Του Κωνσταντίνου Δήμου,
Από τα ιερά χώματα της Ελλάδας έχουν περάσει κατά καιρούς πολλές εξέχουσες προσωπικότητες του εξωτερικού, φιλέλληνες οι οποίοι ασπάστηκαν τις ιδέες και τις αξίες που πρέσβευε ο ελληνισμός, με πολλούς από αυτούς να δίνουν όχι μόνο την περιουσία τους, μα και τη ζωή τους για την ελευθερία των Ελλήνων. Ο Christian Hansen ήταν απ’ αυτούς που αγάπησαν την Ελλάδα, συνεισφέροντας έμπρακτα με το καλλιτεχνικό και αρχιτεκτονικό του έργο.
Ο Δανός αρχιτέκτονας Christian Hansen γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη τον Απρίλιο του 1803. Από πολύ μικρός, αυτός και ο αδελφός του Theophil Hansen έδειξαν την έφεση τους στις καλές τέχνες και το σχέδιο. Γι’ αυτό το λόγο, έγινε δεκτός στο Τμήμα Διακοσμητικού Σχεδίου της Ακαδημίας Καλών Τεχνών, φοιτώντας δίπλα σε καθηγητές όπως τους G.F. Hetsh και C.F. Hansen, εξασφαλίζοντας μέχρι και τη διδακτική έδρα Κτιριολογίας, αλλά και μια υποτροφία που θα κάλυπτε τα έξοδα ενός ταξιδιού του στο εξωτερικό για δύο έτη, το οποίο συνηθίζονταν ανάμεσα στους σπουδαστές, προκείμενου να αποκτήσουν εξοικείωση με το αντικείμενο των σπουδών τους.
Η Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα βρισκόταν σε ένα μεταβατικό στάδιο, περνώντας μια κρίση αρχιτεκτονικής «ταυτότητας», καθώς μετά το Διαφωτισμό παρατηρείται η ανάπτυξη του κινήματος του «ρομαντικού κλασικισμού», οπότε και άλλες ευρωπαϊκού τύπου τεχνοτροπίες, όπως το μπαρόκ και το ροκοκό, τίθενται στο περιθώριο, εξαιτίας της επιστροφής σε πιο αρχαιοπρεπή πρότυπα. Τα αδέλφια Hansen, παρότι ειδήμονες σε όλα τα είδη αρχιτεκτονικής, από την κλασική και βυζαντινή μέχρι την αναγεννησιακή, υπήρξαν εκφραστές αυτής της αρχαιολατρικής τάσης. Ο Christian Hansen, αναχωρώντας από την Κοπεγχάγη τον Αύγουστο του 1831, παρέμεινε για αρκετό διάστημα στη Γερμανία (Βερολίνο), στην Ιταλία (Ρώμη) και στο Μόναχο, μελετώντας τα ρυμοτομικά σχέδια της κάθε πρωτεύουσας και ερχόμενος σε επαφή με άλλους διακεκριμένους καλλιτέχνες.
Ωστόσο, ο διακαής πόθος του να επισκεφθεί το λίκνο της αρχαιότητας, την Ελλάδα, παρέμεινε πολύ δυνατός. Ζήτησε μια παράταση στην ταξιδιωτική του περιήγηση, ώστε να μπορέσει να πάει στην Ελλάδα και να διαμείνει για μερικούς μήνες ακόμη. Η υποτροφία του τελικά παρατάθηκε για έναν ακόμη χρόνο, και το 1833 αναχωρεί από το Οτράντο της Ιταλίας, με κατεύθυνση την Κέρκυρα. Από εκεί, μετέβη στην Πάτρα και κάνοντας κάποιες σύντομες στάσεις στις κυριότερες πόλεις της Πελοποννήσου, καταφθάνει στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1833. Ο αδελφός του θα κατέβει και αυτός στην Αθήνα το 1838.
O Christian Hansen θα συγκατοικήσει με τους συναδέλφους του Eduard Schaubert και Σταμάτη Κλεάνθη στην Πλάκα, στην οδό Θόλου, στο σπίτι του τελευταίου, έχοντας επιτέλους την ευκαιρία να μελετήσει τα ερείπια του παρελθόντος. Η παρουσία του, όμως, στην Αθήνα, πλέον από το Δεκέμβριο του 1834, δεν πέρασε απαρατήρητη από το ελληνικό κράτος. Αφότου απέδειξε τις ικανότητες του, αποπερατώνοντας ένα οικοδομικό συγκρότημα, που τελικά έλαχε να λειτουργήσει όχι ως εμπορικό κέντρο, αλλά ως μεταξουργείο (εξ ου και το όνομα της ομώνυμης περιοχής) και να γίνει το πρώτο βιομηχανικό κτίριο στο ελληνικό βασίλειο, για λογαριασμό του πρίγκιπα Γεώργιου Καντακουζηνού, η ελληνική κυβέρνηση, το Σεπτέμβριο του 1834, τον διόρισε στην Τεχνική Υπηρεσία του Υπ. Εσωτερικών.
Το έργο του υπήρξε αξιοσημείωτο και πολυποίκιλο. Δυστυχώς, τα περισσότερα οικοδομήματα του είχαν ατυχή κατάληξη (κατεδαφίστηκαν σε μεταγενέστερο χρόνο) ή παρέμειναν απραγματοποίητα και μόνο στα χαρτιά. Μερικά από αυτά τα σχέδια είχαν αποδειχθεί είτε πολύ μεγαλεπήβολα για τις τότε οικονομικές δυνατότητες του ελληνικού κράτους είτε έπεφταν θύματα της ελληνικής γραφειοκρατίας. Ενδεικτικά, η επέκταση του μεγάρου Κοντόσταυλου για λογαριασμό του βασιλικού ζεύγους δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, ενώ τα σχέδια του για δύο θέατρα εντός της Αθήνας και για το πρώτο μουσείο της Ακρόπολης έχουν πλέον χαθεί, όπως και για άλλα προγραμματισμένα δημόσια έργα εκτός των Αθηνών.
Άλλες δουλειές που ανέλαβε ωστόσο, απέδωσαν καρπούς, με κάποιες από αυτές να διατηρούνται ως σήμερα, όπως η σχολή Χίλλ στην Πλάκα. Μαζί με τον Schaubert και τον αρχαιολόγο Ludwig Ross ανέλαβαν τον Ιανουάριο του 1835 την αναστήλωση του ναού της Άπτερου Νίκης, αλλά και άλλες εργασίες συντήρησης αρχαίων μνημείων γύρω από την περιοχή της Ακρόπολης. Το επόμενο έτος ασχολήθηκε με τη σχεδίαση του Πολιτικού Νοσοκομείου, τη μετατροπή του τουρκικού ιεροδιδασκαλείου Μεντρεσέ σε φυλακές, τη δημιουργία υδραγωγείου στον Κηφισό και ενός δημόσιου φρεατίου στον Πειραιά, αλλά και με την ανέγερση εκκλησιών, όπως η καθολική και αγγλικανική εκκλησία του Αγ. Παύλου στους οδούς Φίλωνος και Φιλελλήνων αντίστοιχα, με την τελευταία να είναι γοτθικού ρυθμού(1840-1843) σε σχέδιο του Άγγλου αρχιτέκτονα C.R.Cockerell.
To 1837 ξεκίνησε μάλιστα να διδάσκει σε μαθητές του Πολυτεχνείου ελεύθερο και γραμμικό σχέδιο, εμπνευσμένος από τα αρχιτεκτονικά μνημεία με τα οποία ερχόταν σε επαφή. Επίσης, όπως αναφέραμε προηγουμένως, ο αδελφός του Christian, Theophil Hansen, ήρθε στην Αθήνα το 1838 και μαζί συνεργάστηκαν για την ανοικοδόμηση πολλών μνημειακών κτιρίων, όπως το Οφθαλμιατρείο στην οδό Πανεπιστημίου και πιθανώς για τη Στρατιωτική Φαρμακαποθήκη στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, το Αστεροσκοπείο στο λόφο των Νυμφών (1842-1846) και το Μέγαρο Δημητρίου ή Λημνιού (1840-1843).
Το πιο αξιοσημείωτο έργο τους, όμως, παραμένει η λεγόμενη «Αθηναϊκή Τριλογία»: στις 2 Ιουλίου 1839 θα εγκαινιαστεί το Πανεπιστήμιο από τον Όθωνα, ενώ λίγο αργότερα θα προστεθεί η Ακαδημία (1859-1887) και η Εθνική Βιβλιοθήκη (1887-1902), βασισμένα σε αρχαιοελληνικά πρότυπα. Μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Christian Hansen θα θεωρεί την ανέγερση του Πανεπιστημίου Αθηνών ως το σημαντικότερο έργο που έκανε ποτέ και τη μεγαλύτερη πνευματική συμβολή του στο ελληνικό Έθνος. Έκτοτε ασχολήθηκε με πλήθος άλλων αρχιτεκτονικών μνημείων, από δημόσια κτίρια μέχρι τάφους και καθεδρικούς ναούς.
Το τελευταίο έργο που ανέλαβε, πριν γυρίσει οριστικά στην Κοπενχάγη ως καθηγητής Κτιριολογίας στην παλιά του σχολή το 1850, ήταν η εκ θεμελίων ανέγερση δύο πανδοχείων στον Ισθμό της Κορίνθου, για λογαριασμό της ναυτιλιακής εταιρείας Lloyd. Έπειτα από ένα ψήφισμα του 1843, ο Χάνσεν ως υπήκοος ξένης χώρας έχασε το δικαίωμα να εργάζεται στο ελληνικό δημόσιο και αναλάμβανε από εκεί και έπειτα μόνο ιδιωτικές εργολαβίες. Έτσι, αργά ή γρήγορα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα, αλλά προσπάθησε με την αλληλογραφία και τα σχέδια-προτάσεις που έστελνε να παραμένει μέρος της ελληνικής ζωής. Με πολύ βαριά επιβαρυμένη υγεία, τελικά το 1883 θα καταφύγει στον αδελφό του, Theophil, στη Βιέννη και θα πεθάνει εκεί μέσα στον ίδιο χρόνο.
Κλείνοντας, ο Christian Hansen, ως δραστήριος φιλέλληνας, δεν έπαψε ποτέ μέχρι το τέλος της ζωής του να θαυμάζει το αρχαιοελληνικό κάλλος και τα περασμένα μεγαλεία της αθηναϊκής πρωτεύουσας. Σε επιστολή προς τον αδελφό του θα γράψει: «θα ευχόμουν να έμενα εδώ σε όλη μου τη ζωή, έχοντας μπροστά στα μάτια μου αυτά τα μεγαλόπρεπα ερείπια των αρχαίων ναών».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΓ΄, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών.
- Παπανικολάου-Κρίστενσεν, Αριστέας, Χριστιανός Χάνσεν: Ο αρχιτέκτονας του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο συλλογικό έργο (s.d.) Η Ελλάδα στην εποχή του Όθωνα. Αθήνα: Εκδ. Περισκόπιο
