Της Φωτεινής Τζαννή,
Αποχαιρετούμε τη γραφειοκρατία ή τον θεσμό του γάμου;
Στο άρθρο 4 του Ν. 4800/2021 (ΦΕΚ 81/Α/21-05-2021) ορίζεται η νέα διαδικασία έκδοσης συναινετικού διαζυγίου. Η καινοτομία αυτού του νομοθετήματος έγκειται στη δυνατότητα λύσης του γάμου για πρώτη φορά (και) με ηλεκτρονικά μέσα. Κύριο στόχο της νομοθετικής αυτής ρύθμισης αποτελεί η εξοικονόμηση χρόνου και η αποφυγή της περιττής ταλαιπωρίας που συνεπάγεται η εξουθενωτική γραφειοκρατία. Πλέον, οι σύζυγοι έχουν την ευκαιρία να τραβήξουν χωριστούς δρόμους μέσα σε κλίμα συναινετικής διάθεσης, απλά και μόνο με την υποβολή μιας κοινής ψηφιακής δήλωσης.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή! Στον Αστικό μας Κώδικα (άρθρα 1438-1446 ΑΚ) προβλέπονται τέσσερις διαφορετικοί τρόποι λύσης του γάμου (διαζύγιο): κατ’ αντιδικία, κοινή συναινέσει, λόγω διετούς διάστασης και τέλος για λόγους αφάνειας. Κάνοντας λόγο για συναινετικό διαζύγιο, εννοούμε τη συναίνεση των συζύγων στη λύση της έγγαμης συμβίωσής τους, ρυθμίζοντας υποχρεωτικά και τα ζητήματα επιμέλειας, επικοινωνίας και διατροφής των ανηλίκων τέκνων τους (εφόσον αυτά υπάρχουν).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ισχύουσα νομοθεσία για τη λήψη συναινετικού διαζυγίου απέχει «έτη φωτός» από τη διαδικασία που έβρισκε εφαρμογή κατά τα παλαιότερα έτη. Πριν από το 2017, το συναινετικό διαζύγιο περιελάμβανε διπλή ακροαματική διαδικασία, δηλαδή η κοινή αίτηση λύσης του γάμου που είχε υποβληθεί εκ μέρους των συζύγων εκδικαζόταν σε δύο διαφορετικές συζητήσεις στο ακροατήριο του Δικαστηρίου, απέχοντας, μάλιστα, η μία από την άλλη τουλάχιστον έξι μήνες. Παράλληλη προϋπόθεση αποτελούσε η κατ’ ελάχιστο όριο διάρκεια του γάμου για ένα έτος πριν την υποβολή της αίτησης. Ορθώς, η συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση είχε επικριθεί σημαντικά από μεγάλο μέρος του νομικού κόσμου λόγω της υπερβολικά μεγάλης δυσκινησίας που τη χαρακτήριζε.
Η πρώτη σημαντική ρωγμή στη μέχρι τότε «ασφυκτικά» δεσμευτική ρύθμιση του νόμου επήλθε με το Ν. 4509/2017. Συγκεκριμένα, με το άρθρο 22 του νόμου αυτού προβλέφθηκε ότι η λύση του γάμου θα λαμβάνει χώρα με συμβολαιογραφική πράξη και όχι με δικαστική απόφαση. Η προβληματική πίσω από αυτή τη πρωτοποριακή –όπως εύκολα θα μπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει– επιλογή ήταν η επιδίωξη για επιτάχυνση στην απονομή της Δικαιοσύνης, με άλλα λόγια η προσδοκία για απλοποίηση ορισμένων διαδικασιών (μεταξύ αυτών και το συναινετικό διαζύγιο), ώστε να μην απαιτείται πλέον η δικαστική συνδρομή για τη διεκπεραίωσή τους.
Τα βήματα που ακολουθούνται στο πλαίσιο του νέου αυτού καθεστώτος είναι τα εξής: (α) έγγραφη συμφωνία των συζύγων για τη λύση του γάμου τους, υποχρεωτικά υπό την παρουσία πληρεξουσίου δικηγόρου κατά τη σύναψή της και με βεβαίωση του γνησίου των υπογραφών, (β) συμφωνία των μερών για την επιμέλεια, επικοινωνία και διατροφή των τέκνων τους με ισχύ κατ’ ελάχιστο όριο δύο έτη, (γ) κατάθεση των δύο αυτών εγγράφων σε συμβολαιογράφο, (δ) κατάρτιση συμβολαιογραφικής πράξης, η οποία απέχει τουλάχιστον δέκα μέρες από την υπογραφή της συμφωνίας του ζεύγους, με την οποία (πράξη) βεβαιώνεται η λύση του γάμου και επικυρώνονται οι συμφωνίες των συζύγων και (ε) κατάθεση αντιγράφου της συμβολαιογραφικής πράξης στο ληξιαρχείο όπου έχει καταχωρισθεί η σύσταση του γάμου.
Φτάνοντας κάπως έτσι στο σήμερα, με το νέο Ν. 4800/2021 η ήδη απλουστευμένη διαδικασία συναινετικής λύσης της γαμικής ένωσης όπως αυτή διαμορφώθηκε με το Ν. 4509/2017 πήγε ένα βήμα παρακάτω. Όπως προαναφέρθηκε, το συναινετικό διαζύγιο είναι πλέον εφικτό και με ηλεκτρονικά μέσα. Η υποβολή και μόνο μιας κοινής ψηφιακής δήλωσης των συζυγών ενώπιον συμβολαιογράφου είναι αρκετή για την άμεση ικανοποίηση της επιθυμίας τους. Η δυνατότητα αυτή συνεπάγεται την εκμηδένιση των αποστάσεων, αλλά και του χρόνου, καθότι αφενός «καταργείται» η βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των μερών, αφετέρου περιττή φαντάζει ακόμη και η μετάβαση των ενδιαφερομένων στο συμβολαιογράφο για την υποβολή των εγγράφων. Η καταρτισμένη συμβολαιογραφική πράξη αποστέλλεται ηλεκτρονικά στο αρμόδιο ληξιαρχείο για καταχώριση, προκειμένου να ολοκληρωθεί η λύση του γάμου.
Έχοντας εκθέσει τι ακριβώς προβλέπεται νομοθετικά για τη λήψη συναινετικού διαζυγίου, λαμβάνοντας υπόψη τη διακύμανση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, δεν θα ήταν παράλογο να μας γεννηθεί ο προβληματισμός για το κατά πόσο τελικά αυτή η -αν μη τι άλλο καινοτόμα- ρύθμιση του νόμου είναι ικανή να οδηγήσει στην «υπεραπλούστευση» του θεσμού του γάμου.
Εκκινούμε από τη θέση, ότι εφόσον δύο άνθρωποι αποφασίζουν από κοινού να μην πορευτούν μαζί στη ζωή, ποιος ο λόγος να καθυστερεί η πραγματοποίηση της επιθυμίας τους αυτής; Όσο πιο γρήγορα, τόσο το καλύτερο… Στον αντίποδα, έρχεται το επιχείρημα για το ποια είναι τελικά η σκοπιμότητα μιας νομοθετικής ρύθμισης που επιτρέπει τη λύση ενός γάμου κατά προσέγγιση σε διάστημα 15 ημερών (όπως προκύπτει από τη κοινή δικηγορική πρακτική), λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος της δυσκολίας που εντοπίζεται στη διατήρηση ενός γάμου στη σημερινή εποχή.
Στατιστικά πλέον οι 2/3 γάμους καταλήγουν σε διαζύγιο, ποσοστό τεράστιο εάν αναλογιστεί κανείς το επίπεδο ζωής, μορφωτικό και οικονομικό. Μάλιστα, το έτος 2020 θα μείνει στην ιστορία ως «η χρονιά των διαζυγίων», με αύξηση των κλήσεων συμβουλευτικής κατά ποσοστό 25%. Η επιδημία του κορονοϊού στο πέρασμά της σήμανε τίτλους τέλους για πολλούς από τους υφιστάμενους γάμους, ενώ σημαντικά εντάθηκαν και τα φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας.
Η αλλαγή των προτεραιοτήτων, οι ιλιγγιώδεις ρυθμοί ζωής, ο εγωκεντρισμός, η έλλειψη επικοινωνίας και υπομονής είναι μερικοί από τους παράγοντες που ευθύνονται για τη διάλυση πολλών γάμων στη σύγχρονη εποχή, χωρίς όμως να σημαίνει ότι το «αδιέξοδο» που φαίνεται να υπάρχει είναι πράγματι αξεπέραστο. Με άλλα λόγια, εξυπηρετείται πράγματι η βούληση των μερών όταν ο χωρισμός τους μπορεί να συντελεστεί σε διάστημα περίπου ίσο με αυτό που απαιτείται για να εκδοθεί μια πιστωτική κάρτα;
Από τη μία πλευρά της ζυγαριάς τοποθετείται η επιλογή της συναινετικής λύσης της συζυγικής ένωσης εύκολα και γρήγορα χωρίς κόπο, εφόσον αυτό έχουν αποφασίσει οι σύζυγοι, στην άλλη δε βρίσκεται η προσπάθεια του ζεύγους για διατήρηση ενός γάμου που δεν είναι θέσφατο ότι έχει φτάσει στο τέλος του, με άλλα λόγια η αποφυγή σπασμωδικών κινήσεων.
Ιστορικά μιλώντας, η έννοια του γάμου έχει έλθει αντιμέτωπη με όρους και συνθήκες που εκφυλίζουν τη σημασία της. «Προίκα», «προξενιό», «εγκλωβισμός», «αυτοπραγμάτωση» είναι μερικές από τις λέξεις που αποτελούν παρελθόν, καθιστώντας εμφανή την εξέλιξη του θεσμού στο πέρασμα των ετών. Μόνο ικανοποίηση πρέπει να μας προκαλεί το γεγονός ότι η τέλεση ενός γάμου αποτελεί πλέον περισσότερο «επιλογή», παρά «υποχρέωση». Μόνο αισιοδοξία θα πρέπει να μας γεμίζει η ελευθερία της επιλογής του διαζυγίου, όταν το μέλλον της έγγαμης συμβίωσης προβλέπεται χαλεπό. Το κρίσιμο, ωστόσο, ζήτημα που τίθεται είναι η ελευθερία αυτή να απολαμβάνεται λελογισμένα. Ο όρος «διαζύγιο» για ατελείωτα χρόνια δεν αποτελούσε καν επιλογή, ενώ η πλήρης απενοχοποίηση και αποδοχή του αμφίβολο είναι εάν έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα. Το άκουσμα της λέξης «διαζύγιο» ειδικά κατά την παλαιότερη εποχή σήμαινε κοινωνική κατακραυγή, ακόμη και λύπηση για τον/την «άτυχο/η» σύζυγο.
Στη σύγχρονη εποχή, η δύναμη της βούλησης του κάθε ανθρώπου είναι αρκετή για καθορίσει ποιον θα έχει πλάι του και ποιον όχι. Η απόφαση αυτή αποκτά πρόσθετη βαρύτητα όταν υπάρχουν τέκνα. Η υγιής ανατροφή ενός παιδιού προϋποθέτει με βεβαιότητα ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον, όχι όμως απαραίτητα την κοινή πορεία των γονέων του στο μονοπάτι της ζωής. Σε κάθε περίπτωση, απευκταία θα πρέπει να είναι η θυσία ενός γάμου στο βωμό του λεγόμενου διαζυγίου «εξπρές». Υποστηρίζεται ή εν τέλει εξοστρακίζεται η δυνατότητα της «μετάνοιας» των ενδιαφερομένων, είναι εφικτή η αλλαγή της γνώμης των συζύγων για τη λύση του γάμου τους ή απλά σβησμένη από το χάρτη;
Βρίσκει άραγε εφαρμογή η φράση «όσο εύκολα κάποιος παντρεύεται, άλλο τόσο εύκολα πρέπει και να χωρίζει;». Μένει να το δούμε…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ – ΑΠ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ/ ΕΚΔ. Π.Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ, 2019
- ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ – ΠΑΝΤΕΛΙΔΟΥ/ ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2019
- Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΤΕΝΑΤΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ- ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ/ Π.Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ,2016
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ:
- “Το νέο οικογενειακό δίκαιο: Δημοσιεύθηκε ο Ν. 4800/2021 – Συγκριτικός πίνακας διατάξεων”, διαθέσιμο εδώ
- “Νέο οικογενειακό δίκαιο: 11 ερωτήσεις και απαντήσεις”, διαθέσιμο εδώ
- “Το συναινετικό διαζύγιο – διαδικασίες και προϋποθέσεις”, διαθέσιμο εδώ
- “Συναινετικό διαζύγιο. Τι αλλάζει με τον νόμο 4800/2021”, διαθέσιμο εδώ
- “Διαζύγιο: Πώς επηρεάζει τα παιδιά η διάλυση ενός γάμου;”, διαθέσιμο εδώ
