Της Ιωάννας Γιαβρούτα,
Το πρώτο χρονικό διάστημα της Κατοχής κάθε προσπάθεια αντίστασης έμοιαζε μάταιη. Ο στρατός της ναζιστικής Γερμανίας είχε καταλάβει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Όποιοι υποστήριζαν την συμμόρφωση προς τις επιταγές του εχθρού, επιβεβαιώνονταν από τα γεγονότα. Ο κλοιός έσφιξε στην κατοχική Αθήνα με το ξέσπασμα του κατοχικού λιμού. Η τρομοκρατία της πείνας και των 50.000 περίπου νεκρών δεν άφηνε περιθώρια αντίστασης. Αυτή ήταν η απόλυτη ανθρωπιστική κρίση βιολογικής εξόντωσης που γνώρισε η ελληνική κοινωνία και που την οδήγησε τον πρώτο καιρό στην αδρανοποίηση. Επιπρόσθετα προβλήματα που συνέβαλαν σε αυτή ήταν: τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης που εξαφανίστηκαν από τον πληθωρισμό, η πώληση της ακίνητης περιουσίας στους μαυραγορίτες, αλλά και η ζημιά που υπέστησαν στις επιχειρήσεις τους κάποιοι μεγαλοαστοί του Μεσοπολέμου, εξαιτίας των μεγάλων ελλείψεων σε πρώτες ύλες και εμπορεύματα. Φαίνεται να είχε δίκιο ο Γιόζεφ Γκέμπελς, όταν έγραφε στο ημερολόγιό του: «Οι κάτοικοι των κατεχόμενων περιοχών είναι βουτηγμένοι στις υλικές έγνοιες. Η πείνα και το κρύο είναι στην ημερήσια διάταξη. Άνθρωποι που η μοίρα τους έχει χτυπήσει τόσο σκληρά, σε γενικές γραμμές δεν κάνουν επαναστάσεις».
Ο παράγοντας που ανέτρεψε αυτή την φρικτή πραγματικότητα ήταν το δίλημμα -αντίσταση ή υπακοή- που γέννησε την συγκρότηση μιας οργανωμένης αντίστασης. Στην Αθήνα, από την άνοιξη του 1942 με την μείωση του λιμού, εμφανίστηκαν οργανώσεις που ανέπτυξαν δυναμική δράση στους χώρους της εκπαίδευσης και της εργασίας. Αυτές οι οργανώσεις πέτυχαν να αφυπνίσουν ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που αποτέλεσε τον βασικό πυλώνα για την ανάπτυξη πολυπληθών κινημάτων σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Οι κινητοποιήσεις έφτασαν στο αποκορύφωμά τους τον Φεβρουάριο-Μάρτιο 1943, όταν ο αγώνας ενάντια στην πολιτική επιστράτευση απέδωσε καρπούς, καθότι συνέβαλε στην απόσυρση της, αλλά κυρίως απέτρεψε την αποστολή χιλιάδων Ελλήνων σε εργοστάσια της Γερμανίας για καταναγκαστική εργασία. Αναμφίβολα, η μεγάλη νίκη της Αντίστασης σε συνδυασμό με την πτώση της φασιστικής Ιταλίας έδωσε ελπίδες στον κατοχικό λαό.
Στις αρχές Ιουλίου 1943, η απόφαση των Γερμανών να αντικαταστήσουν τα δικά τους στρατεύματα κατοχής με αυτά των Βουλγάρων (που ήδη είχαν υπό την κατοχή τους περιοχές ανατολικά των Σερρών) και να επελαύνουν στην υπόλοιπη Μακεδονία, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων σε όλη την χώρα.
Στις 17 Νοεμβρίου 1960, η εφημερίδα «Ελευθερία» προχώρησε σε αποκάλυψη, δημοσιεύοντας έγγραφα από τα αρχεία της Γερμανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Αϊνς Τσε (IC). Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, η απόφαση γνωστοποιήθηκε στη δωσιλογική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, στις 4 Ιουλίου. Επιπλέον, με ένα εμπιστευτικό σημείωμά του, απεσταλμένο στον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, με ημερομηνία 16/7/1943, ο Ράλλης ανέφερε ότι στις 4 Ιουλίου 1943 επισκέφτηκε τον Γερμανό πληρεξούσιο Altenburg, στον οποίο και διαμήνυσε την πρόθεσή του να παραιτηθεί, ύστερα από την απόφαση για επέκταση της βουλγαρικής κατοχής. Ο Altenburg –σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ράλλη– του ζήτησε να μην παραιτηθεί, λέγοντας «ότι η είσοδος αυτή των βουλγαρικών στρατευμάτων ουδεμίαν πολιτικήν συνέπειαν δύναται να έχη, ως υπαγορευθείσα εκ καθαρώς στρατιωτικών λόγων, και κατ’ ουδέναν τρόπον πρόκειται να θίξη τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος επί των εν λόγω εδαφών» [Πηγή: «Ριζοσπάστης» φ. 21/7/2002].
Ο Ράλλης δεν παραιτήθηκε… Το πρώτο συλλαλητήριο διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη, τρεις μέρες μετά την ενημέρωσή του πρώτου (7 Ιουλίου 1943). Στις 8 Ιουλίου, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ κάλεσε σε «συναγερμό για τη σωτηρία του λαού της Μακεδονίας και της Θράκης από τα νύχια των αιμοβόρων εισβολέων…». Η αρχή των κινητοποιήσεων έγινε στη Μακεδονία, στη Θεσσαλονίκη (Επτάλοφο, Τούμπα, Καλαμαριά) στις 10 Ιουλίου. Ανάλογη απόφαση λήφθηκε και από το ΚΚΕ. Με την καθοδήγηση του ΕΑΜ, συγκροτήθηκαν συλλαλητήρια με συμμετοχή χιλιάδων πατριωτών (περίπου 50.000) στις πόλεις Κιλκίς, Έδεσσα, Βέροια, Γιαννιτσά, Κοζάνη, Βόλο, Καρδίτσα, κ.α.
Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αποτέλεσε η διαδήλωση στις 22 Ιουλίου 1943. Το πρωί εκείνης της μέρας στην Αθήνα είχε σταματήσει κάθε κίνηση. Οι εργάτες είχαν κατέβει σε απεργία. Στους έρημους δρόμους εμφανίζονταν μόνο περίπολοι στρατευμάτων κατοχής και Ελλήνων αστυνομικών. Σε κομβικά σημεία της πρωτεύουσας, οι Γερμανο-ιταλοί είχαν στήσει πολυβόλα. Οι ξένοι κατακτητές είχαν λάβει όλα τα μέτρα για να εμποδίσουν τις εκδηλώσεις του λαού.
Στη γενική απεργία και διαδήλωση της Αθήνας συμμετείχαν πάνω από 100.000 άνθρωποι (υπολογίζονται γύρω στις 200 με 500.000), από την Ομόνοια μέχρι τα Προπύλαια, εκ των οποίων σκοτώθηκαν 15 άνθρωποι και πάνω από 50 τραυματίστηκαν (πιθανότατα οι τραυματίες να είναι περισσότεροι, καθώς πολλοί μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο κρυφά για λόγους ασφαλείας). Αξίζει να σημειωθεί ότι καταγράφηκε στην ιστορία ως η μεγαλύτερη διαδήλωση στην Αθήνα της Κατοχής και πιθανότατα σε όλη την Ευρώπη λόγω της μεγάλης της συμμετοχής. Οι διαδηλωτές ξεχύθηκαν στους δρόμους με συνθήματα όπως «Όχι στην επέκταση», «Έξω οι Βούλγαροι Φασίστες από την Μακεδονία και την Θράκη» και με πλακάτ, από το Μοναστηράκι, την πλατεία Λαυρίου, την Ομόνοια κινήθηκαν προς το κέντρο, και προς την Βουλγαρική πρεσβεία. Αυτή η λαϊκή κινητοποίηση ενεργοποίησε τα πολεμικά αντανακλαστικά του εχθρού, ο οποίος έβγαλε τα τανκς και απάντησε με βροχή σφαιρών μέσα στο άοπλο πλήθος: «Νεκροί έπεφταν, τραυματίες κραύγαζαν από πόνο και το αίμα έρρεε άφθονο στην άσφαλτο. […] Ο κόσμος έντρομος και πανικόβλητος άρχισε να υποχωρεί “πατείς με πατώ σε”. Μάταια προσπαθούσε να βρει εξόδους διαφυγής», γράφει ο Γιώργος Φέττας στο βιβλίο του : «Αναμνήσεις από τους αγώνες του αθηναϊκού λαού στα χρόνια της Κατοχής. Η διαδήλωση της 22ης Ιουλίου του 1943».
Τα γερμανικά άρματα μάχης προσπάθησαν, ανεπιτυχώς, να διαλύσουν το πλήθος των διαδηλωτών. Ακολούθησαν σκληρές συγκρούσεις. Στις συγκρούσεις σκοτώθηκαν δεκάδες διαδηλωτές, ανάμεσά τους η Κούλα Λίλη, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, ο Κ. Δουκάκης, η υφαντουργός Ολγα Μπακόλα, η φοιτήτρια Αντωνιάδη, ο Θωμάς Χατζηθωμάς, ο Μ. Καλοζύμης, ο Θ. Τεριακής, ο Β. Στεφανιώτης και ο ανάπηρος του ελληνοϊταλικού πολέμου Αντώνης Παπασταυράκης. Τραυματίστηκαν 200 διαδηλωτές και συνελήφθησαν 500. Πολλοί από αυτούς καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές. Ωστόσο, ο αριθμός των θυμάτων αλλά και των συλληφθέντων δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σταύρος Μαλαγκονιάρης, (23 Ιουλίου 2017) Οι Αθηναίοι διαδηλώνουν κατά της κατοχής των Βουλγάρων, Εφημερίδα των Συντακτών. Διαθέσιμο εδώ
- Ριζοσπάστης (22 Ιουλίου 2000) 1943: Διαδήλωση κατά της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής. Διαθέσιμο εδώ
- Το ΒΗΜΑ Team (22 Ιουλίου 2020) 22 Ιουλίου 1943 : Αιματηρή διαδήλωση στην κατεχόμενη Αθήνα. Διαθέσιμο εδώ
