Της Χριστίνας Γιαμούζη,
Θεσσαλονίκη, μια πόλη με μακραίωνη ιστορία που ξεκινά από τα προϊστορικά χρονιά και φτάνει έως σήμερα. Συμφώνα με τις πήγες η πόλη της Θεσσαλονίκης κτίζεται το 316/15π.Χ. όταν ο βασιλιάς Κάσσανδρος συγχώνευσε τους οικισμούς που υπήρχαν στην γύρω περιοχή. Το όνομα Θεσσαλονίκη προκύπτει από τη γυναικά του Κασσάνδρου, τη Θεσσαλονίκη η όποια ήταν κόρη του Φιλίππου Β’ και με αυτόν τον τρόπο ήθελε να αναδείξει την μοναδικότητα και τη αξία της πόλης. Παράλληλα ο Κάσσανδρος γνωρίζοντας ότι οι περιοχές γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο είχαν μεγάλη στρατηγική σημασία, αποφάσισε να μετατρέψει τη πόλη σε ένα οικονομικό και εμπορικό κέντρο για τη Μακεδονία. Έτσι από εκείνη την περίοδο και ύστερα η κατοίκιση της πόλης γίνεται εντονότερη. Το 168π.Χ. η Θεσσαλονίκη, αλλά και ολόκληρη η Μακεδονία, θα υποταχθεί στους Ρωμαίους μετά την μεγάλη νίκη του ύπατου Λεύκιου Αιμίλιου Παύλου έναντι του Περσέα, τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας. Ο 4oς αιώνας είναι αυτός που θα φέρει ριζικές αλλαγές στην πόλη και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ο χριστιανισμός θα γίνει η κυρίαρχη θρησκεία, ενώ η πρωτεύουσα θα μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη θέτοντας τη Θεσσαλονίκη σε μια νέα πορεία, αυτή της «συμβασιλεύουσας». Έτσι, με την επικράτηση του χριστιανισμού, η Θεσσαλονίκη θα γίνει σημαντικό κέντρο κάτι που διαφαίνεται έντονα και από τις πολλούς και επιβλητικούς χριστιανικούς ναούς που κοσμούν την πόλη. Στους επομένους αιώνες η πόλη θα βρίσκεται υπό τουρκοκρατία, περίοδο κατά την οποία ωστόσο, έχουμε αρχιτεκτονήματα όπως τα τζαμιά και διάφορες επεμβάσεις στα ήδη υπάρχοντα κτήρια.
Ο 19ος αιώνας αποτέλεσε σταθμό για την ανάπτυξη της πόλης καθώς άρχισαν να συμβαίνουν μεγάλες αλλαγές και ας βρισκόταν ακόμα επί τουρκοκρατία. Εκείνη την περίοδο, ο εξευρωπαϊσμός της Θεσσαλονίκης ξεκινά και πολλά σχολεία καθώς και τα πρώτα τυπογραφεία ανοίγουν. Το 1873 η πόλη αφήνει πίσω της τις επιδημίες που την ταλάνιζαν επί χρονιά ενώ παράλληλα κατεδαφίζεται το θαλάσσιο τείχος για να δημιουργηθεί προκυμαία που θα την βοηθήσει στην ανάπτυξη του εμπορίου.
Ένα από τα αγαπημένα μου στοιχεία στη πόλη είναι οι Βίλες που βρίσκονται στη συνοικία των εξοχών, στη σημερινή οδό Βασιλίσσης Όλγας. Επρόκειτο για πολυτελή κτήρια γεμάτα με στοιχεία νεοκλασικής μορφολογίας και ποικίλες διακοσμήσεις επηρεασμένες από το πνεύμα της ArtNouveau και του Ρομαντισμού. Έτσι κάνοντας κάποιος μια βόλτα στη πόλη της Θεσσαλονίκης θα συναντήσει ρωμαϊκά, βυζαντινά μνημεία, αλλά και αρχιτεκτονήματα της νεότερης περιόδου όπως για παράδειγμα τις προαναφερθείσες βίλες. Σε αυτό το μέρος του αφιερώματος, γίνεται αναφορά στο Γεντί Κουλέ και την Παναγία Χαλκέων.
ΓΕΝΤΙ ΚΟΥΛΕ-ΕΠΤΑΠΥΡΓΙΟ
Ένα μνημείο που βρίσκεται στην Άνω Πόλη ή αλλιώς στα Κάστρα και συγκεκριμένα στο ψηλότερο σημείο της περιοχής. Το οικοδόμημα κτίστηκε από τους Παλαιολόγους ως φρούριο που θα προστάτευε τους κατοίκους της πόλης από τους εισβολείς. Την περίοδο της τουρκοκρατίας μετατράπηκε από τους Τούρκους σε φυλακή και ονομάστηκε από τους ιδίους Γεντί Κουλέ που σημαίνει «επτά πύργοι» και προκύπτει από τους επτά πύργους που κοσμούν τα τείχη της πόλης. Οι ιστορίες που συνοδεύουν το μνημείο είναι βαριές και δύσκολες καθώς οι συνθήκες διαβίωσης των κρατούμενων δεν ήταν και οι καλύτερες. Βασανιστήρια, πολλές ώρες και μέρες στην απομόνωση χωρίς να γνωρίζουν αν ποτέ θα φύγουν από εκεί. Πρέπει να τονιστεί ότι όλοι οι κρατούμενοι ασχέτως το τι είχαν κάνει ήταν στα ίδια κελιά κάτι το οποίο δημιουργούσε εντάσεις ανάμεσα σε αυτούς που είχαν καταδικαστεί για βαριά εγκλήματα και σε αυτούς που φυλακιστήκαν για μικρά παραπτώματα. Στο χώρο υπήρχαν κελία, γέφυρες και σπιτάκια για την φρούρηση των φυλακισμένων, κελία απομόνωσης, εκκλησάκι ενώ οι φυλακές χωρίζονταν σε γυναικείες και ανδρικές. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το κτήριο πέρασε στο ελληνικό κράτος. Στις φυλακές του Γεντί Κουλέ κρατούνταν οι πιο γνωστοί εγκληματίες στον ελλαδικό χώρο όπως για παράδειγμα ο «Δράκος του Σέιχ Σου», ο Λήσταρχος Τζατζάς, οι συμμορίτες του Φώτη Γιαγκούλα και πολλοί πολιτικοί στις ταραγμένες περιόδους της Ελλάδας. Άλλη μια ιστορία που κρύβεται πίσω από το Γεντί Κουλέ είναι ότι την περίοδο της κατοχής πάνω από 500 άνθρωποι εκτελεστήκαν στο χώρο του. Σήμερα ο χώρος λειτουργεί ως μουσείο ενώ στεγάζει και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης. Είναι ένα μνημείο που αξίζει να το επισκεφτεί κάνεις, να περιηγηθεί στους χώρους του και να απολαύσει τη θέα.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΕΩΝ
Γενικότερα υπάρχουν πολλοί τύποι βυζαντινών ναών όπως είναι ο τύπος της Βασιλικής που τον συναντά κάνεις στο Ναό του Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης, τα περίκεντρα κτήρια όπως είναι η Ροτόντα, οι Βασιλικές με τρούλο, οι σταυροειδής εγγεγραμμένοι ναοί, οκταγωνικοί, πεντάτρουλλοι εγγεγραμμένοι και οι σταυρεπίστεγοι ναοί. Η Παναγιά Χαλκέων εντάσσεται στους σταυροειδής εγγεγραμμένους οπού πρόκειται για την εξέλιξη της βασιλικής με τρούλο. Ονομάζεται έτσι καθώς τα εγκάρσια κλητή διασταυρώνονται με τα εσωτερικά, στηρίζοντας τον θολό και σχηματίζοντας σταυρό. Στο κέντρο του ναού εσωτερικά υψώνεται ένας τρούλος με μικρή διάμετρο. Στον τρούλο συνήθως απεικονίζεται ο Παντοκράτορας. Στη δυτική είσοδο του ναού υπάρχει μια κτητορική επιγραφή που αναφέρει ότι το 1028, ο Χριστόφορος Πρωτοσπαθάριος και Κατεπάνω Λαγουβαρδίας, μαζί με τη σύζυγό του, Μαρία και τα παιδιά του Νικηφόρο, Άννα και Κατακαλή, έχτισε τον ναό και τον αφιέρωσε στη Θεοτόκο. Στο ναό ακολουθείται η τεχνική της χαμένης πλίνθου και γι’ αυτόν τον λόγο ονομάζεται και Κόκκινη εκκλησία. Παράλληλα ο ναός αποτελείται από επάλληλα καμπύλα τόξα και αψιδώματα, κόγχες και ημικυκλικούς κίονες, στοιχεία επηρεασμένα από την Κωνσταντινούπολη. Όσον αφορά τις τοιχογραφίες του ναού, σώζονται ελάχιστες χριστολογικές σκηνές ενώ η κτητορική επιγραφή στο ιερό βήμα αυτή τη φορά μας πληροφορεί ότι ζωγραφιστήκαν την ιδία περίοδο με την ίδρυση του ναού. Ο ναός το 1430 μετατράπηκε σε τζαμί και ονομάστηκε Καζαντζιλάρ Τζαμί.
Στο επόμενο μέρος αυτού του αφιερώματος, θα έχετε την ευκαιρία να διαβάσετε για τη γνωστή Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, αλλά και για την αξιοθαύμαστη Ρωμαϊκή Αγορά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεντί Κουλέ. Το φρούριο των Παλαιολόγων που μετέτρεψαν σε κάτεργο οι Τούρκοι. Εκεί φυλακίστηκαν διαβόητοι κακοποιοί και εκτελέστηκαν δεκάδες πατριώτες από τους Γερμανούς, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Αρχιτεκτονικοί Ρυθμοί Ναών, byzantineathens.com, διαθέσιμο εδώ.
- Ιστορία της Θεσσαλονίκης, thessalonikiguide.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Παναγία των Χαλκέων, Θεσσαλονίκη, odysseus.culture.gr, διαθέσιμο εδώ.
