Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων έχει στην αρμοδιότητά του την εξωτερική δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία συμπεριλαμβάνονται η εξωτερική πολιτική, η άμυνα και η ασφάλεια, το εμπόριο, η συνεργασία για την ανάπτυξη και η ανθρωπιστική βοήθεια. Συνίσταται από τους Υπουργούς Εξωτερικών όλων των κρατών μελών της Ε.Ε. με δυνατότητα συμμετοχής, αναλόγως τη θεματολογία της ημερήσιας διάταξης, των Υπουργών Άμυνας (κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας), των Υπουργών Ανάπτυξης (συνεργασία για την ανάπτυξη) και των Υπουργών Εμπορίου (κοινή εμπορική πολιτική). Στις Συνόδους προεδρεύει ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας, τον οποίο υποστηρίζει βοηθητικά η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης.
Κεντρική αποστολή του Συμβουλίου αποτελεί η διασφάλιση της ενότητας, της συνοχής και της αποτελεσματικότητας της εξωτερικής δράσης της Ε.Ε., αλλά και ο καθορισμός και η υλοποίηση της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας της Ε.Ε. με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ειδικότερα, δύναται να προγραμματίσει δράσεις της Ε.Ε. για τη διαχείριση κρίσεων, στρατιωτικών και μη στρατιωτικών, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της Ε.Ε. για την ειρήνη και την ασφάλεια, καθώς και να προβαίνει στη θέσπιση μέτρων απαιτούμενων για την πραγμάτωση της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων τυχόν κυρώσεων.
Στις 12 Ιουλίου συνεδρίασε το Συμβούλιο, υπό τον τρέχοντα Ύπατο Εκπρόσωπο της Ε.Ε., κ. Josep Borrell Fontelles, έχοντας μια πλούσια ατζέντα θεμάτων, αλλά και έντονη παρασκηνιακή δράση, τόσο στο γεύμα εργασίας όσο και εκτός, επ’ αφορμής της συγκέντρωσης πληθώρας Υπουργών Εξωτερικών στις Βρυξέλλες, με την παράλληλη συμμετοχή του νέου Ισραηλινού Υπουργού Εξωτερικών, Yair Lapid. Η θεματολογία, πέραν της άτυπης συζήτησης για την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή, αφορούσε σε έξι κύριες υποθέσεις και σημεία της επικαιρότητας σε συνδυασμό με την έγκριση συμπερασμάτων για «Μια Ευρώπη συνδεδεμένη σε παγκόσμιο επίπεδο», καθώς και για τις προτεραιότητες της Ε.Ε. στην 76η σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών.
Το πρώτο θέμα αφορούσε την κρίση στο Cabo Delgado της Μοζαμβίκης, για την αντιμετώπιση της οποίας αποφασίστηκε σύσταση στρατιωτικής εκπαιδευτικής αποστολής της Ε.Ε. στη χώρα (EUTM Mozambique), με σκοπό την εκπαίδευση των ενόπλων δυνάμεών της και την υποστήριξή τους στην προστασία του άμαχου πληθυσμού και στην αποκατάσταση της ασφάλειας και της προστασίας στην επαρχία Cabo Delgado. Επόμενο σημείο του διαλόγου αποτέλεσε η πρώτη συζήτηση που διεξήχθη σε αυτό το θεσμικό επίπεδο για τη γεωπολιτική των νέων ψηφιακών τεχνολογιών, δηλαδή τον εξωτερικό και γεωπολιτικό αντίκτυπό τους στο διεθνές στερέωμα. Κρίθηκε ότι οι συγκεκριμένες τεχνολογίες διαδραματίζουν καίριο ρόλο στις κοινωνίες και την οικονομία της Ε.Ε., λόγω του ότι «αναδεικνύονται σε μια όλο και πιο καθοριστική παράμετρο διαμόρφωσης του γεωπολιτικού ανταγωνισμού και της παγκόσμιας επιρροής, την οποία εκμεταλλεύονται ξένοι παράγοντες για να χειραγωγήσουν το περιβάλλον της ενημέρωσης, να επηρεάσουν τον δημόσιο διάλογο και να παρέμβουν στις δημοκρατικές διαδικασίες». Οι υπουργοί εξέφρασαν ότι η ικανότητα της Ε.Ε. ως ρυθμιστικής αρχής πρέπει να αξιοποιηθεί στον συγκεκριμένο τομέα, με στόχο να συνδιαμορφώσει τους παγκόσμιους κανόνες και πρότυπα, και ταυτόχρονα να εξασφαλίσει τον ανοικτό και ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του συστήματος, ερειδόμενο στις κρατοδικαιικές αρχές. Γι’ αυτόν τον λόγο καθίσταται αδήριτη ανάγκη η συνεργασία με εταίρους με το ίδιο όραμα, από τις ΗΠΑ ως την περιοχή του Ινδοειρηνικού και από την Αφρική ως τη Λατινική Αμερική.
Στην συνέχεια, συζητήθηκε η κατάσταση στην Αιθιοπία και στην Τιγραία όπου, παρά την κατάπαυση του πυρός, εμμένουν τα προβλήματα της σοβαρής ανθρωπιστικής κρίσης, του κινδύνου λιμού, της βίας και των κακοποιήσεων κάθε είδους που εφαρμόζονται εν συνόλω κατά αμάχου πληθυσμού ως όπλο πολέμου. Οι υπουργοί ενημερώθηκαν σχετικά με την πρωτοβουλία για τη δημιουργία ανθρωπιστικής αερογέφυρας προκειμένου να παρασχεθεί στήριξη στον πληθυσμό της επαρχίας της Τιγραίας και εξέτασαν τις πολιτικές προτεραιότητες στις οποίες θα πρέπει να εστιάσει η Ε.Ε., ώστε να επιλυθούν τα προαναφερθέντα πρόβλημα, να αποσυρθούν οι ξένες δυνάμεις από το αιθιοπικό έδαφος και να αποκατασταθεί η εδαφική ακεραιτότητα και πολιτική ενότητα της χώρα δια μέσω ενός εθνικού διαλόγου συμφιλίωσης. Επιπρόσθετα, ζητήματα τα οποία προσεγγίστηκαν, και μάλιστα της επικαιρότητας, είναι η κατάσταση στον Λίβανο και στο Αφγανιστάν.
Στο πρώτο, δοθείσας της πρόσφατης επίσκεψης του Ύπατου Εκπροσώπου της Ε.Ε. στον Λίβανο, από τον οποίο διαπιστώθηκε ότι «το πολιτικό αδιέξοδο εξακολουθεί να υφίσταται· η οικονομία καταρρέει και τα δεινά του λαού του Λιβάνου αυξάνονται συνεχώς», προέκυψε πολιτική συμφωνία των υπουργών ως προς τη θέσπιση καθεστώτος κυρώσεων κατά των υπευθύνων για την κατάσταση. Το δεύτερο ζήτημα θίχτηκε εξαιτίας της απόσυρσης των στρατευμάτων των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ που προκάλεσαν έξαρση των στοχευμένων επιθέσεων με εθνοτικό κίνητρο, με το Συμβούλιο να καλεί τους Ταλιμπάν, τα όμορα κράτη και την ευρύτερη διεθνή κοινότητα να συμμετάσχουν σε ουσιαστικές και συμπεριληπτικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και να στηρίξουν την ειρηνευτική διαδικασία στο Αφγανιστάν.
Εξέχουσα σημασία παρουσιάζει η για πρώτη φορά ανταλλαγή απόψεων των Υπουργών Εξωτερικών για τον στρατηγικό προσανατολισμό της Ε.Ε. ή άλλως για την Στρατηγική Πυξίδα της Ε.Ε., ένα σχέδιο που ανοίγει τον δρόμο για τη δημιουργία Υψηλής Στρατηγικής στους ενωσιακούς κόλπους -και αναμένεται να οριστικοποιηθεί τον Μάρτιο του 2022- γεγονός που από μόνο του απαιτεί μία περισσότερο δαιδαλώδη διαδικασία από ότι σε ένα αμιγώς κρατικό επίπεδο, και φιλοδοξεί «στην καλύτερη προετοιμασία της Ε.Ε. για μελλοντικές κρίσεις, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Ε.Ε. έναντι απειλών, μεταξύ άλλων στον κυβερνοχώρο, στην ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων και στην ανάπτυξη κοινής στρατηγικής νοοτροπίας». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ανακύπτει και από τις παρασκηνιακές συναντήσεις του Συμβουλίου ενόψει της τουρκικής προκλητικότητας, η οποία αναμένεται στα κατεχόμενα Βαρώσια της Αμμοχώστου από την παράνομη επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου, Recep Tayyip Erdoğan, ανήμερα της «μαύρης» επετείου της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Κύπριος Υπουργός Εξωτερικών, κ. Νίκος Χριστοδουλίδης, παρέθεσε ένα άτυπο πρόγευμα εργασιών στους ομολόγους του, με προσκεκλημένο τον Υπουργό Εξωτερικών της Αιγύπτου, κ. Sameh Shoukry, αλλά πραγματοποίησε και σειρά επαφών με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον να εστιάζεται σε εκείνες με τον Υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας, κ. Jean-Yves Le Drian, και με τον Ευρωπαίο Επίτροπο για τη Γειτονία και τη Διεύρυνση, κ. Oliver Varhelyi, στα οποία έθιξε τις εξελίξεις σχετικά με το Κυπριακό ζήτημα και τις τουρκικές προκλήσεις. Ακόμη, η παρουσία του Αιγύπτιου Υπουργού Εξωτερικών έδωσε τη δυνατότητα για συζητήσεις ως προς τις σχέσεις Ε.Ε.-Αιγύπτου, για το μεσανατολικό ζήτημα, για την Ανατολική Μεσόγειο, την ενέργεια, το Φράγμα της Αναγέννησης στην Αιθιοπία, τη Λιβύη και τη Συρία. Τέλος, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών, κ. Νίκος Δένδιας, έθιξε την κατάσταση ασφαλείας στην περιοχή του Σαχέλ, επ’ αφορμής της συνάντησης που είχε με τον Υπουργό Εξωτερικών του Νίγηρα, τονίζοντας τα προβλήματα που δημιουργεί η τρομοκρατία στην Υποσαχάρια Αφρική.
Εν κατακλείδι, διαπιστώνεται ότι ο εξωτερικός αντίκτυπος της Ε.Ε. στο διπλωματικό επίπεδο είναι βαρύνουσας σημασίας, καθώς καθίσταται αρωγός τόσο στο περιφερειακό περιβάλλον των κρατών-μελών της όσο και σε θέματα που εντοπίζονται στη διεθνή σκηνή. Ο διάλογος που προωθεί προς όλες τις κατευθύνσεις διατηρεί όλα τα σοβαρά προβλήματα στην επικαιρότητα και τα θίγει υπενθυμίζοντας στους ενδιαφερομένους τον αξιακό πυρήνα της. Ωστόσο, παρά την ύπαρξη των αναγκαίων και ικανών θεσμικών και νομιμοποιητικών ερεισμάτων, σε αντίθεση με το διάλογο, η ανάληψη ουσιαστικής δράσης σε εξωτερικές και αμυντικές υποθέσεις παραμένει περιορισμένη. Οι τελευταίες προκλήσεις της κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για να αναθεωρήσει αυτήν την παθητική της στάση και να αποκτήσει έναν πιο ενεργό ρόλο στα διεθνή δρώμενα, όχι ως δορυφόρος της Δύσης, αλλά ως σημαίνων παίκτης στη διεθνή σκακιέρα, πάντοτε υπό τη σκέπη του κράτους-δικαίου και των ανθρωπιστικών αξιών. Η Στρατηγική Πυξίδα που υιοθετεί αποτελεί το πρώτο βήμα, μα όχι αρκετό. Χρειάζεται η συναίνεση και η αναλογική συμμετοχή όλων των κρατών-μελών για τη λήψη δραστικών μέτρων στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, ώστε η δράση της σε αυτόν τον τομέα να γίνει αποτελεσματικότερη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων (ΣΕΥ), Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της ΕΕ, διαθέσιμο εδώ
- Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, 12 Ιουλίου 2021, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της ΕΕ, διαθέσιμο εδώ
- Στις Βρυξέλλες τη Δευτέρα ο Νίκος Δένδιας για το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Δελτίο Τύπου αναφορικά με τη μετάβαση του Υπουργού Εξωτερικών στις Βρυξέλλες για συμμετοχή στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, Republic of Cyprus Ministry of Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
