Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Αναμφισβήτητα, ο βιασμός δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Δεν αποτελεί δημιούργημα της σύγχρονης κοινωνίας ούτε χαρακτηριστικό του 21ου αιώνα. Πρόκειται για ένα ειδεχθές έγκλημα που διαπερνά τους αιώνες φθάνοντας στις απαρχές της ανθρωπότητας. Το φαινόμενο του βιασμού λοιπόν, παρουσιάστηκε στις πρώτες ανθρώπινες κοινότητες. Δράστες υπήρχαν και υπάρχουν σε κάθε κοινωνία ανεξαρτήτως των εθίμων, των συνηθειών, πόσο μάλλον της εκάστοτε «μόδας». Για κάποιον λόγο όμως, επανειλημμένα ακούμε την ερώτηση: «Τι φορούσες εκείνη την ώρα;» να απευθύνεται με θρασύτητα στα θύματα, αποδίδοντας τους ευθύνη για ό,τι υπέφεραν.
Με την ευθύνη να μετατίθεται από τον δράστη στο θύμα, αποκλειστικά λόγω του τρόπου με τον οποίο επέλεξε να ορίσει και να ντύσει το σώμα του, το άτομο αυτό στοχοποιείται, ενώ διατηρείται αλώβητη η «κουλτούρα της σιωπής». Με το να θέτουμε τέτοιες ερωτήσεις ή ακόμα και να κάνουμε σχετικούς συνειρμούς, συμπράττουμε στην ενίσχυση του φόβου, της ντροπής αλλά και της απενοχοποίησης του δράστη.
Τον στερεοτυπικό μύθο που θέλει το ντύσιμο κάποιου να «προκαλεί» τον βιασμό του, προσπάθησε να καταρρίψει η έκθεση: «Τι ρούχα φορούσες;» (“What were you wearing?”), η οποία έλαβε χώρα στο James R. Reynolds Gallery του Τέξας το 2019. Σε αυτή την ιδιόμορφη παρουσίαση τα εκθέματα δεν ήταν πίνακες ζωγραφικής ούτε γλυπτά, αλλά ρούχα εμπνευσμένα από τα σύνολα που φορούσαν τα θύματα την ώρα που υπέστησαν τον βιασμό. Συνολικά, εκτέθηκαν περίπου 15 ενδύματα, που προσέγγιζαν με τη μεγαλύτερη δυνατή λεπτομέρεια τις περιγραφές που έδωσαν τα ίδια τα θύματα για το ντύσιμό τους. Συνοδεύονταν μάλιστα, από επιγραφές που εν συντομία αφηγούνταν την ιστορία του κάθε “survivor” (θύμα σεξουαλικής κακοποίησης). Βασικός στόχος της επιτροπής που επέλεξε τα παρουσιαζόμενα ενδύματα ήταν να υπογραμμίσει ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι δυστυχώς μία πραγματικότητα που μπορεί να συμβεί στον καθένα από εμάς, σε καθημερινές δραστηριότητες, και ανεξαρτήτως του ρουχισμού του.
Μπαίνοντας στο δωμάτιο της συγκεκριμένης έκθεσης βλέπουμε να κρέμονται στον τοίχο, κατά κύριο λόγο, σύνολα καθημερινά, που θα φορούσε κανείς στο σπίτι του, στη δουλειά του, στη σχολή, στην προπόνηση: Μακριά τζιν, κοντομάνικα μπλουζάκια, πιτζάμες, αθλητικά ρούχα ακόμα και στολές εργασίας. Η ταύτιση ενός παρατηρητή με τα θύματα είναι αναπόφευκτη, καθώς τα ρούχα που παρουσιάζονται είναι παρόμοια με αυτά που ο καθένας μας φοράει στην καθημερινότητα του. Με μια ματιά στην έκθεση αμέσως διαπιστώνεται ότι ο βιασμός δε συνδέεται με ένα συγκεκριμένο είδος ντυσίματος. Η παρενόχληση δε συμβαίνει μόνο ξημερώματα σε παραδρόμους, δίπλα από μαγαζιά με αλκοόλ, αλλά και στον χώρο εργασίας, στο γυμναστήριο, στο πανεπιστήμιο ακόμα και στο ίδιο το σπίτι του θύματος.
Οι επιγραφές δίπλα στα «εκθέματα» με τις τραυματικές εμπειρίες των “survivors”, επίσης, σοκάρουν τον επισκέπτη. Στην πινακίδα δίπλα από ένα μπλουζάκι κι ένα αθλητικό σορτς μία κοπέλα αναφέρει: «Έκανα γυμναστική, επομένως φορούσα ένα σορτσάκι Nike και μία φαρδιά μπλούζα. Θυμάμαι ακόμη ότι μύριζα άσχημα. Σκεφτόμουν ότι μύριζα άσχημα κατά τη διάρκεια γιατί ήθελα να σκεφτώ οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που μου συνέβαινε εκείνη τη στιγμή». Ούτε όμως το απλό καθημερινό ντύσιμο ούτε η μυρωδιά από ιδρώτα εμποδίσαν την παρενόχληση που υπέστη η κοπέλα. Και αυτό επειδή για έναν βιασμό δεν ευθύνεται μία μίνι φούστα ούτε το άτομο που επέλεξε να την φορέσει. Για έναν βιασμό ευθύνεται αποκλειστικά ο βιαστής.
Η συγκεκριμένη έκθεση δεν είναι η μοναδική με αυτό το περιεχόμενο. Ανάλογα projects που μοιράζονται τις ιστορίες των θυμάτων βιασμού, όπως αντανακλώνται μέσα από τα ρούχα που φορούσαν εκείνη την ώρα, διενεργήθηκαν σε πολλά πανεπιστήμια, κυρίως της Αμερικής αλλά και σε ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες. Σε μερικές από αυτές η εικόνα που εντυπώνεται στον επισκέπτη είναι πραγματικά σοκαριστική, καθώς ανάμεσα στα εκθέματα βρίσκονται και ορισμένα παιδικά ρούχα αφού δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που παιδιά βρίσκονται στη θέση του θύματος ενός τέτοιου ειδεχθούς εγκλήματος. Δίπλα από φορέματα, μαγιό, μπλούζες και παντελόνια με τραγικό συμβολισμό όλο και περισσότεροι “survivors” βρίσκουν το κουράγιο να μοιραστούν την ιστορία τους περνώντας το μήνυμά τους, ότι η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά τους θύτες και όχι τα θύματα.
Πράγματι, μέσα από τέτοιου είδους δυναμικές δράσεις ενισχύεται η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση πάνω στο ζήτημα των σεξουαλικών επιθέσεων και μαθαίνουμε πώς από την πλευρά μας μπορούμε να προσφέρουμε βοήθεια σε κάποιον που τον έχει ανάγκη. Αντί λοιπόν με ανόητες ερωτήσεις τύπου «τι φορούσες;», «Πόσο είχες πιει;» να κατηγορούμε έμμεσα το άτομο παρουσιάζοντάς το ως θύμα-θύτη, ας δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον προκειμένου το θύμα, αποβάλλοντας συναισθήματα ντροπής και τύψεων, να καταφέρει να μοιραστεί την εμπειρία του χωρίς να αισθάνεται πόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Τι φορούσες όταν σε βίασαν;»: Έκθεση με ρούχα θυμάτων βιασμού θέλει να καταρρίψει ένα τρομερό στερεότυπο, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η έκθεση που απέδειξε πως δεν έφταιγαν τα ρούχα των θυμάτων αλλά οι βιαστές!, parallaximag.gr, διαθέσιμο εδώ
- ”What Were You Wearing?” Exhibit Explores Sexual Violence Myth, today.tamu.edu, διαθέσιμο εδώ
