Της Μαρίας Κελεπούρη,
Γύρω στο 1880, στην Αγγλία πρωτοεμφανίστηκε το ρεύμα του αισθητισμού ως ανάγκη αντίδρασης στην μισητή ιδεολογία της ανώτερης αστικής τάξης, η οποία αρκούνταν στην φαινομενικά συναισθηματική πληρότητα, που της προσέφεραν τα υλικά αγαθά. Η προσήλωση στην χρησιμοθηρική πλευρά της ζωής ήταν αποτέλεσμα της κυριαρχίας των εμπορικών δομών που αδρανοποιούσαν τα άτομα πνευματικά. Επομένως η απόσταση ανάμεσα στους αστούς και σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης ολοένα και μεγάλωνε, δημιουργώντας άεργες μορφές τόσο σε διανοητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο.
Η έννοια «Φιλισταίοι» λοιπόν, υποδηλώνει τους ανθρώπους που έχουν επαναπαυτεί συνειδητά στην υλική ευημερία σε βάρος της πνευματικής, αλλά και καλλιτεχνικής εγρήγορσης. Ο χαρακτηρισμός αυτός έχει την καταγωγή του στον όρο “Philister” που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί φοιτητές του 19ου αιώνα για τους μη-πανεπιστημιακούς γείτονές τους, τους οποίους παρομοίαζαν με τους εχθρούς του εκλεκτού λαού των Εβραίων. Ειδικότερα στη Γαλλία η φθορά του γοήτρου σε στρατιωτικό επίπεδο γεννούσε στους διανοούμενους την συναίσθηση της αποτυχίας ή της παρακμής που αποτυπωνόταν σε κάθε μορφή έκφρασής τους. Η πολιτική λοιπόν αμφισβήτηση, συγχέονταν με τα ελπιδοφόρα αισθήματα του λαού και τον σπόρο αμφιβολίας για τα μελλούμενα.
Σε μία εποχή που οι άνθρωποι ένιωθαν πως η κοινωνία απομακρύνεται από την ουράνια προστασία, ο αισθητισμός προέκυψε ως από μηχανής Θεός, για να δώσει στη ζωή πολυκύμαντο χαρακτήρα. Διότι αποτελεί μία πολυπολιτισμική οντότητα, αφού οι μυημένοι μπορούν να ανακαλύψουν την μοναδικότητα ενός λογοτεχνικού κειμένου ή ενός πίνακα ζωγραφικής. Έτσι αποτυπώνεται η επιθυμία για γνώση που επιτυγχάνεται με την εξύψωση των δημιουργημάτων του ανθρώπινου πολιτισμού. Αυτή τη φορά παρατηρείται μία απομάκρυνση από την μαζική βιομηχανία που ισοπεδώνει την διαφορετικότητα, ενώ τη θέση της καταλαμβάνει η έμφαση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ακόμα και των πιο χρηστικών αντικειμένων, αποδεικνύοντας την σημασία που έχουν στη ζωή μας και οι πιο ταπεινές λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, ανάμεσα σε μία φωτογραφία και σε έναν πίνακα ζωγραφικής ο εστέτ θα επιλέξει τον δεύτερο, ακριβώς γιατί σηματοδοτεί την έκφραση μίας και μοναδικής στιγμής, σε αντίθεση με την πολλαπλή αναπαραγωγή που επιτρέπει η φωτογραφία.
Ο αισθητισμός όμως, δεν είναι μόνο ένα λογοτεχνικό ρεύμα, αλλά μία φιλοσοφική κίνηση που καθιστά γόνιμο τον διάλογο μεταξύ των τεχνών. Με πρωτεργάτη τον Γάλλο ποιητή, Theophile Gautier, τα βλέμματα απομακρύνθηκαν πλέον από την εμπορική πλευρά της τέχνης, απορρίπτοντας τον κοινωνικό της χαρακτήρα και εστιάζοντας στην υποκειμενική αντίληψη. Οι ήδη αποκτημένες εμπειρίες και οι καταστάσεις που διαδραματίζονται στου νου του ανθρώπου αφυπνίζουν εσωτερικά τις αισθήσεις, οι οποίες αλληλεπιδρούν στην θέα ενός έργου τέχνης. Η ακόρεστη περιέργεια για αναζήτηση ώθησε τους ανθρώπους σε συνεχείς προσπάθειες πνευματικής καλλιέργειας, με το ταξίδι να είναι ένας προσφιλής τρόπος απόκτησης νέων γνώσεων και εμπειριών, γιατί συγκεντρώνει όλες τις προσδοκίες των ανθρώπων, στις οποίες ανήκουν μεταξύ άλλων η εξερεύνηση και η περιπέτεια. Μετά την απόκτηση νέων εικόνων, που μπορεί κανείς να τις αποτυπώσει με όποιο τρόπο επιθυμεί, κάποιοι θα βρεθούν για να μοιραστούν νέες σκέψεις ή να αποδώσουν νέες ερμηνείες. Έτσι επιτυγχάνεται ο σκοπός, δηλαδή η συνύπαρξη ξεχωριστών ιδεών που φανερώνουν διαφορετικά βιώματα.
Αν και αυτή η φιλοσοφική αναζήτηση απευθυνόταν σε λίγους και εκλεκτούς, θα ήταν ιδανικό αυτός ο τρόπος σκέψης που έχει ως υπόβαθρο την ανεξαρτησία της τέχνης, αλλά και την ελευθερία του λόγου, να προσεγγιστεί από πολλούς, με σκοπό να δώσει μία νέα διάσταση στην αντίληψη της τέχνης, η οποία κατείχε εξέχουσα θέση, διότι θεωρήθηκε πως μόνο μέσω αυτής, ο άνθρωπος μπορεί να παρατείνει την ζωή του. Αυτό μας θυμίζει την διατύπωση του Oscar Wilde, πως η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως υποκατάστατο της ζωής, αφού γίνεται ο αρωγός για να εκφράσουμε ακόμα και την πιο ασήμαντη στιγμή που αυτομάτως γίνεται αιώνια. Δεν πρόκειται λοιπόν μόνο για έναν καλλιτεχνικό τρόπο, αλλά για έναν τρόπο ζωής, που μας υπενθυμίζει τον σκοπό του ανθρώπου, δηλαδή την πορεία προς έναν στόχο, ο οποίος θα εκπληρώσει μία απραγματοποίητη επιθυμία ή ένα όνειρο. Γιατί το ταξίδι είναι αυτό που μετράει τελικά!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αραμπατζίδου Ε. 2002. Θέματα Αισθητισμού στην ελληνική πεζογραφία (1893-1912), Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη
- Βογιατζάκη Ε., Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ου αιώνα, Gutenberg, Αθήνα, 2016
