Η σινορωσική ενεργειακή συνεργασία εν έτει 2021

Της Δανάης Λυπιρίδη,

Η ενεργειακή πολιτική της Ρωσίας χρησιμοποιείται εργαλειακά στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής της. Σύμφωνα με τον ρωσικό γεωπολιτικό ρεαλισμό, ο εθνοκεντρισμός και η επιδίωξη των εθνικών συμφερόντων κυριαρχούν στη ρωσική εξωτερική πολιτική. Επομένως, είναι στο πλαίσιο των ζωτικών της συμφερόντων, τόσο από άποψης γεωοικονομικής όσο και γεωπολιτικής ασφάλειας, να διατηρήσει την θέση της ως ένας από τους σημαντικότερους ενεργειακούς παίκτες στην παγκόσμια αγορά ενέργειας. Χαρακτηριστική είναι, εξάλλου, και η δήλωση του Ρώσου Υπουργού Εξωτερικών Sergei Lavrov: «Η ρωσική εξωτερική πολιτική σήμερα είναι τέτοια που για πρώτη φορά στην ιστορία της η Ρωσία υπερασπίζεται το εθνικό της συμφέρον χρησιμοποιώντας τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά της», γεγονός που υποδεικνύει τη σημασία της ενεργειακής γεωπολιτικής για το ρωσικό κράτος.

Στα χρόνια που προηγήθηκαν της ουκρανικής κρίσης του 2014, οι τιμές του πετρελαίου ήταν υψηλές και οι δυτικές χώρες και εταιρείες ήταν πρόθυμες για συνεργασία και για αύξηση των επενδύσεων τους στη Ρωσία – ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα. Έτσι, ένας σημαντικός αριθμός ρωσικών εταιρειών, συμπεριλαμβανομένων κρατικών εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, ανέλαβαν υψηλά επίπεδα χρέους, βασιζόμενες στην υπόθεση ότι οι τιμές του πετρελαίου θα παρέμεναν υψηλές. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, η Ρωσία αντιμετώπισε όχι μόνο τις δυτικές κυρώσεις αλλά και την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου. Ο συνδυασμός αυτών των 2 παραγόντων άφησε το ρωσικό κράτος οικονομικά ευάλωτο και ως αποτέλεσμα οδηγήθηκε στην εντατικοποίηση των διμερών ενεργειακών του σχέσεων με τον μεγαλύτερο μη δυτικό εμπορικό εταίρο του: την Κίνα. Με την στροφή της προς ανατολάς, η Ρωσία έστειλε το μήνυμα στη Δύση ότι η Ασία έχει τη δυνατότητα να γίνει αντίβαρο στις ευρωρωσικές ενεργειακές εξαγωγές, προσφέροντας μια πληθώρα επιλογών, οι οποίες είναι μακροπρόθεσμα ωφέλιμες για τα ρωσικά συμφέροντα.

Βέβαια, ακόμα και πριν την επιβολή των δυτικών κυρώσεων στα τέλη του 2014, είχαν ήδη σημειωθεί σημαντικές εξελίξεις στη σινορωσική ενεργειακή συνεργασία. Οι συμφωνίες της China National Petroleum Corporation (CNPC) με τον ρωσικό ενεργειακό κολοσσό Gazprom, τον Μάιο του 2014, για τον αγωγό φυσικού αερίου Power of Siberia και με τη ρωσική ενεργειακή εταιρεία Novatek για τη χρηματοδότηση του μεγάλου έργου υγροποιημένου φυσικού αερίου από την επαρχία Υamal στη Σιβηρία (“Yamal liquified natural gas project”), τον Απρίλιο του 2014,  βοήθησαν, αφενός στον μετριασμό μακροχρόνιων ανησυχιών ενεργειακής ασφάλειας της Κίνας και αφετέρου στη διασφάλιση των ρωσικών γεωοικονομικών συμφερόντων στην περιοχή της Άπω Ανατολής και στον Αρκτικό Κύκλο.

Σύμφωνα με στοιχεία της ιστοσελίδας World’s Top Exports για το 2020, η Κίνα εισήγαγε αργό πετρέλαιο αξίας 36.5 δισ. δολαρίων (ποσότητα που αντιπροσωπεύει το 15.3% των συνολικών κινεζικών εισαγωγών αργού πετρελαίου το έτος 2020) από τη Ρωσία, καθιστώντας το ρωσικό κράτος τον 2^ο μεγαλύτερο εξαγωγό πετρελαίου στην κινεζική αγορά μετά τη Σαουδική Αραβία. Παρόλα αυτά, η Ρωσία παραμένει μακροπρόθεσμα ο πιο σταθερός και αξιόπιστος ενεργειακός προμηθευτής της Κίνας, καθώς διαφοροποιείται από τα ασταθή κράτη της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Επιπλέον, μια μεγαλύτερη στροφή της Κίνας προς τις ρωσικές ενεργειακές προμήθειες στο άμεσο μέλλον θα μπορούσε να δικαιολογηθεί και από τη γεωστρατηγική ενεργειακή τρωτότητά της. Παρά τα μεγάλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Νότιας Σινικής Θάλασσας, οι συγκεκριμένη περιοχή είναι διαφιλονικούμενη και η Κίνα συγκρούεται με διάφορα όμορα και παράκτια κράτη (δηλαδή τα κράτη Μπρουνέι, Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες, Ταϊβάν και Βιετνάμ), γεγονός που αποτελεί τροχοπέδη στην ενεργειακή της εκμετάλλευση. Επίσης, μεγάλο ποσοστό εισαγόμενου πετρελαίου, υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) αλλά και άνθρακα φτάνει στην κινεζική επικράτεια μέσω της θαλάσσιας οδού των Στενών της Μαλάκκα, στη Μαλαισία. Τα φορτία που περνάνε τα στενά συχνά υπόκεινται σε πειρατεία, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό τους να μην φτάνει ποτέ στον προορισμό του.

Στον τομέα του ΥΦΑ γίνονται προσπάθειες εντατικοποίησης των σχέσεων ρωσικών και κινέζικων ενεργειακών εταιρειών. Το 2019, η Novatek πώλησε το 20% του έργου Arctic LNG-2 στις κινεζικές εταιρείες CNPC και China National Offshore Oil Corporation, ενισχύοντας περεταίρω τη σινορωσική ενεργειακή συνεργασία, ενώ προς το τέλος του ίδιου έτους, ο αγωγός Power of Siberia τέθηκε σε λειτουργία, ξεκινώντας τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Κίνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κινεζικές επενδύσεις σε μεγάλα ρωσικά έργα ΥΦΑ αποτελούν και αιτία έντασης στις σχέσεις των 2 χωρών, καθώς οι γραφειοκρατικές διαφορές και η εφαρμογή διαφορετικών πολιτικών προκαλούν προστριβές. Ωστόσο, οι επενδύσεις αυτές πραγματοποιούνται καλή τη πίστη, ελαχιστοποιώντας έτσι οποιοδήποτε αρνητικό μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στις σινορωσικές σχέσεις.

Μέχρι σήμερα, η ενεργειακή πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας έχει αποφύγει τη διμερή εξάρτησή της από την Κίνα. Η Ρωσία προμηθεύει περίπου το 26% των εισαγωγών πετρελαίου και το 43% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2020, καθιστώντας την ευρωπαϊκή αγορά πρωταρχικής σημασίας εξαγωγικό προορισμό για τον ρωσικό ενεργειακό τομέα. Επιπλέον, με την περαιτέρω μεγέθυνση της κινεζικής οικονομίας, η αλληλεξάρτησή τους θα ισχυροποιηθεί· η Κίνα θα εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από το ρωσικό ΥΦΑ όσο αυξάνεται η παραγωγική και εξαγωγική της δύναμη και η Ρωσία με την εκμετάλλευση των πλούσιων, όπως φημολογείται, ενεργειακών κοιτασμάτων της Αρκτικής θα δύναται να ελέγχει περισσότερο τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου και να είναι πολύ πιο ανταγωνιστική στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά. Σύμφωνα με έρευνες, πιθανολογείται ότι η περιοχή της Αρκτικής κατέχει το 1/8 των παγκόσμιων πετρελαϊκών πόρων που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί, όπως και το 1/3 των παγκόσμιων πόρων φυσικού αερίου. Ως αποτέλεσμα, φαίνεται ότι η Ρωσία, λόγω της ορθολογικής διαχείρισης των ενεργειακών της πόρων, ασκεί σημαντική επιρροή, προωθώντας, εντός διμερών και πολυμερών πλαισίων, αμοιβαία επωφελείς εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες (Κίνα) και διακρατικές ενώσεις (ΕΕ), έχοντας ως γνώμονα τις αρχές της κυριαρχίας και του πραγματισμού.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Overland, I. και Kubayeva, G. “Did China Bankroll Russia’s Annexation of Crimea? The Role of Sino-Russian Energy Relations”. Στο: Blakkisrud H., Wilson Rowe E. (eds) Russia’s Turn to the East. Palgrave Pivot, Cham, 2018, σελ. 95-118.

• Top 15 Crude Oil Suppliers to China 2020, worldstopexports.com, διαθέσιμο εδώ
• Tian, Hao. “Sino-Russian Relations: Conflict and Cooperation”, Lehigh Preserve Institutional Repository, 2015.
• Σωτηροπούλου, Παρασκευή. «Στρατηγική Συνεργασία Ρωσίας – Κίνας: Ενέργεια και Άμυνα», Πανεπιστημιο Πειραιώς, Σχολή Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, 2018.
• Kaczmarski, Marcin. “Russia–China: Ever Closer Relationship, But Not an Alliance Yet”, Russian Analytical Digest, 265, 2021, σελ. 2-3.
• Russia-EU – international trade in goods statistics, europa.eu, διαθέσιμο εδώ

• Treat, Jason και Williams, Ryan. “2036: Last Summer Ice”, National Geographic, 2019, σελ. 47.