμεις θα απαντήσουν με βροχή από σφαίρες».
Υπεισερχόμενος στα ανακοινωθέντα μέτρα του Προέδρου, αξίζει να τονισθεί η συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του ιδίου και του στρατού για διάστημα 30 ημερών, ωσότου δηλαδή η κατάσταση αποκλιμακωθεί. Βέβαια, ελέω των πιέσεων του κυρίαρχου, μετριοπαθούς ισλαμιστικού κόμματος του κράτους, ονόματι Ennahda, υποσχέθηκε ο Saied να διοριστεί προσωρινά ένας πρωθυπουργός που θα τον συνεπικουρεί, εξετάζοντας το ενδεχόμενο διεξαγωγής εκλογών με κάποια επιφύλαξη. Αυτό συμβαίνει επειδή προσβλέπει στην κατάργηση όλων των πολιτικών κομμάτων και στην εδραίωση μίας αμεσότερης –κατ’ αυτόν– δημοκρατίας, που θα στηρίζεται στα τοπικά συμβούλια. Ενδεχομένως, θεωρεί πως με την εκλογή τοπικών αρχόντων θα εξασφαλίζεται ευκολότερα η εύνοια προς αυτόν, τροφοδοτώντας πολύ περισσότερο την ευνοιοκρατία και τη διαφθορά.
Η λαϊκή αμφιταλάντευση
Παραδόξως, η κατάρρευση του Κοινοβουλίου της Τυνησίας χαιρετίστηκε ως επί το πλείστον από τον λαό της, ο οποίος αδημονεί να υλοποιηθούν οι υποσχέσεις του Προέδρου και να δοθεί ένα οριστικό τέλος στις χρόνιες, εσωτερικές ανισορροπίες. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, συγκεντρώθηκαν στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, πανηγυρίζοντας την καθαίρεση του «αντι-λαϊκού» Πρωθυπουργού, θυμίζοντας σκηνές από την πτώση του δικτάτορα Ben Ali. Στον αντίποδα, αρκετοί ήταν εκείνοι που παρομοίασαν τον Saied με τον Ben Ali, πιστεύοντας ακράδαντα πως θα εκμεταλλευθεί τις αναταραχές και θα αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη –έχοντας επιτρέψει ήδη την εισβολή του στρατού σε δημοσιογραφικά κτίρια– δημιουργώντας ένα πολύ γνώριμο αυταρχικό καθεστώς, σαν αυτό των γειτονικών και όχι μόνο κρατών.
Η χλιαρή στάση της διεθνούς κοινότητας
Η διεθνής κοινότητα ασφαλώς και παρακολουθεί εναγωνίως τις εξελίξεις στη Βόρεια Αφρική, έχοντας στο μεταξύ καθησυχαστεί από τις διαβεβαιώσεις του Τυνήσιου Προέδρου και των αξιωματούχων του πως η ενέργειά του ήταν καθόλα νόμιμη και πως θα επανέλθει λίαν συντόμως η δημοκρατία. Έτσι, προς το παρόν χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και η Αίγυπτος έχουν ζητήσει να διατηρηθεί ανοιχτός ο πολιτικός διάλογος με όλα τα κόμματα της επικράτειας, περιορίζοντας τις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Εν κατακλείδι, η Τυνησία, το λίκνο της Αραβικής Άνοιξης, βαδίζει σε ένα μονοπάτι δίχως σαφείς κατευθυντήριες γραμμές. Μπορεί η ξαφνική διάλυση της κυβέρνησης να αποσκοπεί φαινομενικά σε καλό, αλλά δεν παύει να αποτελεί πραξικόπημα. Οπότε, ο Πρόεδρος Saied αυτή τη στιγμή «έχει το μαχαίρι, έχει και το καρπούζι». Διαμορφώνει το πολιτικό παιχνίδι όπως εκείνος επιθυμεί και ο λαός ευελπιστεί να μην μετατραπεί η πατρίδα του σε μία δεύτερη Λιβύη, γιατί ο δρόμος δεν θα έχει επιστροφή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What happened in Tunisia was a coup, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia’s PM sacked after violent Covid protests, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia President Kais Saied accused of coup amid clashes, BBC, διαθέσιμο εδώ
- What is going on in Tunisia? All you need to know, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Tunisian democracy in crisis after president ousts government, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia: Turmoil continues as president sacks more officials, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Powerbrokers of Arab world will be closely watching Tunisia, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia’s Saied moves on economy and Covid-19 after dismissing government, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia’s president imposes month-long curfew and bans gatherings, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia president accused of staging coup after suspending parliament, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Tunisia in turmoil as president purges officials and seizes judicial power, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
