Του Ελευθέριου Ζαμπουλάκη,
Όταν σκεφτόμαστε την Ελληνική Επανάσταση του 1821, στο μυαλό μας συνήθως έρχεται το ξέσπασμα της στην Πελοπόννησο και το Ιάσιο, οι μεγάλες μάχες από τους μεγάλους ήρωες, τον Κολοκοτρώνη, τον Καραϊσκάκη, τον Παπαφλέσσα, και εν γένει όλες τις μεγάλες επιτυχίες και αποτυχίες, οι οποίες, όμως, οδήγησαν τελικά στην επικράτηση της επανάστασης και στην δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους. Ξεχνάμε, όμως, πολλές φορές και την επαναστατική δράση άλλων περιοχών, στις οποίες, βέβαια, δεν ευδοκίμησε η επανάσταση και ο Οθωμανικός ζυγός συνεχίστηκε, όπως για παράδειγμα στην Μακεδονία, αλλά και την Κρήτη.
Η επανάσταση στην Κρήτη δεν ξεκίνησε όπως στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Μολδοβλαχία, δηλαδή στο πλαίσιο ενός πολύ γενικού κατά κάποιο τρόπο σχεδίου. Αντιθέτως, τοπικοί άρχοντες και οπλαρχηγοί πήραν τα όπλα και ξεκίνησαν την επανάσταση, κατά το πρότυπο της επανάστασης στην Πελοπόννησο, έχοντας, φυσικά, πληροφορηθεί για τα γεγονότα εκεί. Με κεντρικό πυρήνα της επανάστασης και ως κέντρο επιχειρήσεων τα Σφακιά, λοιπόν, η Κρητική Επανάσταση ξεσπά στις 21 Μαΐου του 1821. Οι επαναστάτες πέτυχαν μεγάλες νίκες εναντίον των Οθωμανών, κατορθώνοντας να κυριεύσουν το μεγαλύτερο αριθμό της υπαίθρου και να περιορίσουν τους Οθωμανούς στις μεγάλες πόλεις και τα φρούρια. Αξίζει να σημειωθεί πως μεγαλύτερη επαναστατική δραστηριότητα σημειώθηκε στη Δυτική Κρήτη παρά στην Ανατολική, στην οποία μόνο λίγες και διάσπαρτες εξεγέρσεις πήραν μέρος. Η πρώτη μεγάλη νίκη των επαναστατών ήταν αυτή στο Λάκκους των Χανίων στις 5 Ιουλίου του 1821, όπου ο Λατίφ Πασάς κατευθυνόμενος με 5 χιλιάδες άνδρες προς το Θέρισο, διακόπηκε από τους επαναστάτες και απωθήθηκε. Μετά από αυτήν την μεγάλη νίκη δεν άργησαν να ακολουθήσουν και οι επόμενες. Στα Άσκυφο, στα Κεραμειά, στη Μαλάξα, στις Αλιάκες, στο φαράγγι του Κατρέ, στο Λούλο, στο Αμάρι, στο Μυλοπόταμο, στο Τυμπάκι της Μεσσαράς και σε άλλες περιοχές, οι επαναστάτες σημειώνουν σημαντικές επιτυχίες κατά των Οθωμανών. Ένα μεγάλο ποσοστό του μουσουλμανικού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων Τουρκοκρητικών, οι οποίοι ήταν εξισλαμισμένοι χριστιανοί, δεν άργησε να ξεσηκωθεί και αυτό και να αντιδράσει έναντι στους επαναστάτες, προκαλώντας σφαγές στα Χανιά, στο Ηράκλειο, στο Ρέθυμνο και στην Σητεία.
Οι αντιδράσεις των Οθωμανών για την καταστολή της επανάστασης ήρθαν λίγο αργότερα. Υπήρχε η ανάγκη οι Οθωμανοί πασάδες να ενώσουν τις δυνάμεις τους, προκειμένου να καταστείλουν με επιτυχία την επανάσταση. Στις 14 Ιουλίου του 1821, ο σερασκέρης του Μεγάλου Κάστρου, Σερίφ Πασάς, οργάνωσε εκστρατεία κατά των επαναστατών, με σκοπό την ανάκτηση των κατακτημένων περιοχών. Συγκέντρωσε το μεγάλο ποσό των 8.000 ανδρών και με τον αρχηγό των Γενιτσάρων, τον ηρακλειώτη Καούνη, ξεκίνησε από το Ηράκλειο για τα Σφακιά, συγκεντρώνοντας και άλλους στρατιώτες στην πορεία του. Έτσι, καταλαμβάνει τον Καλλικράτη και φτάνει στον Άσκυφο, όπου το καταλαμβάνει με ευκολία, μιας και οι κάτοικοι έντρομοι από την τεράστια αυτή στρατιωτική δύναμη έτρεξαν να βρουν καταφύγιο στα όρη. Οι Οθωμανοί ναι μεν κατέλαβαν το Άσκυφο, αλλά αργότερα οι επαναστάτες, με αρχηγούς τον Μανουσέλη, τον Δεληγιαννάκη και άλλους, εκδίωξαν τους Οθωμανούς στις 18 Ιουλίου, οι οποίοι καθώς υποχωρούσαν από τον Αποκόρωνα, και περνώντας από την στενή κοιλάδα του Κατρέ, έπεσαν σε ενέδρα, την οποία είχε στήσει ο Τσελεπής με το λιγοστό επαναστατικό σώμα των 200 ανδρών. Ο Οθωμανικός στρατός αποδεκατίστηκε, αναζωπυρώνοντας για ακόμα μια φορά την ελπίδα των επαναστατών για την επικράτηση της επανάστασης και για μια ελεύθερη Κρήτη.
Οι επαναστάτες γρήγορα αναζήτησαν εξωτερική βοήθεια, πρωτίστως από τον Δημήτριο Υψηλάντη, από τον οποίο ζήτησαν να διορίσει στην Κρήτη έναν αρχηγό, στου οποίου το πρόσωπο θα συγκεντρωνόταν η οργανωμένη διεύθυνση του Κρητικού Αγώνα, αλλά και να σταλεί υλικός εξοπλισμός και εφόδια. Ο Υψηλάντης έσπευσε με χαρά να βοηθήσει και διόρισε τον Μιχαήλ Κομνηνό Αφεντούλη, γνωστός και ως Αφεντούλιεφ, στον οποίο απένειμε τον τίτλο του «Γενικού Έπαρχου και Αντιστράτηγου της Κρήτης». Λίγο αργότερα, στα τέλη Οκτωβρίου/ αρχές Νοεμβρίου του 1821, έφτασε στην Κρήτη, όπου και ανέλαβε σημαντικό πολιτικό και στρατιωτικό έργο. Ο Αφεντούλιεφ κατόρθωσε να ανασυντάξει τον στρατό, αλλά και να συγκαλέσει στους Αρμένους του Αποκόρωνα την Γενική Συνέλευση Κρητών, η οποία με την σειρά της συνέταξε το προσωρινό πολίτευμα της Κρήτης, καθώς και το σχέδιο της προσωρινής διοίκησης του νησιού, κατά το πρότυπο πάντοτε των γεγονότων της πάνω Ελλάδας και στην συγκεκριμένη περίπτωση της Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου. Οι επαναστάτες θα κατανοήσουν πως για να επιτύχει η επανάσταση δεν θα έπρεπε να κατέχουν μονάχα την ύπαιθρο, αλλά θα έπρεπε να επεκταθούν και να καταλάβουν στρατηγικής σημασίας φρούρια. Με αρχηγό τον Γάλλο φιλέλληνα συνταγματάρχη Joseph Balestra, σταλμένο το 1822 πάλι από το Δημήτριο Υψηλάντη, θα καταφέρουν να καταλάβουν μονάχα το μικρό φρούριο του Μυλοποτάμου, αποτυγχάνοντας όμως να καταλάβουν το Ρέθυμνο μετά από τη μάχη του Κάστελλου, όπου οι ελληνικές δυνάμεις ηττήθηκαν. Ο Balestra συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε.
Παρά τις σημαντικές μάχες και επιτυχίες των Κρητών επαναστατών το καλοκαίρι του 1822, η κάμψη της Κρητικής επανάστασης δεν άργησε να έρθει. Με τον Χασάν Πασά στην αντεπίθεση, η ζυγαριά έγειρε πλέον προς την πλευρά των Οθωμανών, με αποτέλεσμα οι επαναστάτες να γνωρίσουν σημαντικές ήττες. Ο Αφεντούλιεφ κατηγορήθηκε ως υπεύθυνος και φυλακίστηκε. Αυτές οι ήττες ήταν και το σημείο κατατεθέν της λήξης του πρώτου έτους της επανάστασης. Η επανάσταση θα αναζωπυρωθεί αργότερα, αλλά στη συνέχεια θα καταπνιγεί για ακόμα μια φορά. Η Κρήτη θα αργήσει σχεδόν ένα αιώνα για να δει την ελευθερία της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιώργης Μανουσάκης, Αθηνά Μπαζουδάκη – Σταυρουλάκη (2013), Κρητικές Επαναστάσεις 1821 – 1905, Στο ακρωτήρι του Βενιζέλου, 3η έκδοση, Χανιά: Εθνικό Ίδρυμα ερευνών και μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», σελ 9 – 11
- Γιάννης Χρηστάκης – Γεώργιος Πατεράκης (1995), Η Κρήτη και η Ιστορία της, Αθήνα: Εκδ. «Καλέντης», σελ 179 – 190
- Συλλογικό έργο, συγγραφέας κεφαλαίου ο «Νίκος Ανδριώτης» (2003), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 – 2000, η Ελληνική Επανάσταση 1821 – 1832, Αθήνα: Εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», σελ 119 – 124
- Συλλογικό έργο (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΒ’ , Αθήνα: Εκδ. Αθηνών
