Της Ευφροσύνης Κουκουφιλίππου,
Το φαινόμενο που μαστίζει τις χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι αυτό της κυβερνητικής διαφθοράς, η οποία επεκτείνεται στο ευρύτερο πεδίο της πολιτικής διαφθοράς. Πολιτική διαφθορά είναι η χρήση της πολιτικής δύναμης από πολιτικούς ή ανθρώπους που ανήκουν στο κοινωνικό δίκτυο επιρροής τους, για παράνομο προσωπικό όφελος. Οι τύποι με τους οποίους εκδηλώνεται το πρόβλημα της διαφθοράς μπορεί να ποικίλουν, αλλά σίγουρα συμπεριλαμβάνονται η δωροδοκία, το ασύμμετρο lobbying, ο εκβιασμός, ο νεποτισμός, ο πατερναλισμός, η υπεξαίρεση, ο κρονισμός, ο επαρχισμός, η συναλλαγή επιρροής και η τοποθέτηση ατόμων σε προνομιακές θέσεις χωρίς να διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα.
Όλα όσα προαναφέρθηκαν είναι αναπόσπαστα κομμάτια της καθημερινότητας των πολιτών που ζουν στην πλειονότητα των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Στις ειδήσεις συνεχώς φιγουράρουν επικεφαλίδες που αναφέρονται σε αποκαλύψεις σκανδάλων ή στις προσπάθειες κυβερνήσεων να πατάξουν οποιαδήποτε προσπάθεια θα μπορούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την καλπάζουσα διαφθορά που μεταδίδεται σαν ασθένεια στη συγκεκριμένη ήπειρο. Θα μπορούσε κάλλιστα να παρομοιαστεί με καρκίνωμα που μολύνει σταδιακά κάθε ξεχωριστό κύτταρο της δημόσιας διοίκησης, με αποτέλεσμα ο δημοσιονομικός τομέας να καταντά ο μεγάλος ασθενής. Όταν πλέον η διαφθορά έχει διεισδύσει τόσο βαθιά, που ακόμη και η αναφορά της στις αρχές ισοδυναμεί με σύλληψη, παύει πλέον να υπάρχει κράτος και δημόσια διοίκηση. Οι τελευταίες λέξεις αποτελούν τίτλους, μάσκες για να τραβούν τα νήματα τα ιδιωτικά συμφέροντα που ουσιαστικά κυβερνούν το κάθε κράτος.
Η διαφθορά εκτείνεται σε όλο το φάσμα των δημοσίων υπηρεσιών, με το μεγαλύτερο ποσοστό να συγκεντρώνεται στην κορυφή της διοίκησης, δηλαδή σε επίπεδο Πρωθυπουργού, εξ’ ου και τα σκάνδαλα που παίρνουν το όνομά τους από τους Πρωθυπουργούς των χωρών της Λατινικής Αμερικής και την αστυνομία, ιδιαίτερα αν μιλάμε για τον ειδικότερο τύπο της δωροδοκίας. Ο πιο αξιόπιστος τρόπος για να μετρηθεί το φαινόμενο της κυβερνητικής διαφθοράς είναι καταγράφοντας απαντήσεις των πολιτών που ζουν στις χώρες αυτές και τις προσωπικές τους εμπειρίες. Για παράδειγμα, πόσες φορές χρειάστηκε να δωροδοκήσουν για να προχωρήσει μία απλή υπόθεσή τους σε μία υπηρεσία ή πόσες φορές εξαναγκάστηκαν από την πλευρά του δημοσίου λειτουργού να προβούν σε εγχειρήματα που κάποιος τούς τα επιτάσσει, για να μην χάσουν τη δουλειά τους. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε η «Παγκόσμια Σύμπραξη ενάντια της Διαφθοράς» το έτος 2019, στη Βενεζουέλα το αστρονομικό ποσοστό 86% των ανθρώπων που ερωτήθηκαν δήλωσαν πως η διαφθορά στη χώρα αυξήθηκε τους προηγούμενους δώδεκα μήνες και 50% παραδέχθηκε πως αναγκάστηκε να δωροδοκήσει σε δημόσιες υπηρεσίες. Ακολουθεί η Δομινικανή Δημοκρατία με 66% και 23% στις αντίστοιχες κατηγορίες μέτρησης και το Περού με 65% και 30%.
Αντίστροφα, η κατάσταση είναι ελαφρώς καλύτερη στη Γουινέα, στο Μεξικό (!) και στο Ελ Σαλβαδόρ, με το ποσοστό των ανθρώπων που πιστεύουν ότι αυξήθηκε η διαφθορά να είναι στο 40% στη Γουινέα, στο 44% στο Μεξικό και στο 45% στο Ελ Σαλβαδόρ. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι το χαμηλότερο ποσοστό, δηλαδή το 40% που διαθέτει η Γουινέα, είναι και πάλι εξαιρετικά υψηλό και το μέγεθος του προβλήματος αποτυπώνεται πλέον και στους αριθμούς. Για να γίνει πιο εύληπτο και περισσότερο κατανοητή η σύγκριση, σε αντίστοιχη έρευνα που διενεργήθηκε το 2021 στην Ελλάδα, μία χώρα που θεωρείται ότι έχει πρόβλημα κυβερνητικής διαφθοράς και, μάλιστα, αποτυπωμένη στην κουλτούρα του Έλληνα με τις κλασικές φράσεις «αυτός έχει βύσμα» ή «πόσο πάει το λάδι», το 29% των πολιτών δήλωσαν πως νιώθουν να έχει αυξηθεί η διαφθορά στη χώρα κατά τους προηγούμενους δώδεκα μήνες και μόλις το 9% παραδέχθηκε ότι χρειάστηκε να δωροδοκήσει σε δημόσιες υπηρεσίες.
Η διαφθορά συνιστά ταυτόχρονα το αίτιο και το αποτέλεσμα μίας άκρως προβληματικής δημοκρατίας, η οποία εκφυλίζεται τόσο πολύ που τελικά η λέξη χάνει το νόημά της. Η συμμετοχή των πολιτών καθίσταται ισχνή, η πολιτική διαφάνεια αστεϊσμός και η κακή λειτουργεία επεκτείνεται ακόμα και στην ελευθερία του Τύπου, την αγορά και την κουλτούρα των ανθρώπων. Είναι μία κατάσταση που λιμνάζει χρόνο με το χρόνο, ριζώνει βαθιά στο σύστημα λειτουργίας ενός κράτους και δύσκολα μπορεί να καταπολεμηθεί. Ο παράγοντας, που κάνει τη διαφορά στη Λατινική Αμερική και γι’ αυτό έχει αναχθεί σε ένα γενικότερο ηπειρωτικό πρόβλημα, είναι η φτώχεια. Ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων, που σημαίνει ότι αυτοί οι λίγοι μπορούν να επηρεάζουν την κυβερνητική πολιτική ανάλογα με τα οικονομικά τους συμφέροντα. Το ίδιο ακριβώς συνέβαινε και τις προηγούμενες δεκαετίες που βασίλευαν τα καρτέλ και συνεργάζονταν με την αστυνομία, έριχναν και επέλεγαν κυβερνήσεις, πράγμα που συμβαίνει ακόμη και σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις. Η καμπή για τη Λατινική Αμερική έγινε τις δεκαετίες του 1980, 1990 κι έπειτα, κατά τις οποίες άνθιζε το εμπόριο των ναρκωτικών ουσιών και κυβερνήσεις στην Κολομβία, το Μεξικό, το Περού εκλέγονταν με βάση τη βούληση των ηγετών των καρτέλ.
Έστω, λοιπόν, τελικά ότι η κατάσταση είναι αναστρέψιμη και η διαφθορά μπορεί να καταπολεμηθεί μέσω κινημάτων ή προσπαθειών των πολιτών -πράγμα εξαιρετικά δύσκολο- ποιες είναι οι προτεινόμενες λύσεις; Ιδανικά, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εξασφαλίσουν τη διαφάνεια κατά τη διάρκεια των εκλογών και να θεσπίσουν την επιβολή προστίμου σε απόπειρες εξαγοράς ψήφων και να επιτρέψουν την πρόσβαση των πολιτών σε πληροφορίες, όπως τα έσοδα και τα έξοδα των πολιτικών κομμάτων και των υποψηφίων, ιδιαίτερα όταν διανύουν την προεκλογική περίοδο. Στις δημόσιες υπηρεσίες, η εποχή της ψηφιοποίησης όχι μόνο θα αποτρέψει φαινόμενα δωροδοκίας, αλλά θα απλουστευθεί η διαδικασία και θα εξαλειφθεί η γραφειοκρατία που ευνοεί τα φαινόμενα της διαφθοράς. Ακρογωνιαίος λίθος ενός ελεύθερου, δημοκρατικού κράτους είναι η εγγυημένη ανεξαρτησία του δικαστικού κλάδου από την πολιτική, έτσι ώστε να λειτουργεί ορθά το δικαιοδοτικό σύστημα. Τέλος, την σκυτάλη παίρνουν οι πολίτες, οι οποίοι πρέπει να αντισταθούν στην πάγια διεφθαρμένη διαδικασία, στηλιτεύοντας τα κακώς κείμενα, επικροτώντας τις προσπάθειες αποκάλυψης των σκανδάλων και χρησιμοποιώντας τα social media ως μέσων πίεσης και καταπολέμησης της διαφθοράς.
Η πολιτική διαφθορά είναι ο βραχνάς ενός πρότερα λειτουργικού και δημοκρατικού κράτους. Ορισμένες από τις προτεινόμενες λύσεις μπορεί να μοιάζουν ουτοπικές, όμως, αν είναι να αλλάξει κάτι στη Λατινική Αμερική, θα συμβεί μόνον εάν οι πολίτες αυτών των χωρών διεκδικήσουν τον χώρο που τους αναλογεί στα δημόσια πράγματα διαδηλώνοντας, δείχνοντας τη δυσαρέσκειά τους για την πολιτική πραγματικότητα που είναι αναγκασμένοι να βιώνουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What People Think: Corruption In Latin America & The Caribbean, Transparency International, διαθέσιμο εδώ
- The Fight Against Corruption In Latin America And The Caribbean: A World Bank View, Organization of American States, διαθέσιμο εδώ
