Της Μαρίτας Περάκη,
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός μνημειώδους σημασίας και οικουμενικής εμβέλειας. Οι φράσεις ‹‹Liberté, égalité, fraternité››, ελληνιστί ‹‹Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη››, είναι το σύνθημα μίας επανάστασης, η οποία άλλαξε άρδην τα παγκόσμια δεδομένα κι έθεσε πάγια θεμέλια για το χτίσιμο ενός κόσμου πιο δημοκρατικού, ειρηνικού και σίγουρα, πιο δίκαιου. Ποια είναι, όμως, τα γεγονότα που συνέβαλαν στην αποσάθρωση του παλαιού καθεστώτος και οδήγησαν στο τελικό ρήγμα;
Ξεκινώντας με μια χρονική αναδρομή στη Γαλλία του 18ου αιώνα, ο απολυταρχικός χαρακτήρας του καθεστώτος επέφερε αδυναμία του βασιλέα προς εξασφάλιση των απαραίτητων κεφαλαίων. Παράλληλα, η αξιοπιστία του μονάρχη είχε πληγεί θανάσιμα. Η πολιτική που επέλεξαν να ακολουθήσουν οι Γάλλοι βασιλείς, η οποία κατά κύριο λόγο εξαντλούνταν στην επιλεκτική χρεοκοπία και τις διώξεις κατά των πιστωτών, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν επέφερε καρπούς. Η χώρα κατέληξε να δανείζεται με επιτόκιο σχεδόν διπλάσιο από εκείνο της Αγγλίας. Έτσι, δημιουργήθηκε μια κατάσταση ασταθούς κοινωνικοπολιτικής ζωής με αναβίωση της απολυταρχίας και με επαναφορά των κοινωνικών διακρίσεων και προνομιών. Κατά τη διάρκεια αυτών των αναταραχών, καθιερώθηκε άτυπα ένα σύστημα ευνοιοκρατίας, το οποίο στηρίχθηκε στη λογική ότι οποιοδήποτε προνόμιο και αν παρέχεται, παραχωρείται έναντι ανταλλάγματος.
Μολαταύτα, ο Tocqueville αναφέρει ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν διέθετε de facto ισχύ, καθώς, συνήθως, προχωρούσε σε συμβιβασμούς με την αριστοκρατία και οι κοινωνικές σχέσεις ρυθμίζονταν από ένα ευρύ σύστημα αυτοοργάνωσης. Δέχεται, πάντως, ότι η αριστοκρατία αποτελούσε ανεπηρέαστο από την κρατική εξουσία φορέα γνώμης και ότι τα Παρλαμέντα (Κοινοβούλια) δεν ήταν δουλοπρεπή. Όπως, μάλιστα, ο ίδιος υποστηρίζει: ‹‹υπήρχε πολύ περισσότερη ελευθερία απ’ ό,τι σήμερα, αν και περιορισμένη λόγω των ταξικών διαφορών››. Παράλληλα, το εγχείρημα για ορθολογική κατανομή της δημόσιας διοίκησης φόρτισε αρνητικά το κλίμα, προκαλώντας εντάσεις στον πολιτικό κόσμο. Διαφωνίες, επίσης, ανέκυψαν ως προς το ποιος ήταν εκφραστής του γαλλικού έθνους, σύγκρουση η οποία αφορούσε κατά κύριο λόγο το μονάρχη και τα Παρλαμέντα. Έγινε, έτσι, προσπάθεια αφενός για έναν συνταγματικό εκσυγχρονισμό της μοναρχίας κατά το αγγλικό πρότυπο αφετέρου δημιουργήθηκε πρόσφορο έδαφος για συζητήσεις που άπτονταν του ζητήματος της κυριαρχίας του έθνους στα προεπαναστατικά χρόνια.
Παράλληλα, δημιουργήθηκαν εντάσεις αναφορικά με το ζήτημα της ψηφοφορίας με την τρίτη τάξη, την οποία αποτελούσε κατά βάση το μη προνομιούχο τμήμα του πληθυσμού, να διεκδικεί μεταρρυθμίσεις στον τρόπο διεξαγωγής της. Έτσι, όμως, περιορίζονταν σημαντικά τα προνόμια της αριστοκρατίας. Κάτι τέτοιο, φυσικά, οδήγησε σε αντιδράσεις. Το αποτέλεσμα αυτής της διαμάχης ήταν η κήρυξη Εθνικής Εθνοσυνέλευσης στις 17 Ιουνίου 1789, γεγονός το οποίο θορύβησε τον Λουδοβίκο ΙΣΤ΄, ο οποίος στην προσπάθειά του να διατηρήσει την κυριαρχία του πήρε την απόφαση να κλείσει την αίθουσα διεξαγωγής της εθνοσυνέλευσης, εγχείρημα το οποίο εν τέλει δεν ευοδώθηκε, καθώς οι εργασίες της Εθνοσυνέλευσης διεξήχθησαν στο χώρο του σφαιριστηρίου.
Όλες αυτές οι κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις έφεραν στην επιφάνεια το ενδεχόμενο μιας οικονομικής μεταρρύθμισης. Εντούτοις, από τη συζήτηση αναδείχθηκε η ανάγκη για εξορθολογισμό του καθεστώτος, καθώς και για πολυδιάσπαση και φαβοριτισμό, ενώ κατέστη απαραίτητη και η διάρθρωση κεντρικών αντιπροσωπευτικών θεσμών. Το ενδιαφέρον, ωστόσο, μονοπώλησε το ζήτημα της τυπικής και ουσιαστικής ισότητας, κάτι το οποίο αποτέλεσε και μεταγενέστερα κύριο αίτημα της επανάστασης του 1789. Το Παρλαμέντο των Παρισίων κατέληξε ότι η εσωτερική διάρθρωση της συνέλευσης έπρεπε να γίνει με γνώμονα το σύστημα των διακριτών τάξεων, έχοντας, όμως, θέσει παράλληλα ένα διττό σκοπό: αφενός τον περιορισμό της ασυδοσίας της εξουσία του βασιλέα αφετέρου τη διαμόρφωση μιας νέας συνέλευσης. Σε αυτή την πολιτική εναντιώθηκαν φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές, οι οποίοι από την μεριά τους πρότειναν έναν συνταγματισμό με στοιχεία φιλελευθερισμού και κοινοβουλευτισμού, επηρεασμένο από το αγγλοαμερικανικό πρότυπο. Ξεκίνησε, έτσι, ένας διάλογος, ο οποίος με την πάροδο του χρόνου οδήγησε σε κοινωνικές αναμετρήσεις, σε ένα ήδη τεταμένο πολιτικά κλίμα. Έκτοτε, η επανάσταση ήταν ζήτημα χρόνου να ξεσπάσει.
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι τα γεγονότα του 1789 δεν ανέκυψαν σε μία περίοδο ευημερίας, αλλά σε μία εποχή που αναμφίβολα αποτελεί μια σκοτεινή σελίδα για την ιστορία της χώρας. Παρά ταύτα, η παρακαταθήκη της Γαλλικής Επανάστασης είναι ανεκτίμητη απ’ όλες τις απόψεις. Γι’ αυτό και ποτέ δεν θα μείνει ξεχασμένη στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, άλλα αντίθετα, αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός χαραγμένο στην αιωνιότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Νίκος Ι. Παπασπύρου (2016), Τα μονοπάτια του ευρωπαϊκού συνταγματισμού, Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια
- Alfred Cobban (1999), The social interpretation of the French Revolution, Cambridge University Press
- Από την ιστοσελίδα sites.google.com στο Γαλλική Επανάσταση, διαθέσιμο εδώ
