Της Παναγιώτας Μιχαήλ,
Μολονότι οι βάσεις και οι μέθοδοι της σύγχρονης παιδείας και εκπαίδευσης υπόσχονται πολίτες με οξυμένη κριτική σκέψη και ουσιαστικές γνώσεις περί αρχών, ηθών και κανόνων, είναι τρομακτικά μεγάλη η μερίδα των πολιτών που σκέφτεται και πράττει συχνά -αν όχι πάντα- με άδικο ή αυθαίρετο τρόπο, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Αγαπημένη κατηγορία και ιδανικό παράδειγμα για περαιτέρω εξήγηση του θέματος βέβαια, συνιστά ο επαγγελματικός τομέας, που δικαιολογημένα επηρεάζει το άτομο αλλά και την ευρύτερη κοινωνία. Ας το πάρουμε, όμως, από την αρχή:
Τι είναι Αξιοκρατία και τι Αναξιοκρατία;
Αξιοκρατία θεωρείται η κατάσταση κατά την οποία επικρατούν οι άξιοι, αυτοί που αξίζουν περισσότερο. Αντιθέτως, η αναξιοκρατία ταυτίζεται με τη μη εφαρμογή αξιοκρατικών κριτηρίων. Ουσιαστικά γίνεται λόγος για κριτήρια επιλογής, κριτήρια προτίμησης ενός σε βάρος άλλων ή διορισμού αν πρόκειται για εργασία. Φυσικά, τα κριτήρια ποικίλλουν ανάλογα με την εκάστοτε θέση-περίπτωση και το άτομο που παίρνει τις αποφάσεις κάθε φορά.
Είναι πράγματι αλήθεια ότι η διαδικασία επιλογής και η τάση να θέλουμε να υπερτερούμε σε δυνάμεις και ικανότητες από τους άλλους ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Από πολύ νεαρή ηλικία το άτομο αναπτύσσει το αίσθημα του συναγωνισμού, του ανταγωνισμού και της έντονης επιθυμίας για επιβράβευση. Σε αυτό, μεγάλο μέρος της ευθύνης φέρει ο γονιός ή ο κηδεμόνας που λανθασμένα συνδέει επανειλημμένως την επιτυχία με εύσημα και δώρα. Έτσι, δεν αργεί το σενάριο στο οποίο τα παιδιά προκειμένου να φανούν «εξυπνότερα», «ικανότερα» και «κερδισμένα» ή να αποφύγουν ευθύνες και δεσμεύσεις ή να ψεύδονται ή να αποκρύπτουν την αλήθεια και να χρησιμοποιούν την εφευρετικότητά τους ως «όπλο», για να γλιτώσουν καταστάσεις και «τιμωρίες». Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, ότι παρά τους κανόνες συμπεριφοράς, τους οποίους μαθαίνουν να τηρούν τα παιδιά και παρά την ανεπτυγμένη εκπαιδευτική και παιδευτική διαδικασία του σήμερα, η ανειλικρινής συμπεριφορά δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Στην προκειμένη περίπτωση, λοιπόν, κανένας δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει με το εξής: Η ανατροφή από το οικογενειακό περιβάλλον είναι αυτή που διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, καθώς τα αγαπημένα πρόσωπα είναι και εκείνα που έχουν συνήθως τη δύναμη της συμβουλής και της επιρροής. Φυσικά, τα παιδιά έχουν δύο τεράστια ελαφρυντικά: Πρώτο και κύριο, είναι παιδιά· δεν ευθύνονται τα ίδια για την ελλιπή ή λανθασμένη διαπαιδαγώγηση των γονιών και των κηδεμόνων τους, αφού αυτά απλώς μιμούνται και υιοθετούν συμπεριφορές και απόψεις. Δεύτερον, οι υψηλές απαιτήσεις από γονείς, συγγενείς και δασκάλους ωθούν τα παιδιά σε έναν διαρκή αγώνα με τον εαυτό τους και τους συνομηλίκους τους, καθώς αυτά πασχίζουν για «νίκη» και υπέρμετρη προσοχή.
Πότε και με ποιόν τρόπο, όμως, εμφανίζονται οι συνέπειες των παραπάνω;
Η απάντηση είναι σταδιακά. Όσο περνούν τα χρόνια οι συνέπειες του ανταγωνισμού είναι πιο άμεσες και ξεκάθαρες στο προσκήνιο. Όλα λειτουργούν πιο γρήγορα και με αύξουσα πορεία, αφού οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις πληθαίνουν και οι υποψήφιοι επιλεγέντες εξελίσσονται. Μαζί με τα προαναφερθέντα, όμως, ανεβαίνουν στην κλίμακα και τα συμφέροντα, οι «έξυπνες-πονηρές» κινήσεις και οι λανθασμένες, ανέντιμες συμπεριφορές.
Εργασία και συμφέροντα
Ο επαγγελματικός τομέας είναι αυτός που αποδεικνύει πλήρως την αναξιοκρατία που επικρατεί σήμερα. Κάθε εργοδότης, επιχείρηση ή εταιρεία επιθυμεί ένα βασικό στοιχείο· το μέγιστο δυνατό προσωπικό κέρδος. Όλοι οι εργαζόμενοι, είτε βρίσκονται μπροστά είτε πίσω από τις κάμερες, δίνουν καθημερινά μάχη για να ξεπερνούν τους αντιπάλους τους. Σε αυτό το σημείο ωστόσο, διερωτώμαι το εξής: Γιατί το άτομο προσπαθεί να ξεπερνά τον ανταγωνιστή του, αποκλειστικά και μόνο μειώνοντας την εικόνα του; Γιατί δεν προσπαθεί να εξελιχθεί ατομικά και να πάρει παράδειγμα προς μίμηση για περαιτέρω βελτίωση; Γιατί εμείς οι άνθρωποι ψάχνουμε να βρούμε κρυμμένα ψεγάδια για να αποδείξουμε ότι ο άλλος έχει περισσότερα αρνητικά στοιχεία από εμάς αντί να προσπαθούμε απλώς να αποκτάμε εμείς περισσότερα θετικά;
Η τάση για προσοχή, επιβράβευση και ανανέωση, που αναφέραμε νωρίτερα, φυσικά συνεχίζεται. Οι εργαζόμενοι ωθούνται διαρκώς στην υιοθέτηση μιας ανήθικης στάσης, όπου πρωταγωνιστής είναι το συμφέρον και για το σκοπό αυτό είναι δεδομένο ότι όλα επιτρέπονται. Εδώ ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις εργαζομένων. Παράδειγμα που έρχεται στο μυαλό όλων, βέβαια, συνιστά η πολιτική· αντικείμενο όπου ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η παραπληροφόρηση σχεδόν επιβάλλονται. Πότε, όμως, θα βάλουμε ένα τέλος σε όλο αυτό;
Γνωριμίες και διακρίσεις
Κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη δύναμη των γνωριμιών και των ανέσεων. Δυστυχώς, άτομα με γνωστούς στον χώρο ή το αντικείμενο που τους ενδιαφέρει εκμεταλλεύονται αυτό τους το «μπόνους» αποκλειστικά και μόνο για προσωπικά οφέλη και τυχόν διευκολύνσεις. Πλέον, όσα πτυχία, σεμινάρια, δεξιότητες κι αν κατέχεις, δεν μπορείς σίγουρα να υπερβείς έναντι του γνωστού, του «άνετου», του «βυσματούχου», που δεν έχει καν λόγο να προσπαθήσει για να επιλεγεί, αφού όλα τα έχει κανονισμένα από την αρχή. Δεν είναι, όμως, άδικο ορισμένοι άνθρωποι να προσπαθούν να εξελίσσονται για μία θέση εργασίας και ενώ κατέχουν αυτοί τις περισσότερες γνώσεις και προσόντα, απλώς να απορρίπτονται για χάρη ενός «σημαντικού τηλεφώνου», μιας «στήριξης», ενός χρηματικού ποσού από άτομα υψηλών θέσεων, όπως συχνά ακούμε;
Πέραν των όσων σημειώθηκαν, οφείλω να τονίσω ότι η αναξιοκρατία έχει αρνητικό αντίκτυπο στη ψυχολογία των ανθρώπων. Πολίτες δίχως τις κατάλληλες γνωριμίες βλέπουν δύο μονοπάτια στην πορεία τους. Από τη μία η ανηθικότητα και η αναξιοπρεπής συμπεριφορά με αθέμιτα μέσα και από την άλλη η βέβαιη απόρριψη λόγω αναξιοκρατικής, άδικης επιλογής. Όλα αυτά επηρεάζουν τη διάθεση και τον τρόπο σκέψης μικρών και μεγάλων, με αποτέλεσμα η όρεξη για εξέλιξη, προσπάθεια και παραγωγικά έργα να μειώνεται δραματικά και με ανησυχητικά γρήγορους ρυθμούς. Για πόσο ακόμη θα βλέπουμε προσπάθειες, σπουδές, έργα και ταλέντα να ματαιώνονται, μόνο και μόνο διότι η εκάστοτε πολιτεία και οι «δυνατοί» τείνουν να επιβραβεύουν αυτούς που γνωρίζουν ή που συμπαθούν;
Αλλαγές και αντιμετώπιση
Η αδικία και η αναξιοκρατία πρέπει να σταματήσει, τουλάχιστον όπου αυτό είναι στο χέρι μας. Ο καθένας είναι υποχρεωμένος να λειτουργεί με ηθική και σεβασμό προς τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του. Γι’ αυτό, καλό θα ήταν να μην αποδέχεται ευκαιρίες που δεν ταιριάζουν στις προσωπικές του βλέψεις και να αρνείται -καθαρά από ηθική άποψη- μία θέση ή ένα αξίωμα που δεν ανταποκρίνεται στα προσόντα του. Επιπλέον, η πολιτεία οφείλει να ελέγχει τις διαδικασίες και τα κριτήρια επιλογής προσωπικού, όπως συμβαίνει με το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού, που παράγει σχετικό έργο.
Ακόμη, είναι καιρός όλοι να συνειδητοποιήσουμε πως μόνο μέσω της αξιοκρατίας μπορεί να διασφαλιστεί η πραγματική πρόοδος του κράτους και πως μόνον έτσι θα υπάρχει το ικανότερο δυνατό ανθρώπινο δυναμικό και η υψηλότερη δυνατή απόδοση. Τέλος, ο κάθε πολίτης πρέπει να λειτουργεί πάντοτε με γνώμονα την ανθρώπινη συνείδηση, την αξιοπρέπεια και την ηθική, χωρίς καμία εξαίρεση. Αυτό θα γίνει πραγματικότητα μόνο αν δεν καταδέχονται τέτοιες ρουσφετολογικές κινήσεις, αν σέβονται τον κόπο του άλλου και αν καταγγέλλουν οποιοδήποτε ανάλογο φαινόμενο συναντούν. Αν τίποτα δεν αλλάξει, αν ευνοούμε αυτούς που διαιωνίζουν το πρόβλημα και αν δεν αποκτήσουμε φωνή και θάρρος, τότε σίγουρα θα είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Άξιοι αναξιοκρατίας.
