Της Ευαγγελίας Κατσιγιάννη,
Μία από τις πιο γνωστές επαναστάσεις που ξέσπασαν την ίδια εποχή με την ελληνική είναι εκείνη των Καρμπονάρων στη Νάπολη το 1820. Ο ξεσηκωμός στη Νότια Ιταλία αποτελεί μία από τις πολλές φωνές διαμαρτυρίας απέναντι στην απολυταρχική πολιτική που είχε παγιωθεί στην Ευρώπη από τις δυνάμεις τις Ιεράς Συμμαχίας – έναν μηχανισμό για την παγίωση της ειρήνης, που είχε συγκροτηθεί στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815 από τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής. Βασικός σκοπός αυτής της συμμαχίας ήταν η παλινόρθωση των παλαιών μοναρχικών καθεστώτων και η καταπολέμηση κάθε προσπάθειας ανατροπής αυτών. Φυσικά, το γεγονός αυτό δυσαρέστησε πλήθος κόσμου, που είχε επηρεαστεί από τα φιλελεύθερα διδάγματα των Γάλλων επαναστατών, μεταξύ αυτών και των Ιταλών. Τι ακριβώς, όμως, συνέβη στην Ιταλία και συγκεκριμένα στο βασίλειο της Νεάπολης;
Η επιλογή του βασιλιά Φερδινάνδου Δ’ της Νεάπολης (αργότερα γνωστού και ως Φερδινάνδου Α΄των Δύο Σικελιών) να ακολουθήσει την πολιτική γραμμή της Ιεράς Συμμαχίας προκάλεσε την οργή του ναπολιτάνικου λαού. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε επανάσταση, η οποία ξεκίνησε στις 2 Ιουλίου με τις εξεγέρσεις στις πόλεις Νώλα και Αβελλίνο. Επαναστάτες στις περιοχές αυτές ξεχύθηκαν στους δρόμους με λάβαρο την καρμποναρική σημαία, φωνάζοντας «Ζήτω ο Θεός, ζήτω ο Βασιλιάς, ζήτω το Σύνταγμα» με τους πολίτες να τους αποθεώνουν, αντικρίζοντάς τους. Ιδιαίτερα στο Αβελλίνο η υποδοχή τους υπήρξε τόσο θερμή, ώστε ακολούθησε και επίσημη εκκλησιαστική τελετή υπό την παρουσία του επισκόπου, στο πλαίσιο της οποίας δόθηκε όρκος για την προσπάθεια καθιέρωσης του ισπανικού συντάγματος του 1812.
Έχοντας θριαμβεύσει στο Αβελλίνο, οι επαναστάτες συνέχισαν την πορεία τους προς τη Νάπολη. Η είδηση του ερχομού της καρμποναρικής στρατιάς προκάλεσε την ανησυχία της βασιλικής αυλής. Ο Φερδινάνδος Α’ έχοντας υπόψιν του την διασπορά του κινήματος του Διαφωτισμού στο βασίλειό του μεταξύ των μεσαίων στρωμάτων, η οποία και διευκόλυνε το ξέσπασμα μιας επανάστασης, γρήγορα έσπευσε να επικοινωνήσει με τον στρατό για την αντιμετώπιση της επερχόμενης εξέγερσης. Σε μια ύστατη προσπάθεια να προλάβει την μεγάλη αναταραχή που θα ερχόταν, ο αυστροϊρλανδικής καταγωγής διοικητής των ένοπλων δυνάμεων, Laval Graf Nugent von Westmeath , συγκάλεσε στρατιωτικό συμβούλιο. Μετά από πολύωρες συζητήσεις, ο Βασιλιάς, οι υπουργοί και η αυλή αποφάσισαν να σταλθούν τρία στρατεύματα υπό την ηγεσία των στρατηγών Carrascosa , Cabana και Nunciacce για την καταστολή των επαναστατών. Πράγματι λίγο πριν την είσοδο των Καρμπονάρων στη Νάπολη πραγματοποιήθηκε μια σχετικά αναίμακτη σύγκρουση μεταξύ των βασιλικών και των επαναστατικών δυνάμεων, με τις πρώτες να ηττώνται κατά κράτος.
Οι Καρμπονάροι εισέβαλλαν εν τέλει στις 5 Ιουλίου στη Νάπολη, έχοντας προηγουμένως ενισχυθεί από τρία τάγματα του στρατηγού Guglielmo Pepe. Με την άφιξή τους γρήγορα ξέσπασε μια μεγάλη διαδήλωση. Πλήθος κόσμου αντικρίζοντας τον εσμό των επαναστατών συγκινημένο έσπευσε για βοήθεια. Μέσα σ’ αυτόν τον επαναστατικό αναβρασμό, πέντε καρμπονάροι κατόρθωσαν να εισβάλλουν στο παλάτι και να απαιτήσουν συνάμα από τον βασιλιά να καθιερώσει το ισπανικό σύνταγμα του 1812 στις επόμενες δύο ώρες, απειλώντας τη βασιλική οικογένεια. Ο Φερδινάνδος Α’, φοβούμενος για τη ζωή και τη θέση του, συμφώνησε να επιβάλλει το Σύνταγμα μέσα σε οκτώ μέρες. Δεχόμενος, όμως, μεγάλες πιέσεις από την επαναστατική πλευρά, αναγκάστηκε να επισπεύσει την απόφασή του και έτσι, στις 7 Ιουλίου ανακοίνωσε πως στο εξής το σύνταγμα του βασιλείου των δύο Σικελιών θα είναι το ισπανικό σύνταγμα του 1812.
Η απόφαση αυτή συνεπήρε τον ναπολιτάνικο λαό και επανέφερε την ηρεμία στην πόλη. Στις 9 Ιουλίου, μάλιστα, διοργανώθηκε και μια επίσημη παρέλαση για τον εορτασμό του νέου συνταγματικού καθεστώτος στο κέντρο της Νάπολης από τα στρατεύματα των στρατηγών Michele Morelli και Joseph Silvati , που έκτοτε αποκαλούνταν «ιερές επιλαρχίες» – όρος που αργότερα χρησιμοποιήθηκε και για την περιγραφή των ελληνικών εθελοντικών δυνάμεων του Υψηλάντη. Τότε πραγματοποιήθηκε και η επίσημη είσοδος του στρατηγού Guglielmo Pepe στην πρωτεύουσα. Μετά από την παρέλαση ο βασιλιάς προχώρησε στη συγκρότηση κοινοβουλίου και στην ανάδειξη προσωρινής κυβέρνησης, μέχρι την διεξαγωγή των εκλογών. Ακολούθησαν και άλλες αλλαγές, από τις οποίες ξεχωρίζουν η νομιμοποίηση της ελευθερίας του τύπου, η αναδιανομή ορισμένων εκτάσεων γης και η μετάφραση του συντάγματος από τα ισπανικά στα ιταλικά. Οι εκλογές τελικά έλαβαν χώρα τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους, καθιστώντας τη Νάπολη ένα από τα πιο φιλελεύθερα βασίλεια σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η ειδυλλιακή αυτή κατάσταση, όμως, δεν διήρκησε για πολύ. Γρήγορα εμφανίστηκαν στο προσκήνιο σοβαρά και απειλητικά προβλήματα για το μέλλον του νέου πολιτεύματος. Η επιβολή συγκεκριμένα του ισπανικού συντάγματος του 1812, που προέβλεπε τη διαίρεση των επαρχιών σε διοικητικά κέντρα υπό τον έλεγχο ενός ανώτατου άρχοντα, προκάλεσε την οργή των αριστοκρατικών στοιχείων της πόλης, των Σικελών αυτονομιστών. Οι τελευταίοι δυσαρεστημένοι από τη νέα πραγματικότητα ζητούσαν την επιβολή του αγγλοσικελικού συντάγματος του 1812 από τον βασιλιά και ήταν πρόθυμοι να πιάσουν και τα όπλα για να επιτύχουν τον σκοπό τους.
Οι έντονες διαφωνίες γρήγορα εξελίχθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους Νοτιοϊταλούς αυτονομιστές και στους Ναπολιτάνους επαναστάτες. Ο Φερδινάνδος Α’, όταν έμαθε γι’ αυτή την εμφύλια σύρραξη, φάνηκε πως αποφάσισε να κρατήσει μια ουδέτερη στάση. Στην πραγματικότητα, όμως, όχι απλώς δεν παρέμεινε αδρανής, αλλά, εκμεταλλευόμενος την αναταραχή στο βασίλειό του, φρόντισε να αλληλογραφήσει αμέσως με τους μονάρχες συμμάχους του, με στόχο να εξασφαλίσει τη συνδρομή τους στην προσπάθειά του να επαναφέρει την παλαιά τάξη πραγμάτων. Οι σύμμαχοι τύραννοι, με πρωτεργάτη τον Αυστριακό καγκελάριο Μέττερνιχ, τον προέτρεψαν να μεταβεί στη Λιουμπλιάνα, ώστε να καταστρώσουν εκεί τα σχέδια για μια συνωμοσία. Πράγματι, ο βασιλιάς, με την πρόφαση ότι πήγαινε να υπερασπιστεί το Σύνταγμα σε ολόκληρη την Ευρώπη, ταξίδεψε κατόπιν έγκρισης και του Κοινοβουλίου στη Λιουμπλιάνα, αφήνοντας ως αντιβασιλέα τον γιο του Φραγκίσκο, δούκα της Καλαβρίας.
Στη Λιουμπλιάνα ο Φερδινάνδος Α’ ήρθε σε επαφή με τον Μέττερνιχ, τον Τσάρο, τον Αυστριακό αυτοκράτορα και τον Πρώσο βασιλέα. Από τις μεταξύ τους συζητήσεις, η είσοδος στρατού στη Νάπολη για την εξόντωση των επαναστατών φάνηκε ως η μοναδική λύση. Έτσι, τον Γενάρη του 1821 τα αυστριακά στρατεύματα εισέβαλαν στο βασίλειο της Νεάπολης. Ακολούθησαν σφοδρές μάχες με την τελευταία να δίνεται στις 7 Μαρτίου στο Ριέττι και εν συνεχεία στο Αντροντόκο. Οι επαναστάτες υπό τον στρατηγό Guglielmo Pepe, μη μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις αυστριακές δυνάμεις, διασκορπίστηκαν στα βουνά. Με αυτό τον τρόπο σηματοδοτήθηκε το τέλος της συνταγματικής διακυβέρνησης, μετά από μόλις 174 μέρες λειτουργίας. Η επιστροφή της απόλυτης μοναρχίας ήταν γεγονός.
Μία από τις πρώτες κινήσεις του Φερδινάνδου Α’, μετά την επαναφορά του παλαιού καθεστώτος, ήταν η σύλληψη και εκτέλεση όλων των επαναστατών. Ωστόσο, μετά από παρέμβαση της δούκισσας της Σικελίας αποφασίστηκε οι επαναστάτες να μη θανατωθούν, παρά μονάχα να καταδικαστούν σε ισόβια κάθειρξη. Μόνο οι πρωτεργάτες της επανάστασης Morelli και Silvati δεν κατόρθωσαν να γλιτώσουν από τη μοίρα του θανάτου· και στις 12 Σεπτεμβρίου 1822 εκτελέστηκαν με απαγχονισμό στην κεντρική πλατεία της Νάπολης.
Η τραγική κατάληξη της επανάστασης στην ιταλική χερσόνησο όχι μόνο δεν σηματοδότησε το τέλος του Καρμποναρισμού αλλά τον ενίσχυσε περαιτέρω σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αρκετοί από τους επαναστάτες, κατορθώνοντας να διαφύγουν σε άλλα κράτη, μετέφεραν μαζί τους τα δημοκρατικά και επαναστατικά ιδεώδη, δημιουργώντας νέα δίκτυα προώθησης του φιλελευθερισμού. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, δεν δίστασαν να πιάσουν ξανά τα όπλα για να πολεμήσουν ως εθελοντές και στην επόμενη επανάσταση που ξέσπασε στη νότια Ευρώπη, την ελληνική, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το διεθνή φιλελευθερισμό. Η βοήθεια των φιλελλήνων Ιταλών στον ελληνικό αγώνα υπήρξε πολύτιμη και συνέβαλε στην καλλιέργεια φιλικών σχέσεων ανάμεσα στους δύο λαούς. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το ότι, στην ιταλική επανάσταση του 1848, η Ελλάδα αποδείχθηκε η κατεξοχήν χώρα υποστήριξης των Ιταλών με την αποστολή ένοπλων ανδρών και την παροχή οικονομικών πόρων και στέγης στους Ιταλούς πολιτικούς πρόσφυγες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Richard Stites (2014), The Four Horsemen, Riding to Liberty in Post – Napoleonic Europe, London: Oxford University Press
- Κώστας Καιροφύλας (1923), «Τι οφείλει στην Ελλάδα η Ιταλία», Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Χ. Γανιάρη και Σίας
-
E. J. Hobsbawm (2015), Η εποχή των επαναστάσεων: 1789-1848, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (MIET)
