Του Τάσου Μοσχονά,
Μετά από πενταετή αναμονή, είναι γεγονός. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες επιστρέφουν στους δέκτες μας στην πιο μουδιασμένη, ίσως, διοργάνωση της σύγχρονης ιστορίας τους. Την Παρασκευή 23 Ιουλίου και ώρα 14:00 το μεσημέρι, το Τόκιο είναι έτοιμο να υποδεχτεί τον μεγάλο θεσμό, προσφέροντάς μας μια διαφορετική, αλλά σίγουρα πολυαναμενόμενη, τελετή έναρξης.
Η φετινή τελετή σίγουρα δε θα μοιάζει με καμία άλλη. Η πανδημία του κορωνοϊού δε θα μπορούσε να μην έχει αντίκτυπο, φυσικά, και στη μεγαλύτερη παγκόσμια αθλητική διοργάνωση. Όμως, αντί του θριαμβευτικού κλίματος, που συνήθως διέπει τις τελετές, φέτος αναμένουμε μια τελετή ήπιων τόνων. Αισθητή θα είναι φυσικά η -σχεδόν παντελής- απουσία του κοινού από το νεόδμητο Ολυμπιακό Στάδιο του Τόκιο, με σχεδόν μόλις 1.000 επίσημους προσκεκλημένους να κοσμούν τις εξέδρες. Μεταξύ τους, ο Aυτοκράτορας της Ιαπωνίας Ναρουχίτο, ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, και η Πρώτη Κυρία των Ηνωμένων Πολιτειών Τζιλ Μπάιντεν.
Πρωταρχικός σκοπός των διοργανωτών, φυσικά, δε θα μπορούσε να μην είναι η παρουσίαση θεαμάτων με πολυάριθμους χορευτές. Με την Ιαπωνική κοινή γνώμη να είναι σε μεγάλο ποσοστό αντίθετη με τη διεξαγωγή των Αγώνων, εξαιτίας των ολοένα αυξανόμενων κρουσμάτων, η τελετή θα εστιάσει στους ίδιους τους αθλητές, με εκατοντάδες εθελοντές να έχουν επιστρατευθεί για να συντονίσουν την ιδιαίτερη παρέλαση, στην οποία, φυσικά, θα συμμετέχει ένα μικρό μόνο μέρος των συμμετεχόντων. Στόχος είναι η παρουσίαση ενός διαφορετικού θεάματος, στηριζόμενου τόσο στην Ιαπωνική παράδοση και αισθητική, όσο και στην τεχνολογική καινοτομία της χώρας. Επιπλέον, η τελετή θα έχει και συμβολική σημασία, με κεντρικό θεματικό άξονα την «επανέναρξη» του πλανήτη, μετά το σοκ της πανδημίας.
Με την τελετή να επίκειται, λοιπόν, και το ολυμπιακό πνεύμα παρόν -αν και μουδιασμένο-, ας κάνουμε μια αναδρομή σε μεγάλες στιγμές από τελετές έναρξης πρόσφατων διοργανώσεων, που έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη!
5) Βαρκελώνη 1992 – Το τόξο που «αναγέννησε» μία πόλη
Η Βαρκελώνη, τη δεκαετία του ‘80, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία πόλη βρώμικη και βιομηχανική. Για τον λόγο αυτό, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έμειναν έκπληκτοι με την ανακοίνωση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής το 1986, πως η πόλη επρόκειτο να αναλάβει τους Αγώνες του 1992. Κι όμως, οι αμφισβητίες εν τέλει σιώπησαν, με τη διοργάνωση να αποτελεί έναν θρίαμβο, που «αναγέννησε» την πόλη και αποτέλεσε έναυσμα για να συνιστά στο παρόν τον κορυφαίο τουριστικό προορισμό, που όλοι γνωρίζουμε και αγαπάμε.
Διάσημοι αρχιτέκτονες, όπως ο Σαντιάγκο Καλατράβα και ο Ιεό Μινγκ Πέι, ανέλαβαν την ανοικοδόμηση εμβληματικών κτιρίων και σταδίων, ενώ η τελετή έναρξης εντυπωσίασε. Εκατοντάδες χορευτές σχηματίζουν τους Ολυμπιακούς κύκλους με παραδοσιακές καταλανικές φορεσιές. Θρυλικοί τραγουδιστές δίνουν το παρόν, όπως ο Χοσέ Καρέρας και η Μονσεράτ Καμπαγιέ, ενώ οι φωνές της ίδιας και του Φρέντι Μέρκιουρι (σε ηχογράφηση, καθώς ο θρυλικός τραγουδιστής δυστυχώς απεβίωσε λίγους μήνες πριν μπορέσει να παρευρεθεί στην τελετή) στο επίσημο τραγούδι “Barcelona”, αντηχούν ακόμη έντονες στις μνήμες των θεατών. Η φημισμένη Ελληνίδα μέτζο σοπράνο Αγνή Μπάλτσα, μάλιστα, είχε την τιμή να τραγουδήσει τη Ρωμιοσύνη, καθώς η Ολυμπιακή σημαία παρήλαυνε στο στάδιο.
Η τελετή, όμως, μνημονεύεται κυρίως για την εξής στιγμή: στο τέλος της λαμπαδηδρομίας, ο τελευταίος λαμπαδηδρόμος, Χουάν Αντόνιο Σαν Επιφάνιο, ανάβει το τόξο του τοξοβόλου των Παραολυμπιακών αγώνων, Αντόνιο Ρεμπόλο, και αυτός, με βολή από τα 55 μέτρα, ανάβει τον βωμό, αφήνοντας έκπληκτους όλους τους θεατές. Μια στιγμή που σίγουρα έχει χαραχθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των μεγαλύτερων ως μια εκ των πλέον εμβληματικών της σύγχρονης Ολυμπιακής ιστορίας.
4) Ατλάντα 1996 – Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες κλείνουν τα 100
Η εκατοστή επέτειος των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων τους βρήκε -μετά από έντονες συζητήσεις- στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών. H Αθήνα, αν και είχε κάνει τα αδύνατα δυνατά για να φέρει τη διοργάνωση στην Ελλάδα έναν αιώνα μετά την προηγούμενη, δεν κατάφερε να πείσει τη ΔΟΕ, με πολλούς, όμως, να κάνουν λόγο για έντονη εμπορευματοποίηση του θεσμού. Άλλωστε, η Ατλάντα είναι και το «σπίτι» της πανίσχυρης Coca-Cola Company, επί σειράς ετών χρυσού χορηγού των Αγώνων.
Παρά τις αντιδράσεις, η διοργάνωση έλαβε χώρα με σχετική επιτυχία, αν και επισκιάστηκε από την τρομοκρατική επίθεση με βόμβα στο Centennial Olympic Park, στην οποία δύο άτομα απεβίωσαν και 111 ακόμα τραυματίστηκαν. Με τη διοργάνωση να χαρακτηρίζεται ως μια εκ των πλέον κερδοφόρων και εμπορικών, προκαλεί εντύπωση ότι η τελετή έναρξής της προσέφερε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές στην ιστορία των Αγώνων.
Με την ταυτότητα του ατόμου που θα άναβε τoν βωμό να παραμένει μυστική μέχρι και την τελευταία στιγμή, το κοινό πραγματικά έμεινε εμβρόντητο στην αποκάλυψή του. Δεν ήταν άλλος από τον θρύλο της πυγμαχίας και χρυσό Ολυμπιονίκη στους Αγώνες του 1960 στη Ρώμη, Μοχάμεντ Άλι. Καταβεβλημένος από τη νόσο του Πάρκινσον, αν και είχε ρίξει τη δάδα αρκετές φορές στις πρόβες, κατάφερε να τη σηκώσει ψηλά μπροστά σε ένα ολόκληρο στάδιο που τον επευφημούσε και να κάψει το σκοινί που εν τέλει άναψε τον βωμό. Μια εμβληματική στιγμή, από έναν σύγχρονο Αμερικανό ήρωα.
3) Λονδίνο 2012 – Μια γιορτή της βρετανικής κουλτούρας
Με τους Αγώνες του 2012 να επιστρέφουν στο Λονδίνο για τρίτη φορά, οι Βρετανοί επιστράτευσαν για την τελετή έναρξης τον γνωστό σκηνοθέτη του “Trainspotting”, Ντάνι Μπόιλ. Με τις αντιδράσεις να ποικίλουν, η τελετή εστίασε στη σύγχρονη Βρετανική κουλτούρα, και ιδιαίτερα στην επιρροή της στη σύγχρονη παγκόσμια ποπ κουλτούρα.
Ξεκινώντας με μια εντυπωσιακή έναρξη με μπροστάρη τον γνωστό «σαιξπηρικό» ηθοποιό Κένεθ Μπράνα, παρουσιάστηκε η αντίθεση ανάμεσα στη βουκολική Βρετανία των προηγούμενων αιώνων και στην ανατροπή που επήλθε με τη βιομηχανική επανάσταση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πορεία του κόσμου μετά τον 19ο αιώνα. Ύστερα, παρέλασαν μπροστά μας αγαπημένες φιγούρες του βρετανικού κινηματογράφου, και όχι μόνο. Ο Τζέιμς Μποντ, εκτελώντας μια «ειδική αποστολή» (να μεταφέρει τη Βασίλισσα Ελισάβετ στο στάδιο), ο Mr. Bean σε μια ξεκαρδιστική στιγμή να βοηθά στην εκτέλεση του θέματος του “Chariots of Fire” του δικού μας Βαγγέλη Παπαθανασίου, η Βασίλισσα Ελισάβετ να κηρύσσει την έναρξη των αγώνων με το γνωστό τυπικό και απόμακρο ύφος της, αλλά και ο σερ Πολ Μακάρτνεϊ να κλείνει την τελετή με το διαχρονικό hit των Beatles “Ηey Jude”, ήταν μερικές μόνο στιγμές μιας τελετής που ανέδειξε τη συνεχή και διαχρονική επιρροή της Βρετανίας στη σύγχρονη «δυτική» κουλτούρα.
2) Αθήνα 2004 – Οι αγώνες επιστρέφουν στο σπίτι τους
Πώς θα μπορούσα να μη συμπεριλάβω τους δικούς μας Αγώνες; Με τη ΔΟΕ να ανακοινώνει το 1997 την ανάληψη των Αγώνων του 2004 από την Αθήνα, πλήθος κόσμου αναρωτιόταν για το κατά πόσο η Ελλάδα θα μπορούσε να διεξάγει επιτυχώς τη διοργάνωση. Κι όμως, παρά τα προβλήματα και τις καθυστερήσεις, η Ελλάδα δήλωσε παρούσα και διοργάνωσε «αξέχαστους, ονειρικούς Αγώνες», σύμφωνα με τον πρώην Πρόεδρο της ΔΟΕ Ζακ Ρογκ. Σε μια προσπάθεια να αμβλυνθεί η εμπορευματοποίηση των Αγώνων, όπως είχε διαμορφωθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’90, πλήθος κόσμου αναρωτιόταν για το προφίλ, αλλά και για το περιεχόμενο της τελετής έναρξης.
Στον δύσκολο ρόλο του σκηνοθέτη επιλέχθηκε ο μέχρι τότε σχεδόν άγνωστος -εκτός των καλλιτεχνικών κύκλων- Δημήτρης Παπαϊωάννου, χορευτής και σκηνοθέτης πρωτοποριακών παραστάσεων κατά τη δεκαετία του ‘90. Ο Παπαϊωάννου όχι μόνο κατάφερε να αναδείξει τη σύνδεση της αρχαίας ιστορίας των αγώνων με το σήμερα, αλλά παρουσίασε ένα εντυπωσιακό θέαμα, πλούσιο σε μυθολογικές παραπομπές. Έναν συγκερασμό χιλιάδων ετών ελληνικής ιστορίας, στη μεγαλύτερη γιορτή του αθλητισμού. Από αυτή την τελετή, που αποθεώθηκε από τους πάντες, συγκρατώ τη στιγμή που ο βωμός υποκλίθηκε στον αθλητή Νίκο Κακλαμανάκη, συμβολίζοντας την υποταγή της τεχνολογίας στον άνθρωπο και στην ατέρμονη θέλησή του για εξέλιξη.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση. Οι αφηγήσεις σχετικά με τους Αγώνες του 2004 συχνά στο παρόν συνδέονται με τις ζημίες που προκλήθηκαν στην ελληνική οικονομία, τις υπερβάσεις στον προϋπολογισμό, και τις άδειες και ρημαγμένες ως επί το πλείστον ολυμπιακές εγκαταστάσεις. Μια θεώρηση εύλογη, καθώς όλα αυτά αποτελούν γεγονός, όμως κατ’ εμέ επιφανειακή. Οι Αγώνες του 2004 ήταν πολλά περισσότερα από μια επίδειξη και απόδειξη της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης, που μαστίζουν τη χώρα μας για δεκαετίες. Πολλοί ξεχνούν τον αντίκτυπο των Αγώνων στις υποδομές της πρωτεύουσας (με το χτίσιμο ενός νέου και σύγχρονου αεροδρομίου, υπόγειων και υπέργειων σιδηρόδρομων, όπως το Μετρό, το Τραμ και τον Προαστιακό), αλλά και την επιρροή τους στον αθλητισμό, με το χτίσιμο υπερσύγχρονων εγκαταστάσεων, που απλώς περιμένουν μια κατάλληλη χρήση. Η κληρονομιά των Αγώνων του 2004 δεν ήταν η κρίση, και δε θα έπρεπε να είναι. Τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας ήταν χρόνια, και το γεγονός πως καταφέραμε σαν μικρή χώρα να τους διοργανώσουμε επιτυχώς, με ασφάλεια και με τον πρέποντα σεβασμό, με ένα κόστος πολύ μικρότερο συγκριτικά με αυτό των επόμενων, θα πρέπει να μας κάνει βαθιά περήφανους και σκεπτικούς για το πώς θα διαχειριστούμε σωστά την παρακαταθήκη τους.
1) Πεκίνο 2008 – Η Κίνα δηλώνει παρούσα με το πιο εντυπωσιακό υπερθέαμα που έχει δει ο πλανήτης
Για το τέλος άφησα μια τελετή, που σίγουρα όποιος την έχει δει, θα έχει μείνει με το στόμα ανοιχτό. Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2008 στο Πεκίνο, σίγουρα είναι μια απόδειξη της αστείρευτης δύναμης του ανθρώπου και των ορίων που μπορεί να σπάσει. Με σκηνοθέτη τον περίφημο Ζανγκ Γιμού, στήθηκε ένα πραγματικό υπερθέαμα, με δεκάδες χιλιάδες εθελοντές και χορευτές να συγχρονίζονται απόλυτα, για να μας προσφέρουν κάτι σχεδόν εξωπραγματικό.
Παρά τους συμβολισμούς περί ομογενοποίησης, με αφορμή τον απόλυτο και σχεδόν τρομακτικό συντονισμό των χορευτών, αλλά και την τελειότητα του θεάματος, που παραπέμπει σε μια πίεση και σχεδόν φόβο υπό το φως ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, η τελετή έναρξης παρουσίασε μια σύντομη σύνοψη της κινεζικής ιστορίας, του πολιτισμού, αλλά και της φιλοσοφίας ενός λαού, που για αρκετό καιρό παρέμενε στις επάλξεις, όντας αποκομμένος από τον κόσμο.
Η Κίνα δήλωσε παρούσα το 2008, και μας προοικονομούσε τις δυνατότητές της, που την έχουν καταστήσει στο παρόν τη δεύτερη παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη. Και ο υπόλοιπος κόσμος δε μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί και να είναι μάρτυρας στην άγρια ανάπτυξη ενός λαού πειθαρχημένου και ικανού για την τελειότητα. Δύσκολα θα δουν τα μάτια μας ένα πιο εντυπωσιακό θέαμα στο πλαίσιο των Αγώνων, αλλά και εκτός. Μια τελετή που σίγουρα αξίζει κάποιος να παρακολουθήσει ξανά και ξανά!
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Everything to know about the Tokyo Summer Olympics Opening Ceremony, Time Magazine, διαθέσιμο εδώ
- What was the best Olympic ceremony of all time?, AARP, διαθέσιμο εδώ
