Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Την 1η Ιουνίου 1973, προσπαθώντας η Χούντα να αντιδράσει στο κίνημα του Ναυτικού, ανακήρυξε την Ελλάδα με συντακτική πράξη σε Προεδρική Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Πρώτος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος. Η πράξη αυτή, όμως, θα έπρεπε να εγκριθεί με δημοψήφισμα από τους Έλληνες.
Το δημοψήφισμα του 1973 προκηρύχθηκε στις 12 Ιουνίου και ήταν το δεύτερο δημοψήφισμα που διεξήχθη από τη Χούντα, με στόχο να κρίνει το μέλλον του θεσμού της βασιλείας στο ελληνικό κράτος. Διεξήχθη στις 29 Ιουλίου 1973, ημέρα Κυριακή, με στόχο να εγκριθεί από το εκλογικό σώμα το σχέδιο ψηφίσματος με το όνομα «περί τροποποιήσεως του από τις 15 Νοέμβριου 1968 Συντάγματος», αλλά και να εκλεγούν ο επόμενος Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, η θητεία των οποίων θα ήταν για 8 χρόνια. Τα δύο πρόσωπα που θα διεκδικούσαν αυτές τις θέσεις θα ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και ο Οδυσσέας Αγγελής αντίστοιχα. Ο τρίτος στόχος, που ήταν προϋπόθεση για τα παραπάνω, ήταν να εγκριθεί η μετάβαση από το πολίτευμα της μοναρχίας σε αυτό της δημοκρατίας.
Το δημοψήφισμα είχε αποφασιστεί να διεξαχθεί με σκοπό να προλάβει δυσμενείς εξελίξεις και δυσαρέσκεια του κόσμου απέναντι στο καθεστώς της χούντας. Ήταν εντός του γενικότερου πλαισίου για φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, περισσότερο φιλικό προς τους πολίτες, με έναν μανδύα δημοκρατίας και ελεύθερου κοινοβουλευτισμού.
Σχετικά με τα αποτελέσματα, το σύνολο των Ελλήνων που μπορούσαν να ψηφίσουν ήταν περίπου 5.800.000 Έλληνες πολίτες. Το σύνολο της συμμετοχής ήταν αρκετά μεγάλο, δεδομένης και της σημαντικής στιγμής για το κράτος, με τη συμμετοχή να βρίσκεται στο 85%, ποσοστό μεγάλο, αν συγκριθεί με τις σημερινές βουλευτικές εκλογές, που χαρακτηρίζονται από μεγάλα επίπεδα αποχής. Οι έγκυροι ψήφοι ήταν περίπου 4.934.000 και αυτοί που ήταν γραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και δεν ψήφισαν ήταν λιγότεροι του 1.000.000, κοντά στους 800.000. Από αυτούς που ψήφισαν, 3.870.000 ψήφισαν «ναι» στο δημοψήφισμα, ενώ 1.064.000 ψήφισαν «όχι». Μεταφράζοντας αυτά τα νούμερα σε ποσοστά, βλέπουμε ότι ναι ψήφισε το 78,43%, ενώ όχι το 21,57%.
Το δημοψήφισμα αυτό αποτέλεσε πραγματικά μια πολύ σημαντική στιγμή για τον θεσμό της βασιλείας, μαζί με τα υπόλοιπα δημοψηφίσματα που αφορούσαν την τύχη της. Η οριστική κατάργηση του θεσμού θα έρθει λίγο καιρό αργότερα.
Φυσικά είναι προφανής η νοθεία, αν συγκριθεί αυτό το δημοψήφισμα με το επόμενο. Στο δημοψήφισμα του 1973 το «ναι» ήταν περίπου 78%, ενώ στο δημοψήφισμα του 1974 69%, δείχνοντας ότι η Χούντα έβαλε το χέρι της στη διαμόρφωση του αποτελέσματος. Μάλιστα, προκειμένου να πάνε να ψηφίσουν όλοι οι Έλληνες, ο Παπαδόπουλος επέτρεψε το δημοψήφισμα να γίνει χωρίς τη χρήση των εκλογικών καταλόγων, αλλά ο κάθε πολίτης μπορούσε να πάει να ψηφίσει μόνο με την ταυτότητά του στο μέρος που βρισκόταν εκείνη τη στιγμή. Εξάλλου, ήταν καλοκαίρι και αυτό διευκόλυνε την ταυτόχρονη πραγματοποίηση δημοψηφίσματος και διακοπών.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγονός ότι αυτό ήταν το πρώτο δημοψήφισμα και, γενικότερα, η πρώτη φορά που σε εκλογική αναμέτρηση προβλήθηκε από την τηλεόραση τηλεοπτικό σποτ, με στόχο να προτρέψει τους Έλληνες να ψηφίσουν «ναι».
Από τα υπόλοιπα στοιχεία που έχουν ενδιαφέρον, θα ήταν καλό να δούμε μερικά πράγματα σχετικά με το κλίμα γύρω από το δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα υπήρξε η αφορμή να ξεκινήσουν κόντρες ανάμεσα στην ενωμένη μέχρι τότε ηγεσία. Ο Νικόλαος Μακαρέζος έτρεφε φιλοδοξίες ότι, μετά την τοποθέτηση του Παπαδόπουλου στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο ίδιος θα μπορούσε να πάρει τη θέση που εκείνος είχε πριν, ενώ ταυτόχρονα και ο Δημήτρης Ιωαννίδης ήθελε την ίδια θέση, αυτή του πρωθυπουργού. Σχετικά με τη θέση του αντιπροέδρου, εκτός από τον Αγγελή που την έλαβε, την διεκδίκησε και ο Στυλιανός Παττακός, χωρίς τελικά να την πάρει.
Το πιο σημαντικό είναι ότι, εκτός από τον Παπαδόπουλο, κανένας άλλος από τους αρχηγούς δεν ήθελε το σύστημα να πολιτικοποιήσει, με την τοποθέτησή τους σε σημαντικές θέσεις, ανθρώπους έξω από το στράτευμα. Οι εξελίξεις, όμως, έγιναν όπως είναι σήμερα γνωστές. Στη θέση του πρωθυπουργού τοποθετήθηκε ένας πολιτικός, ενώ λίγο καιρό αργότερα, και μετά από αλλαγές στη θέση αυτή, η Χούντα κατέρρευσε μετά τα γεγονότα της Κύπρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καθημερινή – 7 Ημέρες. (19/12/1999) Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα, 1970-1980 (PDF). Διαθέσιμο εδώ.
- Διγκαβές, Κ. (1990), Ελληνικό και διεθνές Αλμανάκ 1990, Θεσσαλονίκη: Εκδ. «Αλμανάκ», σελ. 337.
- Λασκαρίδης, Λ. (01/08/2013), Δημοψήφισμα χωρίς εκλογικούς καταλόγους – Το ΄κανε κι αυτό η Χούντα, . Διαθέσιμο εδώ.
- Πρωτοσέλιδο εφημερίδας Μακεδονία, φύλλο της Τρίτης 31 Ιουλίου 1973, ψηφιακή συλλογή εφημερίδων Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Διαθέσιμο εδώ.
