Της Αγγελικής Μοντεσάντου,
Στις 4/6/2021, το Συμβούλιο της Επικρατείας δημοσίευσε περιλήψεις των αποφάσεων της Ολομέλειας (799-803/2021), με τις οποίες ανατράπηκε η ιστορική απόφαση ΣτΕ Ολ 1501/2014. Η τελευταία θα μπορούσε να ενταχθεί στην κατηγορία των «arrêts de principe», δηλαδή των κυριότερων διοικητικών αποφάσεων που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της νομολογίας, αν το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν έκανε μεταστροφή σε όλα όσα γνωρίζαμε ως τώρα. Επρόκειτο για μια εξαιρετική συνθήκη, όπου ο εθνικός δικαστής είχε την ευκαιρία να συμβαδίσει με το ευρωπαϊκό δίκαιο και να αναδείξει νέες προοπτικές. Ως εκ τούτου, η αποζημιωτική αρχή του Δημοσίου από ζημιογόνο πράξη οργάνου ενταγμένου στη δικαστική λειτουργία αφενός δεν παγιώθηκε και αφετέρου δεν διευκρινίστηκαν συγκεκριμένες πτυχές, όπως αυτές του προδήλου σφάλματος.
Συγκεκριμένα, από την περίληψη της απόφασης ΣτΕ Ολ 799/2021, που δόθηκε στη δημοσιότητα, το Δικαστήριο έκρινε βάσει της πάγιας νομολογίας του ΔΕΕ πως οι προϋποθέσεις αποκαταστάσεως της ζημίας που προκλήθηκε από απόφαση εθνικού δικαστηρίου, αποφαινομένου σε τελευταίο βαθμό, εξαιτίας παραβίασης κανόνα του ενωσιακού δικαίου, είναι τρεις.
Πρώτον, ο κανόνας δικαίου της Ένωσης που παραβιάστηκε θα πρέπει να αποσκοπεί στην απονομή δικαιώματος σε ιδιώτη. Δεύτερον, θα πρέπει να πρόκειται για κατάφωρη παράβαση και τρίτον, να υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράβασης και της ζημίας.
Επιπροσθέτως, το ανώτατο Ακυρωτικό έκρινε στην πλειοψηφία του ότι η σχετική έννομη προστασία παρέχεται κατ’ αναλογία δικαίου μέσω του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ. Ταυτόχρονα, η θεμελίωση της αποζημιωτικής ευθύνης του Δημοσίου για παράβαση του ευρωπαϊκού δικαίου, οφειλόμενης σε απόφαση εθνικού δικαστηρίου αποφαινόμενου σε τελευταίο βαθμό, διέπεται από τις προϋποθέσεις που όρισε το ΔΕΕ με την προαναφερόμενη νομολογία.
Στη συνέχεια, επίσης κατά πλειοψηφία, κρίθηκε ότι όταν η παραβίαση του ενωσιακού δικαίου αποδίδεται στα πολιτικά δικαστήρια, τα ίδια είναι αρμόδια για την εκδίκαση των οικείων αγωγών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την κάμψη της δικαιοδοσίας των διοικητικών δικαστηρίων, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ 1 περ. η του Ν 1406/1983.
Σύμφωνα, δηλαδή, με τα πραγματικά περιστατικά, ο ενάγων ζήτησε με τους αγωγικούς του ισχυρισμούς αποζημίωση, κατά το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ, για αποκατάσταση της βλάβης που υπέστη από την παραβίαση των δικαιωμάτων του από τα δικαστικά όργανα της Ελληνικής Δημοκρατίας. Κι ακόμη, η πλειοψηφία έκρινε αναρμόδια τα διοικητικά δικαστήρια, σε αντίθεση με την μειοψηφία που υποστήριξε ότι η ένδικη αγωγή ασκήθηκε παραδεκτώς ενώπιον των Διοικητικών Δικαστηρίων.
Η μεταστροφή της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας διαφαίνεται και στις αποφάσεις ΣτΕ Ολ 801-803/2021 οι οποίες δημοσιεύθηκαν επί αγωγών, εισηγμένες στο Συμβούλιο της Επικρατείας με τη διαδικασία της πρότυπης δίκης. Το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ δεν εφαρμόζεται, παρά την ευρεία διατύπωσή του, στις περιπτώσεις υλικής ζημίας ή ηθικής βλάβης από παράνομες πράξεις των οργάνων της δικαστικής λειτουργίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Η εν λόγω ζημία δεν μπορεί να αποκατασταθεί ούτε κατ’ ευθεία επίκληση του άρθρου 4 παράγραφος 5 του Συντάγματος. Επομένως, οι σχετικές αξιώσεις δεν είναι δικαστικώς επιδιώξιμες.
Όσα έγιναν δεκτά με την απόφαση ΣτΕ Ολ 799/2021 συνιστούν διαφορετική περίπτωση, η οποία υπαγορεύεται από την ανάγκη διαφύλαξης της ομοιόμορφης ερμηνείας και εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ από τις εθνικές αρχές, στις οποίες περιλαμβάνονται και τα δικαστήρια.
Με τις υπό κρίση αγωγές ζητήθηκε, μεταξύ άλλων, αποζημίωση κατ’ άρθρο 105 ΕισΝΑΚ, (ευθεία και αναλογική εφαρμογή), κατά τα κριθέντα με την απόφαση ΣτΕ Ολ 1501/2014, για την αποκατάσταση της βλάβης που οι ενάγοντες, σύμφωνα με τους αγωγικούς τους ισχυρισμούς, υπέστησαν εξαιτίας προδήλων σφαλμάτων, στα οποία υπέπεσαν, αντίστοιχα, τα διοικητικά δικαστήρια και το Συμβούλιο της Επικρατείας με αποφάσεις τους (ΣτΕ Ολ 802/2021), οι εισαγγελικοί λειτουργοί (ΣτΕ Ολ 803/2021) καθώς και οι δικαστικές και εισαγγελικές αρχές (ΣτΕ Ολ 801/2021).
Κατά την πλειοψηφία, εφόσον δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που να καθορίζει τους όρους αποκατάστασης της ζημίας που προκαλείται από όργανα ενταγμένα στη δικαστική λειτουργία, καθώς και των αρμόδιων δικαστηρίων, η εν λόγω ζημία δεν μπορεί να αποκατασταθεί ούτε με τους όρους και τις προϋποθέσεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, με ευθεία ή αναλογική εφαρμογή, ούτε με ευθεία επίκληση του άρθρου 4 παρ. 5 του Συντάγματος.
Τέλος, όμοια έκρινε το Συμβούλιο της Επικρατείας με την απόφαση της Ολομέλειας (800/2021) επί αιτήσεως αναιρέσεως. Εν προκειμένω, το Διοικητικό Πρωτοδικείο υπερέβη τη δικαιοδοσία του, καθώς δίκασε κατ’ ουσίαν την αγωγή αποζημίωσης, ενώ δεν υφίσταται νομοθετικός καθορισμός των όρων αποκατάστασης της ζημίας, που προκαλείται από όργανα ενταγμένα στην δικαστική λειτουργία, καθώς και των αρμοδίων δικαστηρίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ευγενία Β. Πρεβεδούρου, “Σύνθεση Δημοσίου Δικαίου: Νομολογιακές εξελίξεις στο καθεστώς της αστικής ευθύνης του Δημοσίου: ΣτΕ Ολ 1501/2014 (ευθύνη από νόμιμες πράξεις, ευθύνη από πράξεις των οργάνων της δικαστικής εξουσίας, 19-03-2018)”, διαθέσιμο εδώ
- Οι περιλήψεις καθώς και η μειοψηφούσα γνώμη διαθέσιμες εδώ
