Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Όταν ακούμε για την επανάσταση του 1821, συνήθως, μας έρχονται στο μυαλό έντονες πολεμικές συγκρούσεις, μπαρουτοκαπνισμένοι αγωνιστές και οπλαρχηγοί που ρίχνονταν στη μάχη με γενναιότητα και θάρρος, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο διακαής πόθος τους, να αποτινάξουν τον ξένο ζυγό και να ελευθερωθεί η Ελλάδα. Για να επιτευχθούν, ωστόσο, αυτά τα σχέδια αναγκαία είναι η παρουσία χρημάτων, ανθρώπινου δυναμικού και πολεμοφοδίων.
Τα χρήματα στην αρχή βρίσκονταν είτε από δωρεές ευκατάστατων ελληνικών οικογενειών –που διέμεναν στον ελλαδικό χώρο ή και στην Ευρώπη- είτε από φιλέλληνες του εξωτερικού και αργότερα, όταν εδραιώθηκε η επανάσταση από τα δάνεια που συνήφθησαν. Το ανθρώπινο δυναμικό προερχόταν από τον απλό κόσμο, που ασφυκτιούσε από τον κλοιό του κατακτητή, ενώ δεν είναι λίγοι οι άνδρες που ήρθαν από τη Δύση αφιλοκερδώς, για να συνδράμουν στον αγώνα. Τέλος, τα πολεμοφόδια ήταν ένα κομμάτι που αναλωνόταν συνέχεια –το ίδιο και τα χρήματα- με αποτέλεσμα, να υπάρχουν ελλείψεις καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης, έτσι όποια κι αν ήταν η πηγή προέλευσής τους ήταν πάντα καλοδεχούμενη. Στην αρχή πολεμοφόδια βρίσκονταν, πέραν από τις προσφορές των ευκατάστατων και των φιλελλήνων, μέσα από την λαφυραγώγηση μετά από μια μάχη, από το λιώσιμο μολύβδινων σκευών για την παραγωγή βολιών, από την αφαίρεση μολυβδοσκεπών από διάφορα κτίρια –και ιδίως τζαμιά- και από τα ναυτικά νησιά της Ύδρας και των Σπετσών, που ήταν διαμετακομιστικά κέντρα του ευρωπαϊκού εμπορίου πολεμικού υλικού.
Αυτή η έλλειψη πολεμοφοδίων οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου και σημαντικότερου κέντρου παραγωγής υλικών πολέμου στην ιστορική Δημητσάνα. Την πρωτοβουλία για την κατασκευή των μπαρουτόμυλων ανέλαβαν οι αδελφοί Σπηλιωτόπουλοι, ο Νικόλαος και ο Σπυρίδων, που με την αυταπάρνηση και την αφιλοκέρδειά τους κατάφεραν να γεμίσουν τα όπλα των επαναστατών με μπαρούτι. Στην αρχή λειτουργούσαν δυο εργαστήρια, αλλά όταν φάνηκε η αποτελεσματικότητά τους κι όταν αυξήθηκαν οι συγκρούσεις, έγινε επιτακτική η ανάγκη για νέες μονάδες.
Μέσα από τις νέες προσθήκες μπόρεσε να ανέβει η παραγωγή μπαρουτιού (και όχι μόνο), έτσι εντός ενός μερόνυχτου κατάφερναν να κατασκευαστούν 500 οκάδες μπαρούτι (περίπου 641 κιλά). Οι εργάτες που απασχολούνταν εκεί ίσως να μην διέθεταν την εμπειρία και τα μέσα που είχαν οι συνάδελφοί τους στην Ευρώπη -όπως παρατήρησε ο στρατιωτικός και συγγραφέας Raybaud, που βρέθηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα το 1822-, ωστόσο κατέβαλαν κάθε υπεράνθρωπες προσπάθειες για να ενισχύσουν με τον τρόπο τους τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα. Για την παραγωγή του μπαρουτιού χρησιμοποιούσαν πέραν από χαρτί, θειάφι και νίτρο, που τα έβρισκαν στις σπηλιές της Μονεμβασίας και του Έλους. Σε περιόδους που είχαν έλλειψη από χαρτί, αναγκάζονταν να πάρουν τα σπάνια βιβλία από τις βιβλιοθήκες της Δημητσάνας και από τα μοναστήρια.
Όπως μαρτυρεί ο γραμματέας του Κολοκοτρώνη, Οικονόμος, οι αδελφοί Σπηλιωτόπουλοι ανεφοδίαζαν, όσο μπορούσαν, τους ξεσηκωμένους Έλληνες, όπου κι αν υπήρχαν: «Οι αδελφοί Σπηλιωτόπουλοι έδιδον εις άπαντας, τους τε εγγύθεν και τους μακρόθεν […] εις τε τας επαρχίας της Πελοποννήσου και εις τας της Στερεάς, έδωκαν δε ωσαύτως, επί απλή αποδείξει παραλαβής, και μεγάλας μάλιστα ποσότητας, δια τε την Κασσάνδραν και το όρος του Άθω, την Θεσσαλίαν και την Μακεδονίαν, δια την Κρήτην και τας άλλας νήσους […] όπου αν ελέγετο, ότι πρόκειται να διαδοθή η επανάστασις». Ενδεικτικό είναι πως μέσα σε έναν χρόνο έστειλαν μόνο στη Πελοπόννησο 3.510 οκάδες σφαίρες (περίπου 4.500), 13.106 οκάδες μπαρούτι (περίπου 16.800) και 804.320 φυσίγγια.
Οι μπαρουτόμυλοι, όμως, έμελλε να περάσουν μια σοβαρή κρίση ήδη κατά τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας τους. Οι μεγάλες ποσότητες που παρήγαγαν, ένεκα των πολλών μετώπων που άρχισαν να δημιουργούνται και η αλόγιστη χρήση από τους επαναστάτες, έφερε δραματική μείωση του χαρτιού, του χρήματος και του μόλυβδου. Τα προβλήματα έγιναν εμφανή στις αρχές του 1822 και μέχρι τα μέσα της ίδιας χρονιάς εντάθηκαν, με αποτέλεσμα την παύση πολλών μύλων. Για ν’ αναχαιτιστεί το πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί πολλοί Δημητσανίτες προσέφεραν πολύτιμα σκεύη που είχαν, ούτως ώστε να βρεθούν τα χρήματα, ενώ οι ανάγκες για χαρτί καλύφθηκαν πάλι από τη βιβλιοθήκη του τόπου και τα μοναστήρια. Με αυτόν τον τρόπο οι «μηχανές» άρχισαν πάλι να δουλεύουν, ακόμα και μετά από τον ερχομό του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Μια από τις μεγάλες επιτυχίες των μπαρουτόμυλων ήταν και η παροχή πολεμοφοδίων κατά τη πολιορκία της Τριπολιτσάς. Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως και οι οικίες των κατοίκων μπήκαν στον αγώνα της κατασκευής εφοδίων, ενώ τα βυρσοδεψία που βρίσκονταν εκεί απασχολούνταν πλέον με την τροφοδότηση Ελλήνων σε παπούτσια, ιμάντες τσαρούχια κ.α. Τέλος, στη μάχη ρίχτηκαν και οι γυναίκες που ίδρυσαν εθελοντικά αρτοποιία και εργάστηκαν για να έχουν οι άντρες τον επιούσιον.
Πριν κλείσουμε είναι χρήσιμο να δούμε κάποια στοιχεία για τα δυο αδέλφια που προσέφεραν τόσα για την πατρίδα τους. Η καταγωγή τους ήταν από την Ύδρα, στην οποία ζούσαν και ασχολούνταν με το εμπόριο. Λίγο πριν από την έκρηξη του αγώνα λαμβάνουν μέρος στις προπαρασκευαστικές δράσεις. Μόλις έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για τους μπαρουτόμυλους, πρώτος ο Σπυρίδων ασχολήθηκε με αυτούς, ενώ ο Νικόλαος ακολούθησε τον συντοπίτη Αντώνη Οικονόμου που είχε επιφορτιστεί με τον ξεσηκωμό του τόπου. Μετά από την επιτυχή ολοκλήρωση αυτής της αποστολής μετέβη στο Άργος, όπου κι έλαβε μέρος στην πολιορκία του Ναυπλίου. Ύστερα, βρέθηκε για ένα διάστημα στο πλευρό του Κολοκοτρώνη. Κοντά στο γέρο του Μοριά συναντάμε και τον Σπυρίδωνα, που έλαβε και τη θέση του υπασπιστή του, λαμβάνοντας μέρος στην πολιορκία της Πάτρας.
Είδαμε, λοιπόν, εν συντομία τις πρώτες προσπάθειες που έγιναν για την παραγωγή πολεμοφοδίων και τη συμβολή που είχαν οι αδελφοί Σπηλιωτόπουλοι με τους μπαρουτόμυλούς τους στα κρίσιμα χρόνια του αγώνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1975), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Η Ελληνική Επανάσταση και η Ίδρυση του Ελληνικού Κράτους 1821-1832 , τόμος ΙΒ΄, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών
- Βακαλόπουλος, Απόστολος (1982), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση 1821-1829, Τόμος Ε΄, Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της 1812-1822, Αθήνα: Εκδ. Τεγόπουλος Α.Ε.
- Χρυσανθόπουλος, Φώτης (1888), Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των έξωθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως, Αθήνα: Π.Δ. Σακελαρίου
