Του Ελευθέριου Ζαμπουλάκη,
Σίγουρα, όλοι μας έχουμε ακούσει θεωρίες συνωμοσίας. Ιδιαίτερα τώρα με τον κορωνοϊό, οι συνωμοσίες πάνε και έρχονται. Τσιπάκια, εμβόλια, ιστορίες και κακό. Μην ξεχνάμε, όμως, πως γενικά, οι συνωμοσίες είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο και δεν αποτελούν μέρος της φαντασίας. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε εκτεταμένα και από την Ιστορία. Ένα παράδειγμα είναι η δολοφονία του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας, που οδήγησε στο «Μεγάλο Πόλεμο». Από την ελληνική ιστορία, και για την συνωμοσία που θα μιλήσουμε σήμερα, μπορούμε να παρατηρήσουμε και να αναφέρουμε την «Φιλορθόδοξο Εταιρεία».
Πριν ξεκινήσουμε την εκτεταμένη ανάλυση της ίδιας της εταιρείας, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε το γεγονός ότι μιλάμε για συνωμοσία. Από την φύση τους, οι συνωμοσίες έχουν τον μυστικιστικό χαρακτήρα και την απόκρυψη και συγκάλυψη των γεγονότων. Άρα, μπορούμε να καταλάβουμε πως δεν μπορούμε να έχουμε ξεκάθαρες πηγές και να μιλάμε με σιγουριά για όσα πραγματικά συνέβησαν όσον αφορά την Φιλορθόδοξο Εταιρεία. Επομένως, δεν θα πρέπει να μας φανεί περίεργο να χρησιμοποιούμε τις λέξεις «μάλλον, ίσως, περίπου» και άλλες εκφράσεις που δηλώνουν αβεβαιότητα.
Η Φιλορθόδοξος Εταιρεία ιδρύθηκε το 1839, από άγνωστο πρόσωπο, αλλά με μια σαφή προέλευση και υποκίνηση των Ναπαίων, του φιλορωσικού δηλαδή κόμματος για την επίτευξη ποικιλόμορφων στόχων, στραμμένων κατά κύριο λόγο προς την εσωτερική πολιτική και την επίδραση στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας. Η Εταιρεία είχε παρόμοια δομή και σύσταση με την Φιλική Εταιρεία, με βαθμούς, μυήσεις – κατηχήσεις και μυστικότητα. Προφανώς, θα μπορούσαμε να πούμε πως και η Φιλική Εταιρεία αποτελεί μια συνωμοσία. Η Φιλορθόδοξος Εταιρεία στην ολιγόμηνη ζωή της φιλοξένησε πολλά πρόσωπα, χωρίς, όμως, η λίστα να είναι σαφής και εκτεταμένη λόγω του κρυφού της χαρακτήρα. Μερικοί από αυτούς ήταν ο μικρός αδερφός του Καποδίστρια, Γεώργιος, ο οποίος είχε αναλάβει και την πολιτική διαχείριση της Εταιρείας, και ο Νικήτας Σταματελόπουλος, που ανέλαβε το στρατιωτικό κομμάτι. Την πολιτική αρχηγία την είχε αναλάβει ο Γεώργιος Γλαράκης, τότε Υπουργός Εσωτερικών, ενώ σημαντική επιρροή είχε και ο Γενναίος Κολοκοτρώνης και η φατρία του.
Φυσικά, η εταιρεία δεν είχε λόγο ύπαρξης, αν δεν είχε κάποιους θεμελιώδεις, αλλά και παραπλήσιους στόχους. Ένας βασικός στόχος που αφορά την εξωτερική πολιτική ήταν η απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών, της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Κρήτης. Εκτός αυτού, όμως, από τις σημαντικότερες επιδιώξεις ήταν και η διαφύλαξη της Ορθοδοξίας, που με την παρουσία του Καθολικού Όθωνα είχε αρχίσει να κλονίζεται. Σε συνδυασμό με αυτούς τους βασικούς στόχους, υπήρξαν και άλλοι πιο συγκεκριμένοι. Η σύσταση της διοίκησης, της πολιτικής και του στρατού μόνο από αυτόχθονες, η υποταγή της Ελληνικής Εκκλησίας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και όχι η συνέχιση της αυτοκέφαλης εκκλησίας, όπως είχε διαμορφωθεί από τον Όθωνα, η αναγνώριση της Ορθόδοξης πίστης και – σύμφωνα με κάποιες πηγές και γνώμες – ο ενστερνισμός της Ορθοδοξίας από τον ίδιο και η καθιέρωση της ως επίσημης θρησκείας του ελληνικού κράτους ήταν μερικοί στόχοι και επιδιώξεις της Εταιρείας.
Οι διάφοροι σχεδιασμοί για το πως η Εταιρεία θα δρούσε, αποσκοπώντας στην επίτευξη αυτών των στόχων, είναι αρκετά ενδιαφέροντες. Η κατάληψη των φρουρίων του Ναυπλίου και του Μεσολογγίου, και αργότερα η κατάληψη της Αθήνας, καθώς και το σχέδιο συγκέντρωσης ανδρών και ληστείας των δημόσιων χρημάτων, προκειμένου να αδρανοποιηθεί η Κυβέρνηση, με σκοπό την ανάληψη της εξουσία από τους Φιλορθοδοξικούς, ήταν φιλόδοξα σχέδια που δεν επιβίωσαν, όμως, για να γίνουν πράξη, αφού καταπνίγηκαν στα βάθη του ωκεανού του Ουτοπισμού και της αναποφασιστικότητας.
Η Φιλορθόδοξος Εταιρεία δεν άργησε να έρθει στο προσκήνιο και να αποκαλυφθεί το Νοέμβριο, στα τέλη του 1839, με δυσμενείς συνθήκες για τα μέλη της. Οι αρχές που είχαν αντιληφθεί την ύπαρξη της συνωμοτικής οργάνωσης, έδρασαν γρήγορα, διερευνώντας περισσότερο το ζήτημα, τοποθετώντας χωροφυλακή στις επαρχίες κλπ. Ο Όθωνας, μάλιστα, και ο προσωπικός του κύκλος πίστευε πως η συνωμοτική οργάνωση της Φιλορθόδοξης Εταιρείας είχε σκοπό να υπονομεύσει τον ίδιο, μέχρι και να τον δολοφονήσει. Επιπρόσθετα, από το παιχνίδι δεν έλειψαν και οι άλλες παρατάξεις, το αγγλικό και το γαλλικό κόμμα, οι οποίες δεν έχασαν την ευκαιρία να υπονομεύσουν το ρωσικό, μιας και άρχιζε να υπονοείται πως αυτό κινούσε τα νήματα της εταιρείας. Το ίδιο το ρωσικό κόμμα μέσω της εφημερίδας «ο Αίων» την οποία ήλεγχε, προσπάθησε ανεπιτυχώς να αποσυνδέσει τον εαυτό του από την συνωμοτική εταιρεία, η οποία είχε αρχίσει να μαθαίνεται και να παίρνει αρνητικές διαστάσεις. Έτσι, ξεκίνησε ένας πόλεμος μεταξύ των εφημερίδων και, εν συνεχεία, των συνταγματικών, δηλαδή ανάμεσα στις εφημερίδες «Αίων» και «Αθηνά» αντιστοίχως, όπου ο ένας έριχνε το μπαλάκι της ευθύνης στον άλλο.
Η Φιλορθόδοξος Εταιρεία δεν είχε αίσιο τέλος. Μετά την αποκάλυψή της από τον πρώην συνωμότη Εμμανουήλ Παπά (το όνομα του συγκεκριμένου δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον ομώνυμο Σερραίο ήρωα, φιλικό, και αρχηγό της επαναστάσεως στη Μακεδονία, ο οποίος έζησε το διάστημα 1773-1821) έγιναν συλλήψεις, κυρίως του Γεώργιου Καποδίστρια, του Σταματελόπουλου και του Νικόλαου Ρενιέρη. Πίσω από αυτό, υπήρχαν και άλλα συμφέροντα. Η κυβέρνηση δεν ακολούθησε και δεν πήρε περισσότερα μέτρα ενάντια στους συλληφθέντες και την Εταιρεία, στο πλαίσιο αποφυγής της δυσαρέσκειας της Ρωσίας. Ο ίδιος ο Όθων πίστευε πως πίσω από όλα και πίσω από την συνωμοσία κρύβεται η Ρωσία. Η τύχη όμως των συλληφθέντων τους χαμογέλασε, καθώς οι δικηγόροι τους κατόρθωσαν να τους υπερασπιστούν με επιτυχία στη δίκη που έγινε στις 11 Ιουλίου 1840. Φυσικά, οι ευθύνες από τα πρόσωπα των Ναπαίων και του Γλαράκη είχαν αποτιναχτεί. Η ετυμηγορία αυτή δεν άρεσε στον Όθωνα, με αποτέλεσμα την απόλυση του εισαγγελέα Γ. Τυπάλδο και την καθαίρεση των δικαστών με την κατηγορία της κακοδικίας Ωστόσο, απέτυχε νομικά να αποτρέψει την αθώωση τους.
Να, λοιπόν, μια ιστορία συνωμοσίας που είναι πέρα για πέρα αληθινή, βασιζόμενη πάντα σε ιστορικά στοιχεία και πηγές. Από την άλλη μεριά, όμως, πάντοτε θα υπάρχει το παράδοξο -σε αυτές τις συνωμοσιολογικές ιστορίες- της αβεβαιότητας, της μυστικοπάθειας και της συγκάλυψης των πραγμάτων. Όμως, τίποτα από όσα αναφέρθηκαν δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και δεν δύναται να ειπωθεί ότι δεν είχαν κάποια βάσιμη υπόσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1977) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Νεώτερος Ελληνισμός, από το 1833 έως το 1881, τόμ. ΙΓ’, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών, σελ. 77 – 79
- Ευαγγελίδης, Τρύφωνας Ε.(1894) Ιστορία του Όθωνος Βασιλέως της Ελλάδος (1832 – 1862), Μέρος δεύτερο, κεφάλαιο Α’, – Συνωμοσία κατά της Μοναρχίας προς υπογραφήν του συνταγματικού χάρτου, 2η έκδοση, Αθήνα: Αριστείδης Γ. Γαλανός, σελ. 95 – 219
