Η Τουρκική απόβαση στο Πέντε Μίλι και η επίθεση στο θύλακα Κιόνελι

Του Νίκου Μελιτσιώτη,

Ένα από τα μελανότερα σημεία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας αποτελεί η τουρκική απόβαση στην Κύπρο, στα τέλη Ιουλίου 1974, η οποία ξεκίνησε με την εφαρμογή του σχεδίου «Αττίλας Ι». Ο απόπλους των Τουρκικών πολεμικών πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιουλίου. Συνολικά, στην επιχείρηση των Τούρκων έλαβαν μέρος 40.000 άνδρες, υπό την διοίκηση του αντιστράτηγου Nurettin Ersin. Η αδράνεια της Ελληνικής πλευράς και του δικτάτορα Δημήτριου Ιωαννίδη αποδείχτηκε ολέθρια, κοστίζοντας πολύτιμο χρόνο στην οργάνωση της άμυνας και την αναχαίτιση των εισβολέων.

Σε συνομιλίες που πραγματοποίησε στις 20 Ιουλίου η ελληνική πλευρά με τον πρέσβη των ΗΠΑ, Henry Taska, και τον υφυπουργό εξωτερικών, Joseph Sisco, συστήθηκε από τους Αμερικανούς αποφυγή εμπλοκής της Ελλάδος, καθώς η πιθανότητα ήττας ήταν μεγάλη. Η αντίδραση του Ιωαννίδη ήταν οργισμένη. Απειλώντας τους Αμερικανούς με κήρυξη πολέμου κατά της Τουρκίας και κατηγορώντας τους πως εξαπάτησαν την Ελλάδα, αποχώρησε από την αίθουσα των συνομιλιών.

Στις 20 Ιουλίου, λίγο μετά την 5^η πρωινή, στην παράλια περιοχή του Πέντε Μίλι, τουρκικές δυνάμεις, μεταφερόμενες από 11 τουρκικά πλοία, μεταγωγικά και πολεμικά, αποβιβάστηκαν ανενόχλητες. Παρά τον εντοπισμό των πλοίων από τα ραντάρ των αμυνόμενων, η μόνη αντίδραση που εκδηλώθηκε ήταν αυτή του αντιπλοιάρχου Γεωργίου Παπαγιάννη, ο οποίος έστειλε δύο τορπιλακάτους, την Τ/Α1 και την Τ/3, προς αναγνώριση και εν ανάγκη αναχαίτιση του εισβολέα. Φυσικά, καταβυθίστηκαν από τον υπέρτερο αριθμητικά στόλο και την τουρκική αεροπορία, παρασέρνοντας στο θάνατο τους επιβαίνοντες. Η απόβαση των Τούρκων στην περιοχή αυτή έθετε σε άμεσο κίνδυνο την πόλη της Κερύνειας, καθώς το Πέντε Μίλι βρισκόταν μόλις οκτώ χιλιόμετρα δυτικά αυτής.

Οι δυνάμεις που αποβίβασαν τα 5 αποβατικά σκάφη στην παραλία αριθμούσαν 3.000 άνδρες, συνοδευόμενοι από 20 τεθωρακισμένα οχήματα για τη μεταφορά τους και 12 άρματα μάχης Μ47, ενώ στον σύγχρονο οπλισμό τους συμπεριλαμβάνονταν και 12 ολμοβόλα. Αν και αρχικά σχεδίαζαν την απόβαση στη θέση «Γλυκιώτισσα», το βραχώδες έδαφος της περιοχής κρίθηκε ακατάλληλο για μια τέτοια ενέργεια.

Λίγες ώρες μετά την αποβίβασή, τα 286 και 251 ΤΠ της Εθνικής Φρουράς κινήθηκαν προς αναχαίτιση τους, με το πρώτο να καθηλώνεται από πυρά της εχθρικής αεροπορίας και να χάνει το διοικητή του, Γεώργιο Μπούτο. Αντίθετα, δύο λόχοι του 251 ΤΠ, με διοικητή τον Παύλο Κουρούπη, συνοδευόμενοι από 4 άρματα μάχης Τ34 ενεπλάκησαν με τον εχθρό. Παρά τις αρχικές επιτυχίες και την πρόκληση σοβαρών απωλειών στον εχθρό, τον οποίο ανάγκασαν σε αναδίπλωση, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, με τους Τούρκους να προωθούνται ένα χιλιόμετρο εντός του Κυπριακού εδάφους.

Σε αυτό το σημείο να τονιστεί πως το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς (Γ.Ε.Ε.Φ.), σε συνεργασία με την  Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛ.ΔΥ.Κ.) και παρά την αρχική ασυνεννοησία που επικράτησε, επέδειξαν αξεπέραστο ηρωισμό. Εφαρμόζοντας το σχέδιο «Αφροδίτη 2», η Ε.Φ. ανέλαβε την επίθεση κατά της θέσης στο Πέντε Μίλι, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, απέτυχε, ενώ η ΕΛ.ΔΥ.Κ. ανέλαβε την εκκαθάριση του τουρκικού θύλακα Κιόνελι. Βασικός στόχος των τουρκικών δυνάμεων αποτελούσε η ένωση των αποβατικών δυνάμεων με τους θύλακες εντός της Κύπρου, όπως αυτός του Κιόνελι, της Λευκωσίας, της Λεμεσού, της Αγύρτας και άλλων περιοχών. Οι θύλακες αυτοί απαρτίζονταν από Τουρκοκύπριους, οι οποίοι ζούσαν απομονωμένοι και συντηρούνταν από την Τουρκία, η οποία τους παρείχε και οπλισμό.

Επόμενος στόχος του Γ.Ε.Ε.Φ. ήταν η διάσπαση του ισχυρότατου θύλακα της Λευκωσίας-Αγύρτας, ενώ η ΕΛ.ΔΥ.Κ. επιτέθηκε στο στόχο της, το Κιόνελι. Αναφορικά με το χρόνο εκδήλωσης των επιθέσεων, επελέγησαν οι νυχτερινές ώρες, καθώς τότε έπαυε η δράση της Αεροπορίας, οι βομβαρδισμοί της οποίας προκαλούσαν σημαντικές απώλειες. Οι επιθέσεις ξεκίνησαν στις 18:30 της 20^ης Ιουλίου, με την έλλειψη συντονισμού να δυσχεραίνει την προσπάθεια. Η επίθεση κατά του Κιόνελι υποστηρίχθηκε από τρεις μοίρες πυροβολικού και από επέλαση αρμάτων της Εθνικής Φρουράς, παράλληλα με τη δράση της ΕΛ.ΔΥ.Κ..

Παρά την αποφασιστικότητα του 2^ου Τάγματος της Ελληνικής δύναμης και των Κυπρίων, η οχύρωση του θύλακα Κιόνελι ήταν ισχυρή, διαθέτοντας τρεις σειρές πολυβολείων, πυροβόλα και αντιαρματική οχύρωση, ενώ η ενίσχυση της άμυνας με Τούρκους στρατιώτες και αλεξιπτωτιστές έκρινε την αποτυχία της επιχείρησης, η οποία με προσεκτικότερο σχεδιασμό ίσως είχε καλύτερα αποτελέσματα. Απελπισμένη αντίσταση προέβαλαν οι αμυνόμενοι απέναντι στην Τουρκική Αεροπορία, η οποία βομβάρδιζε κατά το δοκούν, εκμεταλλευόμενη την πλήρη απουσία αεράμυνας και αεροπορίας.

Ανάλογη τύχη είχε και η απόπειρα καταστροφής του προγεφυρώματος των Τούρκων στο Πέντε Μίλι, η οποία εκδηλώθηκε στις 02:30 της 21^ης Ιουλίου. Παρά την αυταπάρνηση και τον ηρωισμό των Ελληνικών και Κυπριακών δυνάμεων, η επέλαση τους σε βάθος περίπου 1.000 μέτρων στις εχθρικές θέσεις υπήρξε πρόσκαιρη. Ο διοικητής του Γ.Ε.Ε.Φ. ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης, ο οποίος είχε συμμετάσχει στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, μαζί με το επιτελείο του και τους διοικητές των δυνάμεων της ΕΛ.ΔΥ.Κ., έλαβαν την απόφαση να αποσυρθούν στις θέσεις τους, καθώς το επερχόμενο ξημέρωμα θα συνοδευόταν από την επανέναρξη της δράσης της αεροπορίας.

Εξετάζοντας μακροσκοπικά τις φάσεις του «Αττίλα Ι» που περιγράφηκαν, εξάγεται το συμπέρασμα πως η προέλαση του Τουρκικού στρατού ήταν σε αρκετά μεγάλο βαθμό επιτυχής λόγω της «αυτοσυγκράτησης» της Χούντας των Αθηνών, η οποία άφησε τους αμυνόμενους χωρίς αεροπορική κάλυψη και ενισχύσεις. Η απουσία συντονισμένων κινήσεων μεταξύ της Εθνικής Φρουράς και της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου επιδείνωσε την θέση των αμυνομένων, ο ηρωισμός των οποίων δεν ήταν αρκετός να ανατρέψει τα δεδομένα. Ο άμαχος πληθυσμός έγραψε τις δικές του σελίδες δόξας, βοηθώντας στην άμυνα οπλισμένοι με κυνηγετικά όπλα, ακόμη και με γεωργικά εργαλεία.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• National Geographic (2010) Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος – Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος 26 1967 – 2004. Συμπλήρωση 20^ου αιώνα  υπό Ε. Δρακόπουλου. Αθήνα: Εκδ. 4πι
• Σ. Κ. Γρηγοριάδης (2011) Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος Τόμος 12 Πολυτεχνείο – Κύπρος – Μεταπολίτευση. (3^η Έκδοση). Αθήνα: Εκδ. Χ.Κ. ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε.
• Χ. Αλεξάνδρου (2020) “Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Αττίλα Ι” Σε Συλλογικό Έργο (2021) Η Καθημερινή. Διαθέσιμο εδώ [Τελευταία πρόσβαση 25 Ιουνίου]
• “Η Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο” Σε Συλλογικό Έργο (2021) Σαν Σήμερα. Διαθέσιμο εδώ. [Τελευταία Πρόσβαση 25 Ιουνίου]
  

  ---