Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ξεκίνησε να διαφαίνεται μία έντονη κομματική διάσπαση στις τάξεις των επαναστατών. Τα κόμματα αυτά άλλαζαν χαρακτήρα αναλόγως των συνθηκών που επικρατούσαν κάθε περίοδο. Από τους τελευταίους μήνες των εχθροπραξιών κι έπειτα, οι σχηματισμοί αποκτούν μία διαφορετική ταυτότητα. Συγκεκριμένα, ο διαχωρισμός τους γίνεται με βάση το κράτος, το οποίο πιστεύουν ότι μπορεί να εξυπηρετήσει περισσότερο τα ελληνικά συμφέροντα.
Η παραπάνω κατάσταση οδήγησε στη δημιουργία τριών κομμάτων: του Αγγλικού, του Γαλλικού και του Ρωσικού. Οι παρατάξεις αυτές σταδιακά απομακρύνθηκαν από τον στόχο της εξυπηρέτησης των ελληνικών συμφερόντων και αναλώθηκαν σε μικροπολιτικά παιχνίδια. Η έλευση του Όθωνα και των μελών της Αντιβασιλείας βρήκε τους παραπάνω κομματικούς σχηματισμούς να έχουν κυρίαρχο ρόλο στην ελληνική πολιτική σκηνή. Την ίδια στιγμή, όμως, αδυνατούσαν να συγκροτήσουν μία κυβέρνηση «οικουμενικού» χαρακτήρα, η οποία θα έδινε ένα τέλος στο αδιέξοδο που είχε περιέλθει η χώρα.
Η άφιξη της Αντιβασιλείας δεν έδωσε την παραμικρή λύση στο άνωθεν πρόβλημα. Αντιθέτως, τα μέλη της εντάχθηκαν σε κομματικούς κόλπους και πήραν μέρος στις μηχανορραφίες που κυριαρχούσαν, με αποκορύφωμα τη δίωξη επιφανών μελών του Ρωσικού κόμματος. Ωστόσο, ο νεαρός Όθωνας με την ανάληψη των καθηκόντων του επιχείρησε να επιβληθεί των υφιστάμενων πολιτικών προσώπων και να δώσει ένα τέλος στις παρασκηνιακές πολιτικές ενέργειες.
Μία από τις πρώτες ενέργειες του βασιλιά ήταν να δείξει την προτίμησή του στο πρώην μέλος του συμβουλίου της Αντιβασιλείας τον Armansperg, παραμερίζοντας τους ηγέτες των τριών κομμάτων. Ο λόγος ήταν η αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ των πολιτικών παραγόντων. Το αποτέλεσμα, όμως, ήταν η έναρξη μιας έντονης αντιπολιτευτικής δράσης, η οποία κορυφώθηκε κατά την προσωρινή αποχώρηση του Όθωνα, προκειμένου να νυμφευθεί την, μετέπειτα βασίλισσα, Αμαλία. Εκείνη την περίοδο, εκμεταλλευόμενη ορισμένες δυσάρεστες για την κοινωνία αποφάσεις του Armansperg, η αντιπολίτευση άσκησε έντονη πίεση για την αποπομπή του Βαυαρού, με τον βασιλιά να εκπληρώνει την επιθυμία τους κατά την άφιξή του στην Ελλάδα.
Μ’ αυτόν τον τρόπο κατευνάστηκε η δυσαρέσκεια της πολιτικής πλειοψηφίας. Ωστόσο, η έλευση του Ignaz von Rudhart, προκειμένου να αναπληρώσει το κενό του Armansperg, δεν προκάλεσε θετικές αντιδράσεις. Οι πολιτικοί παράγοντες, διαπιστώνοντας ότι το επόμενο πρόσωπο που απολάμβανε την απεριόριστη εμπιστοσύνη του Όθωνα ήταν βαυαρικής καταγωγής, ξεκίνησαν νέο κύκλο εντάσεων. Αυτή τη φορά, όμως, τα «πυρά» τους κατευθύνονταν στον Βαυαρό βασιλιά. Ο τελευταίος προτίμησε να έρθει σε ανοιχτή αντιπαράθεση μαζί τους, προχωρώντας σ’ έναν πολιτικό αφοπλισμό των αρχηγών τους, αναθέτοντας σ’ αυτούς διπλωματικά καθήκοντα. Το αποτέλεσμα ήταν η συσπείρωση της αντιπολίτευσης να αυξηθεί κατακόρυφα.
Το προαναφερθέν κλίμα, όπως είναι φυσικό, δεν ήταν ευνοϊκό για την μακροημέρευση του Rudhart στο πρωθυπουργικό αξίωμα. Έτσι, δέκα μήνες μετά την άφιξή του, η θέση έμεινε ξανά κενή. Τότε, ο Όθωνας πίστεψε, εσφαλμένα, ότι η απομάκρυνση του Βαυαρού ισοδυναμούσε με τον τερματισμό των εντάσεων. Ωστόσο, οι τελευταίες συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό. Το αίτημα των κομμάτων πλέον ήταν η εκπόνηση συντάγματος, προκειμένου να δοθεί ένα τέλος στην απόλυτη μοναρχία. Την ώρα που εξέφραζαν σε έντονο τόνο το παραπάνω αίτημα, παρακολουθούσαν τον βασιλιά να τίθεται επικεφαλής του υπουργικού συμβουλίου και να αναλαμβάνει πρακτικά τα πρωθυπουργικά καθήκοντα, γεγονός που όξυνε την κριτική τους.
Τελικά, ο νεαρός βασιλιάς, υπό το βάρος της πολιτικής πίεσης και των αυξανόμενων τοπικών εξεγέρσεων, αποφάσισε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον, αγγλόφιλο, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Ο τελευταίος ανταποκρίθηκε θετικά και σχημάτισε μία κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ο νέος κυβερνητικός σχηματισμός έπρεπε να μείνει αμέτοχος στα μικροπολιτικά παιχνίδια της εποχής. Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό και ο Μαυροκορδάτος, αδυνατώντας να δώσει ένα τέλος στις ραδιουργίες, υπέβαλε την παραίτησή του μόλις τρεις μήνες αργότερα. Το νέο κενό εξουσίας είχε ως συνέπεια την επανέναρξη των εντάσεων. Αυτή τη φορά, όμως, συμμετείχαν και στρατιωτικοί. Έτσι, ξεκίνησαν οι διεργασίες για τη σύσταση μιας συνωμοτικής ομάδας, στόχος της οποίας θα ήταν η ανατροπή του πολιτεύματος.
Η συνωμοσία εκδηλώθηκε τις πρώτες ώρες της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Ο επικεφαλής της, Δημήτριος Καλλέργης, κατευθύνθηκε, με τη συνοδεία στρατού, στο ανάκτορο, ζητώντας άμεσα την έναρξη των εργασιών για την εκπόνηση συντάγματος. Ο Όθωνας, βλέποντας ότι δεν έχει άλλη επιλογή, έκανε δεκτό το άνωθεν αίτημα. Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στην Εθνοσυνέλευση της Αθήνας, το Νοέμβριο του 1843. Στις εργασίες της, οι οποίες διήρκεσαν μέχρι τον Φεβρουάριο του 1844, τα τρία κόμματα που συμμετείχαν στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου δεν κατάφεραν να βρουν μία κοινή γραμμή σύμπλευσης. Μεταξύ άλλων, διαφωνούσαν και στο εύρος των βασιλικών εξουσιών, με το ρωσικό κόμμα να τάσσεται υπέρ του Όθωνα.
Η λήξη της Εθνοσυνέλευσης και η έγκριση του εκπονημένου συντάγματος σήμαινε και την αρχή του τέλους για τα ξενικά κόμματα. Ήδη, η πολιτική δύναμη του Ρωσικού είχε συρρικνωθεί στη διάρκεια της διαμόρφωσης συντάγματος. Μάλιστα, ο βασιλιάς δεν το υπολόγιζε στις σκέψεις του για συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας, η οποία θα κυβερνούσε μέχρι την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών. Ωστόσο, ακολούθησε μία σειρά έντονων ραδιουργιών μεταξύ των κομμάτων και άσκησης πιέσεων, ακόμα και με τη χρήση ένοπλης βίας. Η χώρα οδηγήθηκε στα πρόθυρα της αναρχίας κι έπειτα από μία έντονα αμφισβητήσιμη εκλογική διαδικασία, ο Ιωάννης Κωλέττης ανέλαβε την εξουσία στις 7 Σεπτεμβρίου 1844.
Τα επόμενα τρία χρόνια χαρακτηρίζονται από την πολιτική κυριαρχία του Κωλέττη. Χρησιμοποιώντας μέσα κινούμενα στα όρια της συνταγματικότητας, σχημάτισε σταθερές κυβερνήσεις, κερδίζοντας τη συμπάθεια του λαού και του Όθωνα. Ο θάνατός του, το 1847, εγκαινίασε ένα νέο κύκλο πολιτικής αστάθειας και σήμανε τη σταδιακή παρακμή του Γαλλικού κόμματος. Τα επόμενα χρόνια παρατηρούνται προσπάθειες πολιτικής ομαλότητας με τη δυναμική των υφιστάμενων κομμάτων να είναι εμφανώς μειωμένη. Σ’ αυτό συνέβαλαν και γεγονότα, όπως ο ναυτικός αποκλεισμός από τους Άγγλους και τους Γάλλους κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, το 1854.
Η οριστική αποδυνάμωση των κομμάτων ήρθε με την έξωση του Όθωνα, το 1862. Η λαϊκή δυσαρέσκεια προς το πρόσωπο του βασιλιά επηρέασε και τις πολιτικές παρατάξεις. Την ίδια στιγμή σημειώνεται η άνοδος μιας νέας ομάδας πολιτικών με διαφορετικές ιδέες από τους προκατόχους τους. Έτσι, λοιπόν, μαζί με τον Βαυαρό βασιλέα, απομακρύνθηκαν από την πολιτική σκηνή και οι κομματικοί παράγοντες, που για δεκαετίες διαμόρφωσαν την πορεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ασπρέας, Γ. Γεώργιος (1924) Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821-1921, τόμ. Α΄, Αθήνα: Εκδ. οίκος Γ. Βασιλείου
- Ευαγγελίδης, Ε. Τρύφωνας (1894) Ιστορία του Όθωνος Βασιλέως της Ελλάδος (1832-1862), δεύτερη έκδοση, Αθήνα: Εκδ. Αριστείδης Γ. Γαλανός,
- Dakin, Douglas (2012) Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, 7η ανατύπωση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ)
- Finley, George (2021) Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, τόμ. Δ΄, Αθήνα: Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
