Του Γιώργου Γιαρμά,
Είναι ευρέως γνωστό πως, τουλάχιστον τα τελευταία 10 χρόνια, ζούμε στην εποχή των social media. Πλατφόρμες όπως το Instagram, το Facebook ή το Snapchat, αποτελούν πλέον ένα τεράστιο κομμάτι της καθημερινότητάς μας και επηρεάζουν πτυχές της ζωής μας με τρόπους που ούτε καν μπορούμε στην πραγματικότητα να φανταστούμε. Η επιρροή αυτή είναι συχνά κατακριτέα. Δεν είναι λίγοι οι κοινωνικοί επιστήμονες που αποδίδουν στα συγκεκριμένα διαδικτυακά μέσα σημαντικές ευθύνες για ορισμένα νοσηρά κοινωνικά φαινόμενα, όπως η πολιτική αλλοτρίωση, ο εθισμός στην εικονική πραγματικότητα, η αύξηση του ποσοστού κατάθλιψης στους νέους κλπ. Αυτό που τείνουμε να αγνοούμε είναι πως, στην πραγματικότητα τα social media αυτά καθαυτά είναι άκακα και μόνο ο τρόπος χρήσης τους από εμάς μπορεί να τα καταστήσει απειλή για το κοινωνικό σύνολο. Μάλιστα, όταν χρησιμοποιούνται με τον ενδεδειγμένο τρόπο, μπορούν να λειτουργήσουν προς όφελος του απλού λαού, αφού έχουν αρκετή δύναμη, ώστε να φέρουν ένα πολύ θεμιτό αποτέλεσμα: δίνουν σε όλους το βήμα να μιλήσουν ελεύθερα ανεξαρτήτως της κοινωνικής τους θέσης. Φέρνουν στο προσκήνιο θέματα και περιστατικά που υπό άλλες συνθήκες θα πέρναγαν κάτω από την μύτη μας, απαρατήρητα. Και, αν όλα κυλήσουν ομαλά, όπως στο περιστατικό που θα εξετάσουμε παρακάτω, όταν οι φωνές αυτές ακούγονται και η κυβέρνηση ευαισθητοποιείται, μπορεί εύκολα να επέλθει μια πολυπόθητη πολιτική ή νομοθετική αλλαγή που θα κάνει την ζωή ορισμένων κοινωνικών ομάδων ελάχιστα ευκολότερη. Ίσως μπορεί ακόμα να ειπωθεί πως, τα social media είναι ότι εγγύτερο έχουμε αυτή τη στιγμή σε μια μορφή άμεσης δημοκρατίας.
Κατανοώ πως η παραπάνω δήλωση είναι ιδιαίτερα τολμηρή. Δεν είναι όμως λίγες οι περιπτώσεις που αποδεικνύεται πως ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για να το αποδείξω, αποφάσισα να εξετάσω ένα πρόσφατο περιστατικό, στο οποίο μια απλή καθηγήτρια γυμνασίου, χρησιμοποίησε τα social media, για να εκφράσει τους προβληματισμούς της σχετικά με την ρατσιστική αντιμετώπιση των μαθητών της από το προσωπικό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η δημοσίευση της στο Facebook σύντομα έγινε viral και έφτασε μέχρι το Υπουργείο Πολιτισμού, με την Υπουργό, Λίνα Μενδώνη, να κινεί τις διαδικασίες για αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου που επέτρεψε την εκδήλωση τέτοιας συμπεριφοράς εν έτει 2021. Είχα, μάλιστα. την τύχη να έρθω σε επικοινωνία με την συγκεκριμένη καθηγήτρια και μου δόθηκε η δυνατότητα να μάθω την ιστορία από πρώτο χέρι. Σήμερα, λοιπόν, την μοιράζομαι μαζί σας, όπως ακριβώς μου την αφηγήθηκε η φιλόλογος:
Όπως δήλωσε η κ. Μπακόλα, η οποία εργάστηκε ως φιλόλογος στο τμήμα υποδοχής προσφύγων του 5ου Γυμνασίου Αθηνών, έχοντας χρόνια εμπειρίας στην διδασκαλία, δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα να «ξεκλειδώσει» τους νεαρούς μαθητές του τμήματος, καθώς καθένας από αυτούς κουβαλούσε τις δικές του τραυματικές εμπειρίες που συχνά έφταναν μέχρι και την βιωματική εμπειρία με τον πόλεμο, την πορνεία, τον βάναυσο θάνατο συγγενικού προσώπου. Επιπλέον, τα συγκεκριμένα παιδιά δεν είχαν ιδιαίτερο κίνητρο να μάθουν την ελληνική γλώσσα, αφού οι περισσότεροι παρακολουθούσαν τα μαθήματα απλά γιατί κρίνονταν απαραίτητο για να εκδώσουν τα έγγραφα που θα επέτρεπαν την μετακίνησή τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Έτσι, μιας που πλησίαζε και το τέλος της σχολικής χρονιάς και η ζέστη είχε γίνει πλέον ανυπόφορη, η φιλόλογος μαζί με μια της συνάδελφο, αποφάσισαν να κανονίσουν μια εκπαιδευτική επίσκεψη για να διευκολύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Επιλέχθηκε το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς βρισκόταν σε κοντινή από το σχολείο απόσταση και δεν θα υπήρχε η απαίτηση από τους μαθητές να πληρώσουν εισιτήριο μεταφοράς, αφού για πολλούς θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να διαθέσουν έστω και αυτό το ελάχιστο ποσό. Την ημέρα που προηγήθηκε της επισκέψεως, υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ της υποδιευθύντριας του σχολείου και του μουσείου, κατά την οποία οι υπάλληλοι ενημερώθηκαν πως πρόκειται για τάξη υποδοχής προσφύγων και δεν εξέφρασαν καμία αντίρρηση, ενώ έδωσαν, μάλιστα, την έγκρισή τους για την επίσκεψη.
Την επομένη, ωστόσο, η συμπεριφορά τους ήταν εντελώς διαφορετική, όπως αφηγείται η καθηγήτρια-συνοδός της εκδρομής. Όταν η ίδια έφτασε στο ταμείο της εισόδου του μουσείου και το μάτι της υπαλλήλου έπεσε στα ονόματα των μαθητών, η γυναίκα σκοτείνιασε και την ενημέρωσε πως υπάρχει κάποιο κώλυμα και πως οι μαθητές δεν μπορούν να εισέλθουν στον χώρο. Στην συνέχεια, φώναξε την υπεύθυνη, η οποία με αγένεια απέρριψε την είσοδο με την πρόφαση ότι, τα παιδιά δεν ήταν Ευρωπαίοι πολίτες και δεν είχαν μαζί τα απαραίτητα έγγραφα, οπότε υποχρεούνται να πληρώσουν κανονικό εισιτήριο παρά το γεγονός ότι έρχονταν με την ιδιότητα του μαθητή και υποτίθεται πως όλοι οι μαθητές εισέρχονται στον χώρο δωρεάν. Αναγκάστηκαν, λοιπόν, να αποχωρήσουν από τον χώρο του μουσείου απογοητευμένοι, κάποιοι από αυτούς γύρισαν σπίτι, ενώ κάποιοι έμειναν για έναν περίπατο κατά την διάρκεια του οποίου, η κ. Μπακόλα έκανε μια συζήτηση μαζί τους αναφορικά με το φαινόμενο του ρατσισμού. Όπως η ίδια χαρακτηριστικά δήλωσε: «Τα παιδιά δεν είχαν σοκαριστεί. Τέτοια περιστατικά ανήκουν στην καθημερινότητά τους. Από θαύμα και μόνο έχουν γλιτώσει ως σήμερα την κακοποίηση. Ένας εκ των μαθητών μου μάλιστα με ρώτησε: “Κυρία, όταν μεγαλώσετε θα γίνετε και εσείς ρατσίστρια;”».
Το σχολείο ζήτησε από την φιλόλογο να λυθεί το θέμα υπηρεσιακά και να μην δοθεί περαιτέρω έκταση. Την ίδια, όμως, την βασάνιζε αυτή η αδικία. Αποφάσισε, λοιπόν, να μοιραστεί τις σκέψεις της σχετικά με το περιστατικό σε μια καυστική δημοσίευση στο facebook. Η ανταπόκριση ήταν τεράστια. Μέσα σε λίγες ώρες από την δημοσιοποίηση, η νεαρή καθηγήτρια έλαβε εκατοντάδες σχόλια και μηνύματα υποστήριξης προς αυτήν και τους μαθητές της. Ο στόχος της είχε επιτευχθεί. Είχε ευαισθητοποιήσει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας σχετικά με τον ρατσισμό που βιώνουν καθημερινά αυτά τα παιδιά, αλλά και την αδυναμία της συγκεκριμένης ρύθμισης που επέτρεψε στους υπαλλήλους να πραγματοποιήσουν αυτήν την διάκριση, έχοντας μάλιστα και τον νόμο με το μέρος τους. Η γενναία κίνησή της, ωστόσο, θα έφερνε ακόμα περισσότερα αποτελέσματα από αυτά που αρχικά υπολόγιζε και προσδοκούσε.
Το επόμενο απόγευμα, η εκπαιδευτικός δέχτηκε ένα απροσδόκητο τηλεφώνημα. Ήταν το γραφείο τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο την συνέδεσε με το προσωπικό τηλέφωνο της Υπουργού, Λίνας Μενδώνη. Η υπουργός έδωσε τα συγχαρητήριά της στην έκπληκτη καθηγήτρια, επειδή διευκόλυνε το έργο της, φέρνοντας στο φως ένα περιστατικό που είχε επαναληφθεί και την προβλημάτιζε προσωπικά. Ταυτόχρονα, την διαβεβαίωσε πως έχει κινήσει τις διαδικασίες για να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο, καθώς υπάρχει τάση να δίνεται έμφαση στο τυπικό του νόμου και όχι στην ουσία του λόγω της κακής του νομικής διατύπωσης. Στην συνέχεια, της ζήτησε να ξανακανονίσει την επίσκεψη στο μουσείο και, μάλιστα, να συνοδέψει την τάξη και η ίδια προσωπικά. Η Υπουργός προχώρησε στην συνέχεια σε δηλώσεις που διασαφήνισαν πως όλοι οι μαθητές ανεξαιρέτως μπορούν να εισέρχονται στο μουσείο χωρίς την καταβολή αντιτίμου.
Η καθηγήτρια κρίνει πως δεν επρόκειτο για επικοινωνιακό τρικ, αλλά πως οι προβληματισμοί της υπουργού ήταν ειλικρινέστατοι. Ακόμα, συμπληρώνει πως η αντίδραση του υπουργείου ήταν επαρκής, δεδομένης της καταστάσεως. Ωστόσο, αποτέλεσε μεγάλη απογοήτευση για την ίδια ότι το μουσείο δεν προχώρησε και αυτό σε κάποιες ενέργειες εξομάλυνσης της κατάστασης ή κάποια απολογία, εκτός ενός σύντομου και τυπικού τηλεφωνήματος. Αντιθέτως, η επίσημη ανακοίνωση του μουσείου εξέθετε την ίδια προσωπικά αλλά και το σχολείο, αφού έλεγε πως δεν έγιναν οι απαραίτητες ενέργειες για την οργάνωση της επίσκεψης.
Όταν την ρώτησα πως απαντά σε όσους έτρεξαν να αποδώσουν ευθύνες στην ίδια ή το σχολείο για ελλιπή οργάνωση της επίσκεψης, η κυρία Μπακόλα δήλωσε πως προφανώς αυτά τα άτομα δεν έχουν πλήρη εικόνα του περιστατικού και κρίνουν εκ μιας ασφαλούς αποστάσεως. Τα σχόλιά τους είναι άτοπα. Ακόμα, προσθέτει πως θεωρεί πως το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις για δύο λόγους. Αρχικά, επειδή το ζήτημα ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητο, αφού αφορούσε ανηλίκους και έναν σημαντικό επίσημο πολιτιστικό φορέα από τον οποίο υπάρχουν συγκεκριμένες απαιτήσεις, αφού εκπροσωπεί το Υπουργείο Πολιτισμού. Δεν μπορεί να αναλαμβάνουν τέτοιες θέσεις ευθύνης άτομα που φέρουν ρατσιστικές απόψεις, έστω και αν αυτές πλαισιώνονται από μια νομοθετική αστοχία. Δεύτερον, επειδή κάποιος τόλμησε να μιλήσει. Όλα αυτά τα απλά, καθημερινά περιστατικά ρατσισμού περνάνε απαρατήρητα, επειδή κανείς δεν αποφασίζει να τα φέρει στο προσκήνιο. Πώς μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να ευαισθητοποιηθεί η κυβέρνηση αν δεν ευαισθητοποιηθούμε πρώτα εμείς; Μάλιστα, δήλωσε χαρακτηριστικά:
«Πρότυπό μου ήταν η κοπέλα που παραλίγο έπεσε θύμα βιασμού στην Νέα Σμύρνη. Αυτή η κοπέλα μίλησε. Και κέρδισε. Έφερε την αλλαγή. Έτσι κατάλαβα ότι μπορώ να το κάνω και εγώ».
Ιστορίες σαν αυτές της κ. Μπακόλα, αποδεικνύουν τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζουν τα τεχνολογικά μέσα στον σύγχρονο πολιτικό βίο. Μέσω αυτών, μια απλή καθηγήτρια που δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική, κατάφερε να ανατρέψει έναν νόμο που, για πολλά χρόνια στεκόταν εμπόδιο στην ομαλή ένταξη των προσφύγων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αντί, λοιπόν, να αποκλείουμε τα social media εντελώς από τις πολιτικές διαδικασίες, ίσως ήρθε η ώρα να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε με ωριμότητα, να τα αντιμετωπίζουμε ως ένα όπλο για την επίτευξη της πολιτικής αλλαγής.
