Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Πολλές παλιές ελληνικές ταινίες κρύβουν νοήματα τα οποία, αν κάποιος τα σκεφτεί, μπορούν να δώσουν νόημα στη ζωή του και να τον βοηθήσουν, με τα πολύτιμα διδάγματά τους. Ανάμεσα σε αυτές υπάρχουν ορισμένες οι οποίες εξυμνούν, με μοναδικό τρόπο, τον ηρωισμό, τη λεβεντιά και την ανδρεία, εξετάζοντας, στο φόντο της Ελληνικής Επανάστασης στιγμές και ήρωες του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα. Στις ταινίες αυτές, μια ξεχωριστή θέση κατέχουν οι «Σουλιώτες».
Η ταινία προβλήθηκε στις αίθουσες για πρώτη φορά το 1972, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Παπακωνσταντή και σενάριο Πάνου Κοντέλη. Η ταινία βασίστηκε στο βιβλίο με τίτλο «Σουλιώτες» του Μιχάλη Περάνθη. Η παραγωγή έγινε από την εταιρία «Άρτ Φιλμ», με παραγωγό τον Τζέιμς Πάρις.
Το θέμα της, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, είναι η ζωή και οι σκληροί αγώνες των Σουλιωτών για την ελευθερία τους. Η ταινία εξιστορεί τα γεγονότα του τελευταίου πολέμου των Σουλιωτών με τον Αλή Πασά, στο τέλος του οποίου αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Η ταινία ακολουθεί την πορεία της Βαγγελής (Κάτια Δανδουλάκη), η οποία προσπαθεί να ξεφύγει από τους Τούρκους που την κυνηγούν και να ειδοποιήσει τους Σουλιώτες, για την επικείμενη επίθεση του Αλή Πασά (Φερνάντο Σάντσο). Αρχικά, ξεφεύγοντας από τους διώκτες της, γνωρίζεται με τον Βασίλη Τόγκα (Χρήστος Πολίτης). Φτάνοντας στο Σούλι, ενημερώνει εγκαίρως τον Πολέμαρχο του Σουλιού καπετάν Φώτο Τζαβέλλα (Χρήστο Καλαβρούζο) και τον καπετάνιο Κόγκα Δράκο (Γιάννη Κατράνη). Γνωρίζει επίσης τη Μόσχω Τζαβέλλα (Αλέκα Κατσέλη) και, μη έχοντας εν ζωή συγγενείς, μένει κοντά της.
Οι επιθέσεις των ανδρών του Αλή Πασά, των οποίων ηγείται κυρίως ο Μουσλή Γκιολέκας (Στέφανος Στρατηγός), συντρίβονται πάνω στα πυρά των Σουλιωτών. Ακόμα και στις χαρές, όπως ο γάμος του Πολέμαρχου Τζαβέλλα με την αδερφή του Κόγκα Δράκου (Ελένη Ανουσάκη), οι Σουλιώτες είναι πάντα ετοιμοπόλεμοι. Πολλές φορές οι πολυμήχανοι Σουλιώτες, με τεχνάσματα και ενέδρες, αποδεκατίζουν τα στρατιωτικά τμήματα του Αλή, τα οποία, όμως, συνεχώς ενισχύονται. Μεγαλύτερος εχθρός και από τους Τούρκους αποδείχτηκε η πείνα, με τις γυναίκες του Σουλιού να στέλνονται στην Πάργα για να φέρουν τρόφιμα, με τον κίνδυνο να παραμονεύει. Πολύτιμος αρωγός στην προσπάθεια του Σουλιού να διατηρήσει την ανεξαρτησία του είναι ο καλόγερος Σαμουήλ (Λαυρέντης Διανέλλος), ο οποίος εμψυχώνει τους άνδρες, ενώ δεν θα διστάσει να πολεμήσει, και εν τέλει να θυσιαστεί υπέρ βωμών και εστιών.
Η ταινία διανθίζεται από το ειδύλλιο μεταξύ της Βαγγελής και το Κόγκα Δράκου, με τους κινδύνους που περνούν να φέρνουν στην επιφάνεια τον έρωτά τους, νικώντας, εν τέλει, τα αυστηρά κοινωνικά πρότυπα του Σουλιού, που θέλουν τις οικογένειες των ενόπλων να ενώνονται με γάμους. Κομβικό σημείο της ταινίας, που αναδεικνύει τόσο τον ηρωισμό όσο και τη μπέσα που κυριαρχούσε μεταξύ των αρχηγών στο πεδίο της μάχης, ήταν η μονομαχία του Μουσλή Γκιολέκα με τον Κόγκα Δράκο, με έπαθλο την αποχώρηση των δυνάμεων του ηττημένου. Νικητής αναδείχθηκε ο Κόγκας Δράκος.
Σιωπηλός και πικραμένος παρατηρητής ο Βασίλης Τόγκας, ο οποίος βρέθηκε στο Σούλι, πιθανότατα οδηγημένος από τον έρωτά του για την κοπέλα, και εντάχθηκε στο σώμα του Κόγκα Δράκου. Ένα ανδραγάθημά του εναντίον των Τούρκων, που πλέον είχαν κλείσει ασφυκτικά το Σούλι, θα τον κάνει ήρωα. Αγαπώντας την Βαγγελή αληθινά, δεν θα σταθεί εμπόδιο στον έρωτά της, μη διστάζοντας να την αποκαταστήσει χωρίς αξιώσεις, όταν ο Κόγκας σκοτώνεται και αυτή, αστεφάνωτη και έγκυος, κινδύνευε να στιγματιστεί από την αυστηρή κοινωνία της περιοχής.
Η πρόσκαιρη ειρήνη που επιτεύχθηκε, κατόπιν συζήτησης του Αλή Πασά με τον καπετάν Κουτσονίκα (Βασίλης Μητσάκης), έσπασε από την πλευρά των Σουλιωτών, με αποτέλεσμα οι εχθροπραξίες να ξεκινήσουν και πάλι. Παρά την ηρωική αντίσταση των αμυνόμενων, η προδοσία οδηγεί του Σουλιώτες στην παράδοση, με τον Πήλιο Γούση (Δήμος Σταρένιος) να προδίδει ένα μυστικό πέρασμα στο γιό του Αλή Πασά, Βελή, ο οποίος κυκλώνει με το ασκέρι του το Σούλι. Το φινάλε γράφεται με το αίμα του Βασίλη και του παιδιού της Βαγγελής, ενώ με συγκινησιακά φορτισμένα πλάνα προβάλλεται η θυσία των γυναικών στο Ζάλογγο, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και η Βαγγελή. Η ταινία κλείνει με την ηρωική θυσία του Σαμουήλ, ο οποίος ανατινάζει το Κούγκι. Μέσα σε αυτό βρίσκεται και ο Θόδωρος (Ανδρέας Φιλιππίδης), ο οποίος με τη ζεστή φωνή του έχει το ρόλο του αφηγητή και του γραφέα στην ταινία.
Μπορεί η αναπαράσταση των γεγονότων να μην ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα και ορισμένες σκηνές να επιδέχονται βελτίωσης, τόσο στην ερμηνεία των κομπάρσων όσο και στο φωτισμό, όμως η ταινία πετυχαίνει κάτι σημαντικό: Με τη συγκίνηση που διαχέει στο κοινό και την ένταση που περνούν οι στεντόρειες φωνές των πρωταγωνιστών φέρνει στο παρόν την σπουδαιότητα και την ιερότητα των αγώνων των Ελλήνων της εποχής, με την ύπαρξη του έρωτα να μαλακώνει την ψυχή και να αντισταθμίζει το επικό στοιχείο του πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Σουλιώτες» (1972), Αρτ Φιλμ
- Ταινιοθήκη της Ελλάδος > Μουσείο κινηματογράφου, Σουλιώτες (2006) διαθέσιμο εδώ
- Σουλιώτες, retrodb.gr διαθέσιμο εδώ
