Η αντίσταση των κυπριακών δυνάμεων: Τα σχέδια «Αφροδίτη»

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Έχοντας ως πρόφαση τα «επεμβατικά της δικαιώματα» και «τους κινδύνους που διέτρεχαν οι Τουρκοκύπριοι από την επικράτηση του πραξικοπήματος», η Τουρκία προχώρησε σε μια εισβολή που, 47 χρόνια μετά, παραμένει ένα άλυτο πρόβλημα στη διεθνή πολιτική σκηνή. Ο λόγος, φυσικά, για την εισβολή στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974, με την Επιχείρηση Αττίλας Ι. Αφορμή για την ενέργεια αυτή αποτέλεσε το στρατιωτικό πραξικόπημα, στις 15 Ιουλίου, κατά της κυβέρνησης του αρχιεπισκόπου Μακαρίου από τη χούντα των Αθηνών. Με αυτόν τον τρόπο δόθηκε η πολυπόθητη ευκαιρία για τη στρατιωτική παρέμβαση της Τουρκίας στα πολιτικά ζητήματα της Μεγαλονήσου.

Όλα έδειχναν πως η εισβολή δεν θα αργούσε. Αν και οι πραξικοπηματίες στην Αθήνα δεν πίστευαν πως θα γινόταν μια τέτοια κίνηση, τόσο η κοινή γνώμη όσο και ο διεθνής τύπος δεν συμμερίζονταν αυτόν τον εφησυχασμό. Παρόλα αυτά υπήρχε ένα γενικό σχέδιο άμυνας του νησιού που έφερε την κωδική ονομασία «Αφροδίτη ΙΙ» και χωριζόταν σε δυο τμήματα. Το πρώτο προέβλεπε την αντίσταση των Κυπρίων κατά μιας εισβολής και το δεύτερο σχεδιάστηκε με το σκεπτικό να έχουν την πρωτοβουλία των κινήσεων οι Κύπριοι. Πριν από αυτό το σχέδιο είχε καταρτιστεί ένα ακόμα το 1964 με την ονομασία «Αφροδίτη Ι». Σύμφωνα με αυτό, προβλεπόταν μια αντεπίθεση κατά των αντίπαλων δυνάμεων, καταστρέφοντας παράλληλα τους θύλακες που δημιουργούνταν για να μην σχηματιστούν προγεφυρώματα. Για το σκοπό αυτό είχε αποπλεύσει στο νησί μια δύναμη 10.000 ανδρών, ωστόσο δεν έμειναν για μεγάλο διάστημα εκεί, καθώς τρία χρόνια αργότερα (1967) ανακλήθηκαν. Εμπνευστής του ήταν ο Γεώργιος Γρίβας, αξιωματικός του ελληνικού στρατού.

Γυρνώντας πίσω στον Ιούλιο του ’74, βλέπουμε πως οι σχέσεις των τριών χωρών (Ελλάδα, Κύπρος και Τουρκία) ήταν τεταμένες εκείνο το διάστημα. Η πόλωση που επικρατούσε ήταν εμφανής και μέσα από το συμβούλιο που γινόταν στο Πεντάγωνο, με την παρουσία του πρέσβη των ΗΠΑ, Henry Tasca, όταν μπήκε σε αυτό ξαφνικά ο Υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Joseph Sisco, ακολούθησε μια έντονη συζήτηση.

Η επικράτηση αυτού του κλίματος έδωσε στην Άγκυρα την ευκαιρία να επέμβει στρατιωτικά (ήταν άλλωστε μια από τις τρεις εγγυήτριες χώρες μαζί με την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο) τα ξημερώματα της 20^ης Ιουλίου του 1974. Όπως είπαμε παραπάνω, η ενέργεια αυτή ήταν αναμενόμενη, αλλά μόνο οι κρατούντες την εξουσία στην Ελλάδα δεν την είχαν πιστέψει, κι έτσι διαβεβαίωναν την ηγεσία του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (εξής ΓΕΕΦ) στην Κύπρο πως οι Τούρκοι πραγματοποιούν ασκήσεις και δεν πρόκειται να επιτεθούν, με αποτέλεσμα να μην τεθούν σε εφαρμογή άμεσα τα σχέδια άμυνας. Ακόμα και η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (εξής ΕΛΔΥΚ) –που αποτελούνταν από 950 άνδρες, ενώ υπήρχε και η ΤΟΥΡΔΥΚ από την άλλη πλευρά με 650 άνδρες– και η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (εξής ΕΟΚΑ Β΄) –μια αντιστασιακή ένοπλη οργάνωση που δρούσε στο νησί με σκοπό την ένωσή του με την Ελλάδα– πιάστηκαν εξαπίνης. Σε μια προσπάθεια να περισώσει ότι μπορούσε, η Χούντα προέβη σε επιστράτευση, ωστόσο ακόμα κι αυτή έγινε δίχως σωστό σχεδιασμό, προσθέτοντας ένα ακόμα πρόβλημα.

Οι προσπάθειες αντίστασης των Κυπρίων μόλις αντιλήφθηκαν την εισβολή ήταν γενναίες, όμως είχαν ν’ αντιμετωπίσουν αρκετές δυσκολίες, καθώς ο εξοπλισμός που διέθεταν ήταν αρκετά παλαιός και πενιχρός (34 μέσα άρματα μάχης σοβιετικής κατασκευής Τ-34, μερικά τεθωρακισμένα κ.α.). Επίσης, λόγω του προηγηθέντος πραξικοπήματος οι μονάδες του ΓΕΕΦ (9.500 άνδρες) βρίσκονταν διασκορπισμένες και καταπονημένες. Συνολικά, επιχειρούσαν στο νησί περίπου 12.000 Έλληνες άνδρες –μαζί με αυτούς της ΕΛΔΥΚ.

Το σχέδιο «Αφροδίτη ΙΙ», που είχε καταρτιστεί για την αντίσταση της νήσου κατά μιας επέμβασης, προέβλεπε αρχικά την αμυντική προσπάθεια στην περιοχή της Αμμοχώστου και έπειτα στις περιοχές της Λευκωσίας και της Κυρήνειας. Επιπρόσθετα, με βάση το σχέδιο αυτό, η Κύπρος θα χωριζόταν σε 5 τομείς –κάτι που θα βοηθούσε στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των κίνδυνων– με αντίστοιχες Ανώτερες Τακτικές Διοικήσεις. Τελικά, όμως, δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί εξαιτίας της κακής οργάνωσης και του εφησυχασμού που υπήρχε. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν οι τουρκικές δυνάμεις να αποβιβαστούν στο Πεντεμίλι και να αρχίσει η επίθεση στο Κιόνελι.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Σόλων Νεοκ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974, τόμος 12^ος Πολυτεχνείο-Κύπρος-Μεταπολίτευση, Ειδική Έκδοση για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 2011.
• Βουλή των Ελλήνων, Φάκελος Κύπρου, τόμος Α΄ Τα πορίσματα της Εξεταστικής Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων και της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής της Βουλής των Αντιπροσώπων, Εκδόσεις Βουλή των Ελλήνων Αθήνα-Λευκωσία 2018.
• Συλλογικό έργο, Ελλάδα 20^ος αιώνας 1970-1980, τόμος Α΄, Εκδόσεις Η Καθημερινή 2018.