Του Χριστόφορου Σωτηρίου,
Ο συγγραφέας του έργου, Σπύρος Περεσιάδης, γεννήθηκε στο Μεσορρούγι Αχαΐας το 1854. Τελείωσε το «ελληνικό» σχολείο και εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος. Από δύο μοιραία χτυπήματα, ένα στην παιδική του ηλικία και ένα δεύτερο πολύ αργότερα, έχασε την όραση του και τυφλός έγραψε όλα τα έργα του. Κατά βάση έγραφε ειδυλλιακά και πατριωτικά δράματα, στο σύνολο έγραψε δεκατέσσερα δράματα, τα περισσότερα έμμετρα σε δεκαπεντασύλλαβο και λαϊκή γλώσσα. Στην Ακράτα, όπου ζούσε πριν την ολική τύφλωση, εξέδωσε το 1891 την εβδομαδιαία εφημερίδα Αστραπή, ενώ πρωτοστάτησε στα θεατρικά δρώμενα του τόπου, μετέχοντας και ο ίδιος σε ερασιτεχνικές παραστάσεις. Το 1892 έγραψε το πρώτο του πεζό δράμα «Μαργαρίτα» και τον επόμενο χρόνο έγραψε και παρουσίασε με ντόπιους ερασιτέχνες το έμμετρο δραματικό ειδύλλιο Γκόλφω, το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα το 1894. Την εγκατάστασή του στην Αθήνα, το 1897, ακολούθησε η συγγραφή και των υπόλοιπων έργων του: Το δραματικό ειδύλλιο Μόρφω, το πατριωτικό δράμα Χορός του Ζαλόγγου, τον Μαγεμένο βοσκό, την Πάργα, την κωμωδία Προεστός, καθώς και την ποιητική συλλογή Καινούργιες Δάφνες, με ποιήματα εμπνευσμένα από τα κατορθώματα των Ελλήνων στους Βαλκανικούς Πολέμους. Πάμε να δούμε όμως την πορεία που είχε το δραματικό ειδύλλιο Εσμέ.
Βαδίζοντας στα ίχνη του πρωτοπόρου Δημήτριου Κορομηλά στο είδος του δραματικού ειδυλλίου, η γραφή του τυφλού επαρχιώτη Σπύρου Περεσιάδη αναδεικνύει τον κόσμο της ελληνικής ορεινής επαρχίας και των παραδόσεων της, τον κόσμο του βουνού και του λόγγου, εμποτισμένο με ηθογραφικά στοιχεία, έντονη αισθηματολογία και πατριωτική πνοή. Τα έργα του είναι γραμμένα στη δημοτική γλώσσα και σε ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο στίχο, ενώ η δράση τους εμπλουτίζεται από μικρό αριθμό δημοτικών ή δημοτικοφανών τραγουδιών. Μετά την θρυλική Γκόλφω, η οποία είχε ιδιαιτέρα μεγάλη επιτυχία, «το ενθουσιαστικόν και περιπαθέστατον ειδυλλιακόν δράμα εις 4 πράξεις» του συγγραφέα Εσμέ η Τουρκοπούλα, το τέταρτο στη σειρά έργο του, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στις 22 Ιουνίου 1896 στο Θέατρο Βαριετέ της Αθήνας από τον θίασο της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου, με την ίδια να ερμηνεύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Η πλοκή διαδραματίζεται στα Καλάβρυτα στις παραμονές της ελληνικής επανάστασης του 1821. Ένα ερωτευμένο ζευγάρι, ο Έλληνας Δρόσος και η Τουρκάλα Εσμέ, δεν είναι αισιόδοξοι για τη σχέση τους, καθώς έρχονται αντιμέτωποι όχι μόνο με τις αντιρρήσεις των οικογενειών τους, αλλά και τους προσωπικούς τους ενδοιασμούς για τα θέματα της πατρίδας και της θρησκείας. Η επιθυμία του Δρόσου να βρίσκεται κοντά στην αγαπημένη του, τον κάνει να θυσιάσει τα πιστεύω του, με σκοπό να φύγει μαζί της. Ωστόσο, μετανιώνει μη μπορώντας να αφήσει μία τέτοια ιστορική στιγμή την πατρίδα και τους συντρόφους του. Η κοπέλα, απογοητευμένη, δε διστάζει να βάλει τέλος στη ζωή της, όμως την προηγείται η κατάληξη της άρρωστης μητέρας της. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο Στράτος, πατέρας του Δρόσου, φυλακίζεται από τους Τούρκους, οι οποίοι ζητούν για αντάλλαγμα τον ίδιο τον Δρόσο, ο οποίος είναι έτοιμος να το δεχτεί, ώστε να ελευθερωθεί ο πατέρας του. Ωστόσο, η Εσμέ μεσολαβεί για να αφήσουν ελεύθερο τον Στράτο και τους ανακοινώνει πως είναι αποφασισμένη να γίνει Χριστιανή, προκειμένου να παντρευτεί τον Δρόσο. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη, η οικογένεια του Δρόσου την αποδέχεται και συμφωνεί να γίνει ο γάμος τους.
Το έργο σημείωσε θριαμβευτική επιτυχία, με ευρύτατη απήχηση στο κοινό, η Εσμέ του Περεσιάδη είχε διανύσει μία αξιοπρόσεκτη πορεία τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Ο έντεχνος και συνάμα βαθιά λαϊκός λόγος του συγγραφέα, ένας λόγος που μυρίζει ύπαιθρο, χωμάτινος, αλλά και εξόχως ποιητικός με στοιχεία ειδυλλιακά, αλλά και ρεαλιστικά, που απλώνουν ρίζες στην Ιστορία, συγκινούσε και εξακολουθεί να συγκινεί ως υπόμνηση μίας εποχής που ναι μεν έχει παρέλθει, αλλά διεκδικεί μία δεύτερη «ζωή».
Μια τέτοια δεύτερη ζωή τής έδωσε αυτό το καλοκαίρι ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, που με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση βρήκε την ευκαιρία να ανεβάσει ξανά αυτή την παράσταση, σε σκηνοθεσία της ηθοποιού και σκηνοθέτριας Μαρίνας Βρόντη. Σας παραθέτω μερικά λόγια από το σκηνοθετικό της σημείωμα: «Πιάστηκα από τον έρωτα. Αυτή είναι η αλήθεια, πιάστηκα από τον έρωτα. Και τον ανέβασα. Τον ανέβασαν οι ηθοποιοί μου…Ήθελα να μην χάσω τον στίχο αλλά να βλέπω ανθρώπους να μιλούν, όχι ήρωες. Να αναδείξω τα κρυμμένα που μου ψιθύριζε ο συγγραφέας. Ο Περεσιάδης μου έδωσε την άδεια να μιλήσω απλά για θέματα μεγάλα…Ένα μεγαλύτερο ευχαριστώ στους ηθοποιούς μου… που απογείωσαν με την υποκριτική τους ένα έργο γραμμένο πριν από εκατό και βάλε χρόνια». Οι ηθοποιοί που υποδύονται τους ρόλους είναι (με σειρά εμφάνισης) οι Ανδρέας Τσουρής (Στράτος), Δημήτρης Αντωνίου (Φλόγας), Γρηγόρης Γεωργίου (Χονδρογιάννης), Χριστίνα Παυλίδου (Δέσπω), Βασίλης Χαραλάμπους (Μπίρκος), Αθηνά Μουστάκα (Κάρμεν), Προκόπης Αγαθοκλέους (Δρόσος), Χριστίνα Παπαδοπούλου (Εσμέ), Έρικα Μπεγέτη (Χατιγιέ).
Τη μουσική της παράστασης ανέλαβε ο Κώστας Κακογιάννης. Μερικά από τα τραγούδια που ακούγονται στην παράσταση είναι το «Κέρνα μας», «Της αγάπης τα σημάδια» και το «Τικ Τακ». Η παράσταση έκανε περιοδεία σε όλη την Κύπρο, όπου απέσπασε την αγάπη του κοινού και τις καλύτερες κριτικές στο θεατρικό και μη κόσμο. Άξιο αναφοράς είναι πως το δραματικό ειδύλλιο συμμετείχε στο φεστιβάλ Αθηνών –Επιδαύρου με δύο παραστάσεις στις 23 & 24 Ιουλίου. Η παρουσίαση της Εσμέ στο Φεστιβάλ εγγράφεται στη μακρά πορεία συνεργασίας των δύο θεσμών, με αφετηρία την εμβληματική παράσταση των «Ικέτιδων» από τον ΘΟΚ στην Επίδαυρο το 1980. Μεταξύ των καλεσμένων, στην πρεμιέρα παρευρίσκονταν και οι σκηνογράφοι Άγγελος Αγγελή και Γιώργος Ζιάκας, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιώργος Αρμένης, η Πρόεδρος του ΘΟΚ Αντιγόνη Παπαφιλίππου και ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής Σάββας Κυριακίδης.
Τέλος, σας αναφέρω προσωπικές απόψεις των δύο βασικών πρωταγωνιστών του έργου, του Προκόπη Αγαθοκλέους (Δρόσος) και της Χριστίνας Παπαδοπούλου (Εσμέ). Σύμφωνα με τις συνεντεύξεις των δύο ηθοποιών στο Παράθυρο και στην Καθημερινή για το έργο του Σπύρου Περεσιάδη: «Όσον αφορά το έργο του Σπύρου Περεσιάδη, προσπαθήσαμε να αφαιρέσουμε πολλά πατριωτικά στοιχεία, γιατί αυτό που θέλαμε ήταν να εξυψώσουμε τον έρωτα μέσα από αυτή την ιστορία και όχι τόσο να υπογραμμίσουμε τα στοιχεία που έχουν να κάνουν με πατρίδες και θρησκείες. Σίγουρα υπάρχουν κι αυτά τα στοιχεία -δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε γιατί αυτά ήταν τα εμπόδια που αντιμετώπιζε το ζευγάρι- αλλά τα περιορίσαμε όσο μπορούσαμε γιατί πολύ εύκολα μπορούσαν να είναι παρεξηγήσιμα.
Σύμφωνα με την Χριστίνα Παπαδοπούλου, «η Εσμέ ως ρόλος είναι πάρα πολύ δύσκολος γιατί είναι μία ηρωίδα ακραία συναισθηματικά φορτισμένη. Φτάνει σε σημείο να απειλήσει ότι θα αυτοκτονήσει, γιατί ο Δρόσος δεν δέχεται να την ακολουθήσει και να ζήσουν μαζί, λόγω του ότι θέλει να πολεμήσει για τη διεκδίκηση της ελευθερίας του. Επίσης δυσκολία υπήρχε και στο κομμάτι του λόγου, καθώς έπρεπε να ξεφύγουμε από τον ποιητικό λόγο του Σπύρου Περεσιάδη -που είναι πάρα πολύ όμορφος, παραμυθένιος, πομπώδης- και να βρούμε την προφορικότητα του λόγου, την αμεσότητα, να φέρουμε στο σήμερα τον δεκαπεντασύλλαβο σε σημείο που δεν θα κουράζει τον θεατή.»
Ο Προκόπης αναφέρει πως «ο λόγος του έργου από γραφής του θα μπορούσε να ηχήσει αρκετά εθνικό-θρησκευτικό-πατριωτικός και αυτό ήταν ένα στοίχημα από την αρχή να το αποφύγουμε, θέλαμε να γλυκάνει, και αφαιρώντας πολλά από αυτά τα σημεία, να φτάσουμε στο μεδούλι του έργου, που είναι η συνύπαρξη αυτών των δύο ανθρώπων που θέλουν να ζήσουν ελεύθερα, να ερωτευτούν ελεύθερα. Να υπάρξουν εν ολίγοις μέσα σε μία κοινωνία που τους θέλει χώρια. Το πιο σημαντικό για τον θεατή είναι να πάρει όση περισσότερη ελευθερία μπορεί σε όλα τα επίπεδα. Θα ήθελα ο θεατής να φύγει από το θέατρο και να σκεφτεί πού συμπεριφέρεται δογματικά, και πού οι ιδέες και το μυαλό του δημιουργούν στεγανά, που δεν τον αφήνουν να συνυπάρξει με οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο σε αυτόν τον πλανήτη. Το ζητούμενο, άλλωστε, είναι αυτό. Ελεύθερα να αποφασίζω για το σώμα μου, το πνεύμα μου και τα συναισθήματά μου.» Σύμφωνα με την Χριστίνα, να φύγει ο θεατής και να μη φοβάται, να δει ότι μπορεί να σταθεί στα πόδια του, ότι μπορεί να βάζει τα όριά του και να δει ότι μπορεί να ζει όπως θέλει να ζει και όλα τα υπόλοιπα περισσεύουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σπυρίδωνος Περεσιάδου, Τουρκοπούλα Εσμέ, Φυλλάδιο
- Πρόγραμμα Παράστασης
- Σπυρίδων Περεσιάδης, theatrokaiparadosi.thea.auth.gr, διαθέσιμο εδώ
- Χριστίνα Παπαδοπούλου: «Η Εσμέ είναι χαραγμένη μέσα μου», parathiro.politis.com.cy, διαθέσιμο εδώ
- Ο έρωτας πάντα δεν νικά, μα φτερά βγάζει, kathimerini.com.cy, διαθέσιμο εδώ
