Της Κατερίνας Σφυράκη,
Η σύγχρονη εποχή, μια εποχή διηνεκών τεχνολογικών εξελίξεων και αλλαγών σε συνδυασμό με την τάση πολιτιστικής ομογενοποίησης μεταξύ των εθνών, καθιστά επιτακτική ανάγκη την ανάδειξη διαφορετικών πολιτιστικών στοιχείων και την προώθηση της ποικιλομορφίας μεταξύ των εθνών. Στην Ευρώπη, τα διάφορα πολιτιστικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα έθνη στις ιστορικές τους διαδρομές και εκτείνονται σε όλο το εύρος των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, προβάλλονται από το 1985 κι έπειτα, μέσω του θεσμού των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης.
Ανάμεσα στις πόλεις που τιμώνται ετησίως με την επιλογή τους ως Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης θα βρεθεί σύντομα, το 2023, η Ελευσίνα, περιοχή των Αθηνών, η οποία θα συμβάλλει στο ευρωπαϊκό αυτό αμάλγαμα πολιτισμού, τοποθετώντας τους δικούς της πολύτιμους ελληνικούς λίθους.
Ο θεσμός των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης ξεκίνησε ως μια ιδέα της Μελίνας Μερκούρη και του Jack Lang, κατά το έτος 1985, όταν και οι δύο εκτελούσαν χρέη ως Υπουργοί Πολιτισμού της Ελλάδας και της Γαλλίας αντίστοιχα, με την Αθήνα να αποτελεί την πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Οι πρωτεύουσες επιλέγονται με βάση το πολιτιστικό πρόγραμμα που καταθέτουν, εντός του οποίου πρέπει να ενυπάρχει έντονη ευρωπαϊκή διάσταση, να ενθαρρύνεται η ενεργός συμμετοχή των κατοίκων, των κοινοτήτων και των πολιτιστικών και κοινωνικών ομάδων της πόλης, καθώς και να προάγεται η γενικότερη ανάπτυξη της πόλης και της γύρω περιοχής. Ο προγραμματισμός και η προετοιμασία ενός τόσο περίπλοκου γεγονότος χρήζει καλής οργάνωσης και αρκετού χρόνου, προκειμένου να επιλεγεί μία πόλη ως η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Το απαιτούμενο, λοιπόν, χρονικό διάστημα για να οριστούν οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες επίσημα είναι τα τέσσερα χρόνια πριν από το πραγματικό έτος τίτλου και πριν, φυσικά, την έναρξη των δράσεων. Συγκεκριμένα, διοργανώνεται διαγωνισμός σε εθνικό επίπεδο, αλλά με τα ίδια κριτήρια που έχουν καθοριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι πόλεις που επιλέγονται, γίνονται Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης για περίοδο δώδεκα μηνών. Η περίοδος των τεσσάρων ετών είναι επίσης ο χρόνος που απαιτείται για την ενσωμάτωση της εκδήλωσης σε μια πιο μακροπρόθεσμη πολιτιστική στρατηγική, για την σημαντική συνεργασία με τους πολίτες, για την πραγματοποίηση των απαραιτήτων ευρωπαϊκών συνδέσεων και για τη διασφάλιση της σωστής υποδομής. Η Επιτροπή επιλογής, υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνεχίζει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια αυτών των τεσσάρων ετών στη στήριξη των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης, με συμβουλές και καθοδήγηση ως προς το προπαρασκευαστικό κομμάτι.
Ο τίτλος των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης συνεπάγεται μία μεγάλη δέσμευση: την πραγματοποίηση στη συγκεκριμένη περιοχή πολιτιστικών εκδηλώσεων, οι οποίες εντάσσονται σ’ ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο. Μέχρι σήμερα, πάνω από εξήντα πόλεις έχουν λάβει τον τίτλο αυτό και όλες απήλαυσαν έναν ιδιαίτερα σημαντικό αριθμό πλεονεκτημάτων, που απορρέουν από τους στόχους της πρωτοβουλίας, τόσο στην αρχική της εγκαθίδρυση όσο και στην συνέχεια διατήρησης και προώθησης του θεσμού. Η επισήμανση του πολιτισμικού πλούτου και της πολυμορφίας στην Ευρώπη ανήκει, μεταξύ άλλων, στους πιο καίριους στόχους των Πολιτιστικών Πρωτευουσών. Παράλληλα, όλο το σκεπτικό του θεσμού πλαισιώνεται από την ύπαρξη των πολιτιστικών στοιχείων, που μοιράζονται οι Ευρωπαίοι μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να οικοδομείται με τον τρόπο αυτό μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, αλλά και μια «γιορτή» για τον κοινό πολιτισμό. Η συμβολή του πολιτισμού προωθεί την ανάπτυξη των πόλεων και ενδυναμώνει συνειδήσεις· εμψυχώνει, δίνει δύναμη και κίνητρα, γιατί καταδεικνύει την αποτελεσματικότητα των συλλογικών δράσεων. Μέσω της πρωτοβουλίας αυτής και της γιορτής των ευρωπαϊκών παραδόσεων, απολαμβάνουμε τα οφέλη μιας σοφίας αποκρυσταλλωμένης, που διδάσκει, εμπνέει και οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερα πολιτιστικά δημιουργήματα.
Πέρα, ωστόσο, από το πνευματικό και πολιτιστικό όφελος, οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης χαίρουν και πρακτικών οφελών, μέσω των πολλαπλών δράσεων του θεσμού. Βασικό στοιχείο είναι ότι η απονομή του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας συμβάλλει στο να αποτελέσει η πόλη αυτή έναν τουριστικό πόλο έλξης. Πληθώρα τουριστών ανά την Ευρώπη επισκέπτονται τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες, ενισχύοντας σημαντικά την οικονομία της πόλης. Ταυτόχρονα, οι πόλεις αποκτούν ένα περισσότερο «ευρωπαϊκό» προφίλ, χωρίς, φυσικά, να χάνουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, που αποτελούν, εξάλλου, και την αιτία επιλογής των πόλεων. Η επιλογή τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση ανεβάζει τις πόλεις αυτές υψηλότερα, ακόμη και στο βάθρο των ντόπιων κατοίκων, προωθώντας μέρη και εκδηλώσεις που μπορεί να μην ήταν ευρέως γνωστά ή η αξία τους παλαιότερα να υποβαθμιζόταν. Τέλος, οι πόλεις καταφέρνουν να «αναγεννηθούν», καθώς δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε σημεία που φαντάζουν λιγότερο προσεγμένα, με αποτέλεσμα η πόλη να αποκτά νέα πνοή και κύρος. Τα οφέλη, λοιπόν, δεν είναι μονάχα συγκυριακά, αλλά έχουν μια μακροπρόθεσμη επίδραση· κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική.
Ανάμεσα στις πόλεις αυτές που σφυρηλατούν ταυτότητες και αποτελούν πηγές έμπνευσης και δημιουργίας, στέκεται η Ελευσίνα, η οποία επιλέχθηκε το 2016 ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα ανάμεσα σε άλλες πόλεις της ελληνικής επικράτειας. Μαζί της για το 2023, βρίσκεται το Veszprém της Ουγγαρίας και η Timișoara της Ρουμανίας. Αξίζει να επισημάνουμε ότι οι πόλεις αυτές θα αποτελούσαν τις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες για το 2021, εξαιτίας, όμως, της πανδημικής κρίσης, τα σχέδια αναβλήθηκαν και μετατέθηκαν για αργότερα.
Η Ελευσίνα έρχεται να δώσει το δικό της μοναδικό στίγμα κατά την εκπροσώπησή της. Πρόκειται για μια μικρή περιοχή των Αθηνών και δήμο του Νομού Αττικής, με πληθυσμό περίπου 25.000 κατοίκους, η οποία απέχει περίπου είκοσι χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας. Κατά την αρχαιότητα, η Ελευσίνα αποτελούσε μία από τις πέντε ιερές πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας και μεγάλο μέρος της φήμης της αποδίδεται συχνά στα Ελευσίνια Μυστήριά της. Έγινε επίσης γνωστή μέσα από τις συχνές αναφορές της στα έργα του τραγικού ποιητή Αισχύλου. Προς τιμήν του μάλιστα, οργανώνονται κάθε Αύγουστο τα λεγόμενα «Αισχύλεια», που περιλαμβάνουν αθλητικές εκδηλώσεις, προβολές κινηματογραφικών ταινιών και θεατρικά δρώμενα. Στην σύγχρονη εποχή, η Ελευσίνα παρουσιάζεται ως μια πόλη ισχυρών αντιθέσεων. Από την μία, αποπνέει ακόμα το έντονο, δραματουργικό και μυστηριακό στοιχείο κι από την άλλη, το μεγαλείο της αρχαιότητας βυθίζεται στην κυριαρχία της βιομηχανίας. Πολλοί ζουν με τον φόβο μήπως τελικά αργοπεθαίνει το ένδοξο παρελθόν στην φρενίτιδα της σημερινής καθημερινότητας.
Γιατί, λοιπόν, να οριστεί η Ελευσίνα ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης; Τι ήταν αυτό που την ξεχώρισε ανάμεσα στις άλλες υποβληθείσες πόλεις; Σύμφωνα με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, έναν ταλαντούχο σκηνοθέτη με διεθνή εμβέλεια, που ανέλαβε την ανάδειξη της Ελευσίνας, η περιοχή είναι ιδιαίτερη, διότι είναι ένα μέρος γεμάτο ιστορία. Αποτελεί μια πολιτιστική παρακαταθήκη λόγω όχι μόνο των αρχαίων, αλλά και των σύγχρονων παραδόσεών της. Οι αρχαίες τραγωδίες, τα μυστήρια, οι μετακινήσεις πληθυσμών τόσο κατά την Μικρασιατική Καταστροφή όσο και κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και η ανάπτυξη της βιομηχανίας είναι σημεία που στιγμάτισαν με τον τρόπο τους την Ελευσίνα και μετέφεραν τα δικά τους πολιτιστικά φορτία. Η ανάμειξη και η αναδημιουργία των πολιτιστικών αποθεμάτων στοχεύει στο να προσελκύσει η Ελευσίνα τουρισμό, να αναδειχθεί η ιδιαιτερότητα των αντιθέσεων της και να επιτευχθούν νέες, ριζικές αλλαγές. Ο Δήμαρχος Ελευσίνας, Αργύρης Οικονόμου, ανέφερε σε Συνέντευξη Τύπου, σχετικά με τις αλλαγές που θα επιχειρηθούν, ότι κατά το 2023 η εικόνα της πόλης θα αλλάξει από εκείνη της βιομηχανικής εργατικής πόλης με το εγκαταλελειμμένο αρχαιολογικό απόθεμα και το υποβαθμισμένο περιβάλλον και θα μετατραπεί σε μία πόλη που θα αναδείξει το πολιτιστικό της απόθεμα, δίνοντας παράλληλα την ανάλογη έμφαση στην επιχειρηματικότητα και την επιστήμη μέσα από μια νέα, φρέσκια ματιά.
Οι λαοί κερδίζουν όταν καταθέτουν την αλήθεια τους, αλλιώς καταδυναστεύονται από κατασκευασμένα πρότυπα. Έτσι, λοιπόν, και η Ελευσίνα, η τέταρτη ελληνική πόλη, που αναδεικνύεται ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και οι άνθρωποί της έρχονται με περίσσια τέχνη και μεράκι να αναδείξουν την μοναδικότητα μιας πόλης εμβαπτισμένης στο αρχαίο πνεύμα και την σύγχρονη πραγματικότητα, μακριά από «φτιασιδωμένα» καλούπια και νόρμες, μα κοντά στην τέχνη, στην αρχέγονη αλλά και σύγχρονη παράδοση, στον πολιτισμό. Κι εμείς δεν θα μπορούσαμε να είμαστε περισσότερο ανυπόμονοι για το τι επιφυλάσσει το μεθεπόμενο έτος για την Ελευσίνα, αλλά και την χώρα μας γενικότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- European Capitals of Culture, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Selection of the European Capitals of Culture 2021 in Greece, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- 2023 Elevsis Μυστήρια Μετάβασης, 2023elevsis.eu, διαθέσιμο εδώ
- Η Ελευσίνα, στην πρόταση της Επιτροπής για παράταση των «Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης 2020» έως και το 2021, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Ελευσίνα 2023 «Πολιτισμός, Άνθρωπος, Πόλη, Περιβάλλον» οι 4 στόχοι της διοργάνωσης, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
